Bedehşan ve Lâl-i Bedahşan
12.07.2015
Bedehşan- Lâl-i Bedahşan
Bedahşân Bölgesi Ortaasayada Afganistan’ın kuzeydoğusunda Çin -Türkistan ve Hindistan arasında kalan bir bölgedir. Yüksek dağların olduğu, Taciklerin ve Acemlerin yaşadığı bu bölge doğası ve güzelliği ile de meşhurdur. ( bkz Bedahşân Bölgesi Edebiyatımızda Bedehşân Toharistan)
Hıta veya Hoten - Hata ülkesine giden yolların başında bulunan bu bölge, eski edebiyatta, lâl taşlarının ülkesi, Hoten ve Hıta ülkesinin bir parçası, misk kokularının geldiği yer, misk ahularının olduğu Çiği ve Yağma güzellerinin gezdiği bir ülke olarak bilinir. ( bkz Misk Müşg Nedir Misk-i Ahu Misk-i Hoten)
Burası Türkistan güzellerinin yurdu, çekik gözlü ahu avcısı Türkistan güzellerin vatanıdır.( bkz Nâfe Nedir Nâfe-i Tatar Misk Amber Hıta Hoten Çiğil Yağma)
Daha ziyada, kan rengi alev kırmızısı lâl taşlarının yurdu olarak bilinen Bedehşan ülkesi ateşe taban Zerdüştlerin yaşadığı Ferhar güzeller mabedinin de bulunduğu bir yerdi. Eski edebiyatçıların hayallerine göre bu efsanevi ülkedeki Ferhar şehrine gidenler, bu güzeller mabedini gezer, bu mabedde onlara bu mabeddeki kara, kaşlı, kara gözlü, uzun kirpikli, ak yüzlü putperest güzellerden biri ikram edilirdi. ( bkz Halluh Hoten Nevşâd Şehirleri ve Ferhar Güzeller Mabedi)
Esasında bu tasavvurlar coğrafik olarak tam da örtüşmese de divan şairlerinin zihninde yakınlık hatta aynilik ilişkisini kuruyor, Hoten, Hıta ve Bedahşan aynı ülkede yan yana veya iç içe olarak düşünülüyordu.
Bu bölge Divan şiirinde Ahuların - Hotenlerin de yaşadığı bölgeye de yakın la’l ve zümrütleri ile tanınan masalımsı bir ülke olarak tasavvur edilmiştir. Bedahşan la’-i yakutu, zümrüdü, diğer mücevherleri ile divan şairlerinin hayal ülkelerinden biridir. Bu nedenle Badehşan kelimesi mücevher takan sevgili, renginden dolayı da sevgilinin yanağı, şarap, kan, kırmızı gül, yakut, mücevher, gözyaşı, şarap gibi kelimelerle birlikte kullanılır.
Ruhun akisnden ol Hurşid-i rahşan
Taşı la’l eyledi dağı Bedehşan Şeyhi
Jale kıldı her kenarı sahil-i bahr-i Aden
Lale hak-i gülşeni kan- ı Bedehşan eyledi. Baki'
Mey midir ruhsârını mihr-i dırahşân eyleyen
La‘lini sâgar mıdır kân-ı Bedahşân eyleyen Nedim
Bu bakımdan divan şairleri Bedehşan kelimesin oradan çıkan kırmızı taşlar ve La'l ile birlikte renginden dolayı la'le benzettikleri şarabı ifade edecek şekillerde de kullanılırlar
Yaraşur halka-i rindâna disem ey Bâkî
Hâtem-i Cemdür anuñ la’l-i Bedahşânı kadeh Baki
Baki bu beyitte Lal'i Bedhşan ile elden ele döndürülen şarabı kastetmektedir.
Bedehşân sözcüğü şairlere la'l adındaki kırmızı taşları bu kırmız mücevherler de renginden dolayı, şarabı, gözyaşını vb hatırlatır. La'l taşlarının hem rengi hem de şekilleri aşığın gözyaşları gibidir. Âşıkların gözyaşları tıpkı La'l-i Bedehşan taşları gibi kıpkırmızı akar. Divan şairlerinin anlayışına göre La'l taşları ile Bedehşan'ı , göz yaşlarını, şarabı vb birlikte düşünmek gerekir.
Demâdem gözlerimden la’l-i yâkût eylerim peydâ
Cevâhir pâresiz tıfl-ı dil-i giryânım eğlenmez Şeyh Galip
Kâr-bân-ı Çîndir gelmiş Bedahş iklîmine
Kâle dökmüş tarf-ı ruhsârında yer yer perçemin Şeyh Galip
Stanbul’um Karaman’um diyâr-ı mülket-i Rûm’um
Bedahşân’um ve Kıpçağ’um ve Bağdad’um Horasânum Kanûnî S.Süleyman Muhibbi
Yâkût dudaguñ bulalı ki_oldı câna kût (346/5)
Biñ tane urdı lal-i Bedahşâna beñlerüñ Ahmedi
Allem’Allah iy yüzi Yûsuf olur beyi beleş
Alsa bir bûseye biñ lal-i Bedahşânı lebüñ Ahmedi
Şaldı hûñ-ı cigere lal-i Bedahşânı lebüñ
Karayup sohdı yire çeşme-i hayvânı lebüñ Ahmedi
Kamerdür alnun ey dilber velî la'lün şeker dirler
Saçun sünbül benün Hindû dişün dürrin güher dirler Seyhoğlu Mustaf
Mutrıbın feyzini gör la'l-i şeker-hâyında
Ki nefes kand-ı musaffâ oluyor nâyında Nedim
Tut dilüni eyleme la'l-i leb-i cânânı medh
Bendeye lâyık degüldür eylemek sultânı medh Adlî II. Bayezit
La’l-i nabın yarin hokka feminden
Almasam incinir alsam incinir
Yıllarca ağlayup hicr ü gamından
Gelmesem incinir gelsem incinir Aşık Ömer
Şarab-ı la'linin lezzeti dilber
Ne ab-ı Kevser'de ne Zemzem'de var
Mu'ciz'-i enfasın ey verd-i ahmer
Ne Mesiha'da var ne Meryem'de var Dertli ( Aşık Dertli )
İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİMİZ
Dürr-i Yekta Nedir Şiirlerde Dürr-i Yetim
Bedahşân Bölgesi Edebiyatımızda Bedehşân Toharistan
Hıta Hoten Hata Yurdu Ahular Çiğil ve Yağma Güzellerİ
Halluh Hoten Nevşâd Şehirleri ve Ferhar Güzeller Mabedi
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın