Çâh-ı Bijen Nedir Şiirlerde Bijen ve Kuyusu

Çâh-ı Bijen Nedir Şiirlerde Bijen ve Kuyusu

Osmanlıca yazılışı çāh –   چاه

Osmanlıca yazılışı Bijen: بيژن

Osmanlıca yazılışı Çâh-ı Bijen بيژن چاه

 Çāh veya  çeh sözcüğü Farsça kökenlidir.
İran mitolojisinde kahramanlarından meşhur Rüstem'in kız kardeşinin oğlu.

Câh-ı Bijen Bijen’İn Kuyusu

Bijen, Acemlerin ünlü destan figürlerinden biridir. Şehnamede Rüstem-i Zal  ‘în kardeşi Giv’in  oğlu olarak tanıtılır.   [1]   ( BKZ  Firdevsî Tusi ve Şehname) Esatirlerin bazı varyantlarında ise  Rüstem’in kız kardeşinin oğlu olarak tanıtılır.  Ancak, Bijen, her şekilde Rüstem’i Zal’ın, eniştesi olan Giv  ile kız kardeşinin oğlu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bijen,  Şehname’de Rüstem’in kardeşi, Giv ’in oğlu, diğer varyantlarda ise kız kardeşinin oğludur.  Yani, Bijen her şekilde Rüstem’in yeğenidir. Ancak  kimi varyantlarda Giv, Rüstem’in eniştesi kimi varyantlarda ise kardeşi olmaktadır. ( bkz Bijen Kimdir Divan Şiirinde Bijen ve Kuyusu-  Giv Kimdir Rüstem'in Damadı Bijen'in Babası )

Şehname ve diğer anlatılarda Bijen’in hikâyesi de farklı anlatılmaktadır. Ancak her iki anlatılarda da Bijen ,kuyu motifi ile birlikte öne çıkar.  

 Bijen,  varyantların birinde Kral  Keyhüsrev( Kiros ve Siyavuş’un Oğlu) ‘in buyruğu üzerine arkadaşı Hurgih'le beraber  Afrasyap  –Efrasiyab - la yapılan savaşa katılır.   Hurgih tarafından kandırılarak Efrasiyab'ın çadırına götürülür. ( bkz  Şehnamede Zaloğlu Rüstem ile Afrasyap Savaşları )  Orada Efrasyap’ın kızı Münije’yi görerek âşık olur.  Kızı ile Bijen arasında cereyan eden aşk hadisesine çok kızan Afrasyap, Bunun üzerine  Efrasiyab tarafından bir kuyuya atılan Bijen o kuyuda yedi yıl hapis kalır. ( bkz Afrasyap Alp Er Tunga Ve Şehname'de Turan Hükümdarları-   )[1]

Şehnamedeki varyantta ise Giv’in oğlu Bijen ,  ava çıkmış bu av esnasında Turan Hükümdarı  ‘n kızı  Afrasyap, Münije’yi görüp âşık olmuştur.  İki aşık bir hayli seviştikten sonra Münije onu bir sandık içinde gizleyip saraya götürür.  Bijen’in sarayda saklayan Münije ile Bijen’in aşk macerasını öğrenen  Afrasyap,  ilk önce idam edilmesini emreder. Ancak araya girenlerin yardımı ile cezası hafifletilir. Bunun üzerine Afrasyap, Gersiyuz’a bir kuyu kazmasını, Bijen’in vücudunu çivilemesini ve baş aşağı olarak onu bu  kuyuya hapsetmesini ister. Gersiyuz bu kuyuyu kazar. Elleri ayakları bağlı olan Bijen’i darağacının yanından alıp sürüye sürüye kuyunun başına getirirler.[2] Bijen’in vücuduna zincir vururlar ve  beline de bir Rum bağı bağlarlar. Demirciler gelip zincirlerin halkalarını birbirlerine tutturur. Sonra da Bijen’i kuyuya baş aşağı sarkıtıp, kuyunun ağzını da taşla kapatırlar [3] Ancak bu olayı duyan Zaloğlu Rüstem  tacir kıyafetinde gelerek  bir hafta sonra Bijen’i bulunduğu kuyuyu tespit eder. Kuyuya bir kement artarak Bijen’i  bu kuyudan kurtarır. Rüstem Münije’yi de alarak kendi ülkesine getirir.

