Kemend Kırbaç Şiirlerde Sevgilinin Saçları

Kemend  ve Kırbaç

Osmanlıca yazılışı:  kemend - کمند.

Osmanlıca yazılışı kırbaç - قیرباج.

Farsça kökenli olan bu sözcüğün sözlüklerdeki anlamları: Eskiden idam için boyna geçirilen yağlı kayış. Uzakta bulunan herhangi bir nesneyi yakalayıp çekmek için üzerine atılan ucu ilmekli uzunca ip. Geyik ve benzerleri gibi hayvanların yuları, güzelin saçı şekillerindedir.

Kement aynı zamanda uzun kamçı şeklinde bir savaş aleti olarak da kullanılmış, kırbaç anlamına gelen hali ile de aşığı kırbaçlayan gaddar bir sevgilinin işkence aracı olarak görülmüştür.

Kemend eski edebiyatta gerçek anlamları ile çok daha az kullanılmış,  karşımıza daha çok, aşığa zulüm eden, aşığa işkenceler eden, aşığı kemend atıp bağlayan,  aşığı avlayan, sevgilinin saçları, zülfü ve kâkülü olarak çıkmıştır. Sevgilinin saçı Hindu ve Arap gibi  aşığın boynuna kement atan birine benzetilir.  ( bkz Ay'a Kement Atmak) Sevgilinin yüzü Ay olarak tasavvur edildiğinden, kaşları hilal, saçları  ve zülüfleri kementtir.

Kılalı zülfün kemendi gönlüm ey dildâr dâr
İderem bülbül gibi ben ey yüzi gülzâr zâr       Sarıca Kemal Şiirl

At kemend-i zülfüñi ben mübtelāya dōstum
Kim baş açub durmuşam derd ü belāya dōstum  Necati Bey

Yani kemend divan şiirimizde mecazi olarak sevgilin zülüfleri ve saçlarıdır. Sevgili saçları ve kâkülleri ile aşığa zulmeden, kırbaçlı ve kementli bir zalim olarak karşımıza çıkar.  Zalim aracı olmasının yanında sevgilinin saç, zülüf ve kâkülü bazen kement olarak düşünülür.

kemend-i cân-güdâz : canı parçalayan, insanı öldüren kement.
kemend-i zülf :saçın kemendi

Dil beste-i kemend-i ser-i zülf-i yârdur
Cân haste-i kirişme-i çeşm-i nigârdur          Baki

İtdi kemend-i turresine beste gönlümi
Kayd-ı hayâtdan bile vâreste gönlüm         Semerkândî-i Âmidî Âgâh

Gerdenüñde kâkülüñ cân boynına salar kemend
 ‘Ârızuñ üstinde hâlüñ âteş üzre kor sipend           EMRÎ ( D. Edirne?, Ö. Edirne 1575 )

Kemend-i ser-bülend-i âhımı dest-i zebân çekmez
Olur edhem-süvâr-ı semt-i sevdâ dil inân çekmez        Haşmet

Kement , divan şiirinde gerçek anlamları ile bir çok ilginç hayaller için de kullanılmıştır. Bunlardan birisi aya kement atmaktır

Şevkünle atmaz idi kamer burcına kemend
Olmasa âhumun güzelüm himmeti bülend 

Kırbaç ise, sözlüklerdeki anlamı ile  “Tek parça deri veya uzun esnek bir değneğin ucuna sırım
“Hayvanları eğitmede ve onlara buyruk vermede kullanılan vurma aracı.” Anlamlarına gelir.

Eski devrilerde mahkûmlara kırbaç cezası verilmesi, gemilerde kürek mahkûmlarına kırbaçlarla vurulması, esirlerin kırbaçlanması kırbaçlanarak idam konuları düşünülünce kırbacın anlamları daha da bir pekişmiş olacaktır.

Kemend-i kâkül ü zülfüne her bâr
Dil-i bîçâreyi berdâr ederler     Hisâlî

Kemend ve kırbaç âşık şiirimizde de benzer kavramlar, gerçek anlamları benzetme ve mecazlarla karşımıza çıkmaktadır.

Ah elinden benim zülfü kemendim
Müjgan değdi sinem yaralandı gel

Günbe gün artmakta derd-i derunum
Uç verdi yaralar sıralandı gel        Bayburtlu Zihni

Kemend elde seyyad av beresinde
Avcı da ağlar maralı dağlar
Okun sedasından gülle sesinden
Üzgüşüb eylenmez maralı dağlar   Növres İman ( Azerbaycan Göyce

Mûy Nedir Şiirlerde Sevgilinin Saçları

Kâkül Gisu Perçem Nedir Edebiyatta Sevgilinin Saçları

Dâr ve Berdâr Nedir Darağacı Sevgilinin Zülüfleri

Kemend Kırbaç Şiirlerde Sevgilinin Saçları

Kılların Canlanması Şiirlerde Yılan Saç ve Zülüf

Mâr Nedir Sevgili Hazine Tılsım ilişkileri