Edebiyatımızda İlk Çeviri Romanlar

Edebiyatımızda İlk Çeviri Romanlar

Esasında Türk edebiyatında roman  örnekleri Tanzimat edebiyatından da önce başlamış, ilk roman örnekleri hem çeviri, hem adapte hem de özgün nitelikler  taşıyan  eserler olmuşlardır. Edebiyatımızda ilk romanlar yarı adapte yarı çeviri, yarı özgün nitelikler taşır.  Esasında ilk çeviri eserler Ermenice harflerle ve Türkçe olarak yazılmış olan çeviri eserlerdir. Osmanlıca harflerle ve Türkçe yapılan ilk çeviri eser ise Tercüme-i Telemak 'tır.  Türk Edebiyatındaki ilk roman örneği sayılan Azi Efendi'nin " Muhayyelat"  adlı eserinden sonraki eserler   çeviri, adapte ve   özgün  nitelikler de taşıyan romanlardır. 

Edebiyatımızda roman türüne ait ilk  eserler sözlü kültürden yazılı kültüre geçiş örneği  özelliğini gösteren eserlerdir.  Bu nedenle edebiyatımızda  roman benzeti türlerin ortaya çıkışı  aslında Tanzimat’tan da önce başlar.  Roman niteliği taşıyan ilk eser Aziz Efendi, ( 1268/1796) da yazdığı Muhayyelat bu eserlerin ilki sayılır.  Tam adı Hovsep Vartanyan olan Vartan Paşa’nın Ermeni harfleri ile  batırmış olduğu   Akabi Hikâyesi,  “mezhepler arasındaki düşmanlığın kurbanı olan Akabi ile Hagop'un aşkını anlatan bu hikâye  Türkiye'de yazılmış ve basılmış hakiki ilk modern roman” (1851) özelliği taşır.

Ermeni harfleri ile yazılmış olduğu için çok geç fark edilmiştir. Yine Vartan Paşa’nın  Le Sage’den tercüme ettiği “Topal Şeytan Hikâyesi”, 1853 ile “Paris Meşvereti”  adlı tercümeleri Ermenice harflerle  Türkçe olarak basılan  ilk tercüme roman örnekleridir. Hasan Tevfik’in 1868 yılında yapmış olduğu  Hayalat-ı DiI  “halk hikâyelerinin kurgusunu taşıyan ve yirmi altı bölümden oluşan bir eserdir.

Emin Nihat Bey’in  yazmış olduğu  Müsameretnâme  , 1288- 1292/1872-1875), Evangelinos Misailidis ‘in yazdığı Temaşa-i Dünya ve Cefak,ar ü Cefakeş (, 1872)   yazılmış ilk  diğer romanlarımızdır.[1]

Terceme-i Telemak: İlk  roman çevirisi  Yusuf Kamil Paşa ’nın Fenelon’un yazdığı Telemak’ın Maceraları adlı kitabın tercümesi olan Terceme-i Telemak’tır. 

1859 Mecmua-ı Fünun’da yayınlanmış olan Terceme-i Telemak yayınlanmadan  evvel adlarını yukarıda zikrettiğimiz roman örnekleri yazılmıştır.  İlk tercüme romanımız olan  ‘Terceme-i Telemak’dan sonra çok sayıda tercüme eser yazılmış,   Prof. Dr. Ayşe Banu Karadağ (2014),” Çevirmenin Tanıklığında Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Çeviri Tarihini Yeniden Okumak 1-2 “ adlı eserinde yapılan tespitlere göre 1859 ile 1908 yılları arasında yaklaşık beş yüz yirmi çeviri roman  yazıldığı tespit edilmiştir. [2]

Terceme-i Telamgue’ den sonra yazılmış olan ilk çeviri romanlar şunlardır.

Sefiller Çevirisi: Victor Hugo ’nun özgün adı  “Les Misérables”  Türkçede tanınmış adı  Sefiller olan   romanı Münif Paşa ve Şemsettin Sami tarafından “Hikâye-i Mağdurin” Bir Mağdurun Hikâyesi  adı ile Türkçeye çevrilmiştir.  “Sefiller  ’’ tercümesi, ‘Sefiller’’inin Paris'te yayınlanışından sadece iki ay sonra Münif Paşa tarafından  Türkçeye çevrilmiş, bu eser, Ruznâme-i Cerîde-i Havâdis gazetesinde  8 Ekim-8 Kasım 1862 tarihleri arasında  ve yayınlanmıştır.

Vakanüvis Ahmet Lütfi’nin   Daniel Defoeı’dan” Hikâye-i Robinson “ adıyla yaptığı   Robenson Crusoe  tercümesi edebiyatımızdaki üçüncü  çeviri roman olmaktadır. Daniel Defeo’nun Robenson Crouse adlı eseri  Vakanüvis Ahmet Lütfi tarafından Hikâye-i Robinson  adı ile Arapça’ya yapılmış tercümesinden  1864 yılında Türkçeye tercüme edilmiştir.

