Kafiye Nedir ve Türleri

 

Kafiye Nedir ve Türleri

Yazıda kafiye dizilişi, kafiye türleri, uyak çeşitleri, şekil ve yapı bakımlarından kafiyeler, uyak kafiye şeması,  kafiyelerin şekil açılarından türleri, yarım, tam, zengin, cinaslı, tunç kafiyeler, tam, zengin, cinaslı, tunç düz kafiye örnekleri, kafiye bulma,  kafiye uyak tanımları, uyak örnekleri, düz, çapraz, sarmal kafiye tanımları, düz, çapraz, sarmal  örnekleri yer alacaktır.

Kafiye Osmanlıca yazılışı~ قافيه

Kafiye’nin sözlük anlamı: Sözlük Her şeyin son tarafı. Tâbi olan şey, mısra sonlarındaki kelime ve mânâ uygunluğu, Manzum yazılan satırların ses bakımından sonlarının aynı olmasıdır.  İman, güman, yaman gibi

Kafiyenin eş anlamlıları, uyak ve ayaktır. Kafiyeler kafiyeyi oluşturan seslerin sayısı yönünden türlere ayrılır.

 

 KONU BAŞLIKLARI

• Düz kafiye:
• Çapraz kafiye:
• Sarma kafiye:
• Yarım kafiye:
• Tam kafiye:
• Zengin kafiye:
• Tunç kafiye
• Cinaslı kafiye:

 

ŞEKİL YÖNÜNDEN KAFİYE TÜRLERİ

a.Düz kafiye:

Kafiyelerin aaab, cccb, dddb gibi kafiyeli dizelerinin alt alta sıralandığı şiirlerde görünen kafiyelerdir. Halk şiirinde ilk dörtlükten sonraki dörtlükler  genellikle düz kafiyelidir.

.........a
.........a
.........a
.........b

Dilber at kolların dola boynuma 
Ölüm endişesi gelmez aynıma 
Bir gece misafir eyle koynuna 
Sabah oldu deyu kaldırma beni     Karacaoğlan Şiirleri

Gelin der adım Huri 
Kız da meleklerin biri 
Gelin al çiçekli koru 
Kız bahçede güle benzer      Aşık Ömer ( 17. yy )

1. Çapraz kafiye:

Dörtlük sistemine göre yazılmış bir şiirde  abab, cdcd, şeklinde sıralanmış  yani 1. Dize ile 3. Dize, 2. dize 4.  Dize kendi aralarında kafiyeli ise bu tip kafiyelere çapraz sıralı kafiye veya çapraz kafiye denir.. Bu tip kafiye genellikle bir şiirin ilk dörtlüklerinde bulunur.
...........a
...........b
...........a
...........b
Gönül gurbet ele varma 
Ya gelinir ya gelinmez 
Her güzele meyli verme 
Ya sevilir ya sevilmez           Karacaoğlan Şiirleri

Dil verip sevdiğim şivekar olsa
Sinesi bendleri çözülse dursa
Gayetle sevdiğim hüsnüdar olsa
Ruyinde benleri dizilse dursa          Aşık Ömer ( 17. yy )

1. Sarma kafiye:

“Kafiyelerin birbirlerini, içine aldıkları dizelerde görülür.” Yani abba , cddc  şeklinde sıralanmış  bir dörtlüğün 1. İle 4.  Dizeleri 2. Ve 3. Dizleri kendi aralarında kafiyeli ise bu tip kafiyelere denir.
..............a
..............b
..............a
..............b

Şafakla çöktü sapsarı karanlık
Gün bana veremli ten gibi ölgün
Muzdarip münzevi her geçen günün
Ardından ağarır muhayyel ışık

htiyar, elini bağrına soktu,
Dedi ki: "İstanbul muhasarası
Başlarken aldığım gaza yarası
İçinden çektiğim bu oktu.     

SES SAYILARI VE YAPI BAKIMLARINDAN KAFİYE TÜRLERİ

a.Yarım kafiye:

Dize sonlarında rediften önceki kafiyeyi oluşturan ses tek bir tane ses ise buna yarım kafiye denir. Yarım karye genellikle tek bir sessiz olarak kabul edilir. Divan edebiyatında sesli harf iki ses değerinde sayıldığından tek bir sesliden oluşan kafiye yarım kafiye değil tam kafiye sayılır.

