GirişKayıt

Hiciv Hicviyye Nedir ve Örnekleri

31.01.2017
 

 

Hiciv ( Hicviyye)  Nedir ve Örnekleri?  

 

Osmanlıca yazılışı hiciv : هﺠﻮ

 

  • Hicvî  :  :Hicivle ilgili
  • Hâci : هاجی : Hiciv yazan, hicveden, yeren.
  • Hecâ :  هجا : Yerme, hiciv
  • Heccav: هجاو : Çok hicveden. Hiciv söyleyen.
  •  

Hicv, kelimesinin aslı “hecv”’dir, Arapça asıllı isim türünden bir kelimedir.  Sözlük anlamları ile “Alay etmek. Hiciv, yerme, taşlama “ şekillerindedir. Edebiyatta ise: Birini şiir ile kötülemek, alay ederek aşağılamak, onu gülünç hale koymak, övüyormuş gibi yaparken aşağılamak maksatlı yazılan şiir veya manzumelere denmiştir.

 

Edebiyatta Hiciv

 

Hiciv edebiyatta terim anlamı ile birisiyle, şiir yoluyla alay etme, gülünç hale koyma, yerme maksatlı ve bu konuda yazılmış manzumeler demektir.

 

Hicivlere, Hicviye veya hecâ da denmiştir. Tahir’ül Mevlevi,  eskilerin deyimi ile  hicivi : “ Teşrih-i rezâil, teşhir-i erazil “ olarak tarif eder. Yani rezil onları açıklamak, rezilliği ortaya dökmek, birinin kusurunu ve ayıbını meydana çıkarmak manasında kullanılır.  [1]   Farklı tarifler de yapmak gerekirse : “Kişiyi, bir toplumu, bir âdeti, kişi veya toplumda görülen kusur ve eksiklikleri, gülünç hâlleri, açık veya kapalı olarak yeren, alaya alan söz ve yazılar”[2] şeklinde de tarif edilebilir.

 

Hiciv, bir kişi, olay, durum, iğneleyici sözlerle, alaylı ifadelerle eleştirilmesidir. Toplumun ya da kişilerin kusurlarını, hoş olmayan tutum ve tavırlarını, sosyal hayattaki aksamaları, rüşvet yolsuzluk, kötü yönetim aşırı taassup, boş inanç gibi zaafları veya tavırları alaycı, iğneleyici ve eleştirici bir tutumla ele alır.

 

Nesir hicivlere de rastlanılsa bile hicivler genellikle, manzum olarak yazılmışlardır.  Hiciv şiirlerimizdeki Methiyenin zıddı sayılır.

 

Hiciv, Divan şiirinde kullanılan bir terimdir. Bu terimin halk şiirindeki karşılığı ise taşlamadır.  Batı edebiyatında ki karşılığı ise satir, satiriktir.

 

Hiciv, edebi bir tür değil,  edebi türlerin herhangi birinde ortaya konulan tavır ve tutumdur.  Kaside ve koşma türleri hiciv yergi amaçlı yazılınca ortaya hiciv veya taşlama çıkmaktadır.  Divan şiirinde Hicviyeler genellikle kasidelerde bulunur buna rağmen,  gazel, kaside, murabba, muhammes gibi nazım biçimleriyle yazılmış hicivler de bulunur.  Halk şiirindeki taşlamalar genellikle koşma düzenindedir. Buna rağmen destan şeklinde yazılmış uzun taşlamalar da vardır.

 

Hiciv ile nükte bu tip şiirlerde iç içe bulunur.. “ İnce anlamlı, düşündürücü ve şakalı söz, esprili, anlamlı, idraki ve anlaşılması nezaket ve zarifliğe dayanan nazik husus”  anlamına gelen nüktenin hicivden ayrılan yanı nüktelerin rezilliği ortaya çıkarmak gibi bir amacının olmamasıdır.

 

Bir asra geldik ki bu bazâr-ı fenaya
Sermâye-yi irfânı olanlar zarar eyler     Nefi

Nefi’nin bu beytindeki hiciv nükteli oluşu yönünden oldukça dikkat çeker.

Hicviyeler tutumlarına göre değişik şekillerde sınıflandırılabilir. Bazıları nükteye dayalı, yergili, nükteli rezilliği ortaya dökmek amaçlı olmayan edepli hicivlerdir. Bazıları ise ifrat ve tefrite kadar inip çıkan, her türlü rezilliği rezilce ortaya koyan hicivlerdir. Aşırılığa kaçan hicivlerde küfür, sövgü ve müptezellik de bulunur. Bu tip hicivlerde edepten çıkıldığı, edepsizliğe varıldığı da gözükür. Nefi, Eşref ve Neyzen Tevfik’in bazı hicivleri bu tipteki hicivlere örnek teşkil edecektir.


Bazı hicivlerde ise bayağı sözlere, küfürlere yer verilmez. Edep ve edebin dışına çıkılmadan güldürü, yergi, iğneleme eleştirme, nükte amaçlarını taşırlar.   Hoşa giden ve amaçları içinde kalan hicivler de bu şekilde olanlarıdır.  Bu tip hicivlerde nazım yoluyla küfür, rezil etmek amaçlı rezillik yapılmamış olmaktadır.