Bunları  1864 ; Thedor Kasap’ın Alexandre  Dumas Pére’den  çevirmiş olduğu  Monte Kristo Kontu Çevirisi: (1871)   Recaizade Mahmut Ekrem  ’in  Cahateaubirand’dan yaptığı  “Atala yahut Amerikan Vahşileri”  1864  tercümesi; Tercüme-i Hikâye-i Jöneviev,  Jonathan Swift’in  Gulliver'in Gezileri ,Emile’nin yazmış olduğu  Dafni ile Kloe’nin Hikaye-i Taaşukları, Mehmet Kamil. 1873  vb.izlemiştir.

Monte Kristo Kontu Çevirisi: Thedor Kasap’ın çevirdiği ilk romandır. [3] ( bkz  Teodor Kasap Diyojen Dergisi ve Tiyatroculuğu ) Osmanlı döneminin en önemli ve ünlü Rum kökenli gazetecisi olan  Teodor Kasap’ın ikinci roman ,   Alexandre Dumas Pére’den çevirmiş olduğu “ Para Meselesi “ adlı roman çevirisi olmaktadır.  Teodor Kasap  , İçkilli Memo, ve Pinti Hamit adlı eserleri de Türkçeye adapte eden ilk tiyatro yazarlarımızdan da biridir. [4]

Atala Tercümesi: Recaizade Ekrem Cahateaubirand’ın Atala adlı romanını “Atala yahut Amerikan Vahşileri”  adı ile 1864 yılında tefrika edilmiş ve   1872  de kitap halinde  basılmıştır. Bu eser aynı zamanda romandan tiyatroya  çevrilen ilk tür değişimi örneği  olan romandır.

Tercüme-i Hikâye-i Jöneviev,  Mütercim  Memduh Paşa, Lamartine, Alphonse’nin eserini  1285 [1869]. “Tercüme-i Hikâye-i Jöneviev” adı ile İstanbul: Tatyos Divitciyan Matbaasında tercüme derek bastırmıştır.

Paul ed Virginie : ( Pol ve Virjini)   Bernardin de Pierre’nin bu romanı Sıddık  adındaki bir çevirmen tarafından  çevrilerek 1870 yılında tefrika edilmiş, eser 1873 yılında ise kitap halinde basılmıştır.

Gülliver’in Seyahatleri: Swift, Jonathan’ın bu eseri  1289 [1872] yılında “ Güliver Nâm Müellifin Seyahatnâmesi “adı ile  Mütercim  Mahmud Nedim Efendi tarafından  İstanbul: Camlı Han matbaasında bastırmıştır. ( bkz Gulliver'in Gezileri ve Özeti Jonathan Swift )

Emile Çevirisi: Ziya Paşa ,  J.J. Rousseau’un  Emile adlı eserini Cenevre’de iken Türkçeye çevirmiş eser,  tamamıyla yayınlanmamış, bir kısmı Mecmua-ı Ebuziya 'nın değişik sayılarında basılmıştı. [5]  Ziya Paşa’nın yaptığı diğer çeviriler  Viardot’tan, Endülüs Târihi, Cheruel ile Lavallee’den, Engizisyon Târihi, Moliere’den Tartuffe’ tercümesidir.[6]

Edebiyatımızda az bilinen diğer bir çeviri roman ise Dafni ile Kloe’nin Hikâye-i Taaşukları adlı çeviri eserdir. Bu eser Mehmet Kamil, tarafından 1873 yılında yapılmıştır.

Üç Yüzlü Karı, Konak, Kamelyalı Kadın Ahmet Mithat Efendi tarafından yapılmış bir roman çevirileridir.  Ahmet Mithat Efendi aynı zamanda ilk çevirmenlerimizden biridir. 

 Diğer çevirileri de olmakla birlikte  Paul de Kock, Üç Yüzlü Karı, 1294/1877, 90 s. ( Ebüzziya Tevfik ile birlikte) Adolf Muçelburg, Konak, 1296/1879, 354 s. ( Almancadan çeviri Vizental ile birlikte) Alexandre Dumas Fils,  Kamelyalı Kadın, 1297/1880, 193 s. [7] Ahmet Mithat Efendi’nin Alexander Dumas’tan çevirileri  onun ve türk edebiyatının ilk çeviri eserleridir.

KAYNAKÇA 

[1] Gonca GÖKALP,” Osmanlı Dönemİ Türk Romanının Başlangıcında Beş Eser” https://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/index.php

[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/tanzimat-donemi-cevirmenler-ve-ceviri-eserleri/75151

[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/tanzimat-donemi-cevirmenler-ve-ceviri-eserleri/75151

[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/teodor-kasap-diyojen-dergisi-tiyatroculugu/75780

[5] Bahri ATA, Rousseau, Emile ve Tarih Öğretimi, MİLLİ EĞİTİM DERGİSİ, Sayı 159,Yaz 2003