Ben o gece hem ağladım hem içtim
îki yıl diyardan diyara uçtum
Kayseri yolundan Niğde'ye geçtim
Uzaktan göründü Bor yavaş yavaş     Bekir Sıtkı Erdoğan

Hakikat yolunu tutmuş gid     eriz
Kemlik edenlere iy'lik ed   eriz
Hazret-i Hüda'nın emrin tut arız
Rah-ı hakikatın rehvanıyız biz     Aşık Ömer ( 17. yy ) 

b.Tam kafiye:

Dize sonlarında redif  den önce ve redif  dışında  oluşan kafiye  bir sesli, bir sessiz harften oluşuyorsa buna tam kafiye denir.

Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker
Gökten ecdâd inerek öpse o pâk altıı değer

Ben bu aşkın çile    sini
Yanar çektim tüt   er çektim
Yedim gonca sille  sini
Bülbül gibi öt   er çektim       Everekli Seyrani

1. Zengin kafiye:

Dize sonlarında redif dışında oluşan kafiyedeki ses sayısı en az üç ses veya  üç  sesten de fazla ise  bu tip kafiyelere zengin kafiye denir.

Dönsek mi aşkın şafağından
Gitsek mi ekâlîm-i leyâle
Bizden daha evvel erişenler
Ağlar bugün evvelki hayâle
Dönsek mi ne mümkün geri dönmek
Düştüyse gönüller bu melale          Ahmed Haşim

Ertesi gün başladı gün doğmadan yolculuk,
Soğuk bir mart sabahı.. Buz tutuyor her soluk     (Faruk Nafiz Çamlıbel)

Çeşmin yaşının yavuz u
Aksa doldurur havuz u
Oldum turna kılavuz u
Kâh bozuk kâh katar çektim        Everekli Seyrani

d.Tunç kafiye

Kafiyelerin üç sesten fazla olması durumlarında anlamlı bir kelime de meydana gelebileceği bir kelime başka bir kelimenin için de geçebilir. Kelimelerden biri diğerini içine alabilir.. Bu durumda oluşa zengin kafiyeye  "Tunç kafiye" denilir.

Ay asan kandil    ini
Suya sarkan dil   ini

Kinıi solgun sarışın kimi ak kimi kara
Kiminin arkasından görünüyor Ankara K. Kamu

Hey Emre'm Yunus biçâre
Bulunmaz derdine çâre (4 harf)  Yunus Emre
Bu durumu cinaslı kafiye ile  bir tutmamak gerekir.

e. Cinaslı kafiye:

Dize sonlarında yazılışları aynı, anlamları farklı olan kelimelerden oluşan kafiye türüdür

Cinaslar tek basit kelimeler ile yapılabildiği gibi yazılış birliğinden dolayı tunç kafiye şeklinde veya birleşik kelimelerle de kurulabilir. Hatta kelime gruplarıyla da

Bir evde varsa dü zen
O evde olmaz düzen

İlk dizede dü ( farsça da iki sayısı) zen ise kadın anlamındadır. "iki kadın" ikinci de "dirlik, düzenlik, intizam" anlamlarını taşırlar.

Bağ bana
Bahçe sana bağ bana
Değme zincir kâr etmez
Zülfün teli bağ bana

Niçin kondun a bülbül
Kapımdaki asmaya
Ben yarimden vazgeçmem
Götürseler asmaya

Bilmem ki yaz mı gelmiş
Niçin açmış gül erken
Aklımı kayıp ettim
Nazlı yarim gülerken

 

• HALK ŞİİRİNDE MISRA BAŞI KAFİYELER Dr. Doğan KAYA
• Çapraz Kafiye Nedir ve Örnekleri
• İKFÂ – Kafiye Kusurları
• KAFİYE VE REDİF NEDİR , KAFİYENİN ÖZELLİKLERİ
• Kafiye Redif Revi Nedir. Tüm Yönlerden Kafiye