Birçok şiirinde övgü ve yergide aşırılığa kaçan bir şair olan Nefi’nin müptezelliğe düşmeden yaptığı nefis hicivleri de vardır. Onun Şeyhülsilam Yahya ile hiciv yoluyla yaptıkları aşağıdaki atışmalar makul ve edebi hiciv türleri için güzel örneklerdir.

"Tâhir Efendi bize kelb demiş
İltifâtı bu sözde zâhirdir.
Mâlikî mezhebim benim zîrâ,
İtîkâdımca kelb tâhirdir."           Nef'i

Tahir, , hem isim hem de temiz anlamını taşır. Şafi mezhebinde kelp hem köpek, hem de abdesti bozan şey anlamına gelmektedir.   Malikiler köpeğin abdest bozmadığına inanır. Kelp  tahirdir  denirken Tahir Efendi hem köpek  abdesti bozmaz, hem de Tahir  köpek tir  denmiş  olur.

Şimdi hayli sühan-verûn içre
Nef’î mânendi var mı bir şair
Sözleri Seba-i Muallâka’dır
İmrülkays kendidir kâfir"       Şeyhülislam Yahyâ



"Bize kâfir demiş mütfî efendi
Tutalım ben anca diyem Müselmân
Vardık da yarın Rûz-i Cezâya
İkimiz de çıkarız anda yalan"                 Nef'î

Hiciv yazanlara Heccav denir Divan şiirinin en meşhur heccavları: Nefi ,  Bağdatlı Ruhi , Şeyhi ,  Ziya Paşa , Koca Rağıp Pa,   Şeyhülislam Yahya , Şair Haşmet  , Sururî,  Sünbülzade Vehbi  , Aynî’dir.   Son dönmelerde  Şair Eşref  ( 1846- 1912), Şair  Neyzen Tevfik  (1879- 1953)


 Namık Kemal  , Refik Halit Karay ,  Necip Fazıl Kısakürek,  Arif Nihat Asya’, Abdurrahim Karakoç, İhsan Hamami hiciv örnekleri vermişlerdir.  Halk şiirinde ise  Everekli Seyrani, Dertli, Kazak Abdal, Mahzuni Şerif, Ruhsati hicileri ile dikkat çeken şairlerdir.

( GENİŞ BİLGİ İÇİN: Hiciv Hicviye Taşlama Ve Enfes Örnekleri - Şiir Sanatı , Şiir Akımları .. )

 Şair Eşref'in Hicivleri ve Anektodları
 Şair Eşref Hayatı ve Hicivleri
Neyzen Tevfik Kolaylı Hayatı ve Hiciv Şairliği
Neyzen Tevfik Şiirleri


Hicivle İlgili Terimler

Heccav : Hiciv yazan
Hicvî (a.s) : ed hicivle ilgili; yermeli
Hicviyyât (a.i hicviyyenin celili ) : ed hicivle ilgili şiir ve manzumeler.
Hicviyye ( a.i.c. ) ed hiciv sözü veya yazısı, taşlama


HİCİV ÖRNEKLERİ

Eşref'ten Neyzen'e:

Kimseler Hafız'a (Neyzen) alnı yere gelmiş diyemez, 
Doğduğundan beri kıç dönmedi Şeytan'a bile! 
Çok camide, mescidde dolaştı amma, 
Koymadı alnını hiç secde-î Rahmâna bile!

Hacıyatmaz gibidir sanki köpoğlu köpek 
Ayak üstünde kalır düşse de mîzâna bile!      Eşref

Besmele gûseyleyen şeytan gibi 
Korkuyorsun höt dese bir ecnebi 
Padişahım öyle alçaksın kî 
İzzetin nefsin Arap İzzet gibi.                     Eşref

Vükela kabrine heykel dikelim şöyle yazıp
Ki: 'bunun hal_i hayatına yeri münhal idi
Sanmayın yavm_i vefatında bilindi kadri
Sağlığında yine bu böylece bir heykel idi'        Eşref
                                  ( vükela: vekiller-

Hükmüne bizler daha hayran olduk demekten,
Bu ne hata, ne ayıp ne de en küçük günah.
Ölmüş eşek, at, katır etleri yemekten,
Anırır, çifte atar, kişner olduk maşallah.                 Eşref

Fabrika yaptı Sümerbank bez için,
Çok muazzam bir eser bu, laf değil!
Dil içinde ‘Ehl-i dil’ tezden dedi,
Sıçtı Cafer bez getirsin Başvekil. (1932)  [3]    

Kime sordumsa seni doğru cevap vermediler;
Kimi alçak, kimi hırsız, kimi deyyus! dediler...
Künyeni almak için, partiye ettim telefon:
Bizdeki kayda göre, şimdi o mebus dediler!.. [4]


Taşlama  Örnekleri

Alemi tan eder yanına varsan
Seni de yanıltır mesele sorsan
Bir cim bile çıkmaz karnını yarsan
Meclise gelir de erkân beğenmez       Seyrani ( Everekli ) [5]

Gıybet eder eve eve
Adam eti geve geve
Top vaktinde olur deve
Yük vaktinde köşek olur           / Seyrani ( Everekli ) [6]

 

KAYNAKÇA

profile

Esa

0

1

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Yorumlar