Gülâle Nedir Örgülü Kıvrımlı Saç
Gülâle Nedir: ( Örgülü – Kıvrımlı Saç)
Gülâle kelimesinin ne olduğu, ne anlama geldiği Cumhuriyet devrinde basılmış sözlüklerde yazılmamaktadır. Fakat eski devre ait şiirlerimizde geçen anlamları ve Ahmet Talat Onay’ın verdiği bilgilerden hareketle lüle lüle örülen saçlara gülale dendiği ortaya çıkmaktadır. Kısaca gülale sevgilinin, bellik / bölük / örgülü saçlarıdır.
Sevgilinin saçı şiir dünyamızda oldukça yoğun olarak yer alan bir objedir. Sevgilinin güzellik unsurları içerisinde en başta gelenlerden biri de sevgilin saçlarıdır. Sevgilin saçları, zülüfler, saç örgüsü, saçlarının kıvrımları, dalgaları, saçlarının telleri, aşığın canına kast eden karanlık ve kesretle ilgili unsurlardandır. Divan şiirinde sevgilin saçları karadır ve aşığın canına kast eden unsurların başında gelir. Saçların yılana benzetilmesi saçların örgülü dalgalı olması veya her bir saç telinin de yılana benzetilmesi nedeni iledir.
Ahmet Talat Onay’, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar kitabında gülaleyi” Yaş iken örülüp kuruyunca taranıp zincir şekline alan saçlara denir. Arapçası muca’addır, Ca’d da denmiştir. “ [1]şeklinde bir tarif yapmıştır. Şu halde müca’ad veya ca’d sözcükleri gülale ile eş anlamlıdır. Kıvrımlı veya zinciir örgülü saçlar için bu üç kelime eş anlamlı kullanılmıştır. Gülale kelimesi ile bend-i zülüf terkibin de de aş anlamlı olduğu söylenebilir.
Düşelden bend-i zulfüne o şuhun
Cihan dil-berlerinden dil berüdür (Hayreti)
Gönül, o şuhun -güzelin- zülfünün bendine (zincirine) düşeli beri.- bağlandığından beri- Cihan dil-berlerinin (dünya güzelliklerinin) tümünden elini eteğini çekmiştir.
Ey hüsni harîminde yüzü kabe-i ma’bed
Vey halka-ı Beyt’ül harem ol zülf-i müca’ad. Ahmet Paşa
Ca’dı müşgin –i bütan-ı harem –i endişem
Gerden-i akla salar silsile-i sevdayı Naili
Fütadelik şerefin gör ki şebneme hem dest
Olur arûs-ı muanber – gülâle-i hurşid Antakyalı Münif [2]
Âşıklık şerefini gör ki güneşin amber kokulu kıvırcık saçlı kızı ( gelini) şebneme ortak olur.
Gülale eski devrilerde yazılmış pek çok şiirde adı geçen bir kelimedir. Bu kelime şiirlerimizde misk kokulu kıvrım kıvrım saç olarak da ifade edilir. Bu nedenle gülale tip saçın kıvrımlı dalgalı saç veya zincir şeklinde örülmüş saçlar için de kullanıldığı söylenebilir. Konu saç örgülü saç olunca bu sözcüğün sevgilinin vasıflarını ifade etmek amaçlı kullanıldığı da aşikâr olacaktır.
Bende açeb mi olmasa cemiyet –i şikib
Yarin dağıttı aklımı müşgin gül’alesi Nazim. [3]
Bende sabrın çok olmasında şaşılacak bir şey yok. Çünkü yârin misk kokulu saçları aklımı başımdan alıp gitti. Aklımı dağıttı.
Örgülü saçlar divan şiirinde yılana benzetilir.. O nedenle zincir şeklinde bağlanan saçlar sevgilinin başının iki yanında salınan aşığının canına kast eden yılanlara benzetilir. Bu nedenle yılana benzetilen sevgilin saçları esasında gülale olduğu söylenebilir. Şu halde yılana en çok anımsatan yılana en çok benzetilen saç tarama modelinin gülale olduğu söylenebilir. Bu nedenle zincir örgülü saçlar Yılân(ılan), (Su’bân, Mâr, Ef’i, Ejder, Ejderha şeklinde tarif edilir.
Baş götürürken iki omuzında mâr-ı zülf
Dahhâk gibi lebleri nice aceb güler
Her ebrulu güzel elinde bir hançeri honriz
Her zülfü siyah yanında bir zehirli yılandır (Fuzuli)
Kâkülün kavs-i anber Benzer giysûların ejder
Devşir zülüflerin dilber dökülüp gerdane geçti(Figanî)
Halk şairlerimiz ise örgülü, zincir şeklinde bağlanmış saçları zincir veya sünbüle benzetmişlerdir.
Saçı sünbül, yüzü gül, dili bülbül
Ayda bir olsun bari yüzüne gül. (Kuloğlu)
Ruhlarun devinde Rum üstine leşkerler çeküb
Zülf-i pürçînün zırhlar geydi şâmiler gibi
Sevgilinin yanak üzerindeki kıvrım kıvrım saçı, Rûm üstüne akın eden Şâm askerlerinin giydiği zırha benzetilmiştir.
Dile her muyu bir ejder görünür ol zülfün
Nice bin ejderi bir yerde tahayyül ne belâ Nefî
Saçının her teli aşığın gönlüne biir ejder gibi görünür ve bin ejderi aynı yerde(yürekte)tahayyül etmek (hayal etmek,
canlandırmak) aşık için ne büyük bir belâdır.
Hey ne câdû-yı siyeh-dildür yüzinde zülfi kim
Bir ḳılı ucınd‟aṣılmış biñ dil ü cân andadur Ahmet paşa G-44/4[4]
Tâze gül açmış yañaġuñ gülşeninde tâb-ı mül
Ey gülâle gül alursañ gel bu ruḫdan al gül Ahmet paşa G-182/1[5
Örgülü saçlar aynı yöntemle yapılmış iplere urganlara da benzetilmektedir. Bu hali ile örgülü saçlar darağacı ipini anımsatır. Aşığı darağacına çeker asar ve sallandırır. Sevgilinin saçları, zülüfleri, örgülü saçları veya kâkülü kement olarak da düşünülür.
Baş koşup zülfüne gönlüm tolanur genc-i ruhun
Boynı bir gün ol asılasınun urgana geçer
Mûy Nedir Şiirlerde Sevgilinin Saçları
Kâkül Gisu Perçem Nedir Edebiyatta Sevgilinin Saçları
Dâr ve Berdâr Nedir Darağacı Sevgilinin Zülüfleri
Kemend Kırbaç Şiirlerde Sevgilinin Saçları
Kılların Canlanması Şiirlerde Yılan Saç ve Zülüf
Mâr Nedir Sevgili Hazine Tılsım ilişkileri
KAYNAKÇA
[1] Ahmet Talat Onay’, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, MEB Yayınları, 1996, shf 242
[2] Ahmet Talat Onay’, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, MEB Yayınları, 1996, shf 242
[3] Ahmet Talat Onay’, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, MEB Yayınları, 1996, shf 242