Fakat ileriki zamanlarda Bijen ‘de amacası veya dayısı olanRüstem  ’den kurtulmak için Rüstem'e

tuzak kuracak, hile ile Rüstem’i demir kazıklarla dolu bir kuyuya düşürecek [4] ve kendisini kuyudan Rüstem’i Zal’i demir kazıklarla dolu bir kuyuya düşürterek öldürecektir.  ( Geniş bilgiBijen Kimdir Divan Şiirinde Bijen ve Kuyus-  Giv Kimdir Rüstem'in Damadı Bijen'in Babası)

Şairler, kendisini kuyudan kurtaran Rüstem’e tuzak kurarak kuyuya düşürüp öldüren Bijen’i bir çok vesile ile anlarlar. Şairler, Bijen’in asıldığı kuyuya telmih ile sevgilinin çene çukurunu bu kuyuya benzetirler. Bijen’i düştüğü kuyudan kurtaran Rüstem’in ölümü de Bijen’in onu öldürtmek için kazdırdığı kazıklı kuyuda olacaktır.  

Bijen ve kuyusu mihnet çukuru, aşk çukuru, kuyu cadısı, çâh-ı Bâbil, çâh-ı Yûsuf, çâh-ı. Bîjen  , Giv, Rüstem’in kemendi, Rüstem’in oğlu  telmihleri  ile  kullanılmış kimi zaman Harut ve Marut’un olduğu- asıldığı- Babil kuyusu ( BKZBabil Babil Kuyusu Harut ve Marut )  ile de birlikte anılmıştır.[ Bu kuyu ile Yusuf’un atıldığı kuyu arasında münasebetlerin de yapıldığı görülür.[5]

“Kemend-i sa'y-i sad-Rüstem müfîd olmazdı ger
Bîjen Olaydı dil gibi üftâde-i çâh-ı zenehdânı”      Karamanlı Aynî (Mermer, 1994:). 

(Bijen’in hâli, sevgilinin çene çukuruna düşmüş gönlümün hâli gibi olsaydı, yüz tane Rüstem’in gayret kemendi fayda etmez, onu kuyudan kurtaramazdı.)

Mümkün olursa zenahdân-ı cehinden geç gönül
Nice Rüstemler düşüpdür işbu câh-ı Bijen’e    Cem Sultan

Çıkar Bijen gibi çâh-ı tehayyürden edip ağah
Kemend-i Rüstem –asa  turra-ı tali- meded- kârı        Sabri Şakir 

Olmadı mümkün kimesne zülf-i yare  dest -res
Tenha-yı dehr  guya câh- Bijendir bana                           Naili

Gönül Bijen'i kuyu gibi gam zindanında;
Akıl Sührab'ı ölmüş derdinin sayvanında;
Dünya Siyavuş'unun öcünü almak için
Gam, Rüstem'in turan gibi gönlünü talanda.  Ömer Hayyam

KAYNAKÇA 

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/bijen-kimdir-divan-siirinde-bijen-ve-kuyusu/85155
[2] Yrdı. Doç, Hanife Koncu,  “KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE KUYU, ZİNDAN VE MAĞARANIN BAZI KULLANIMLARI “ https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/158065
[3] Firdevsi, Şehname , Çeviren Necati Lugal,C.IV, İstanbul 1990, s. 350
[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/giv-kimdir-rustem-in-damadi-bijen-in-babasi/100821
[5] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/bijen-kimdir-divan-siirinde-bijen-ve-kuyusu/85155