Münâcat Nedir Edebiyatta Münacât
Münacat Nedir Edebiyatta Münacat
Osmanlıca yazılışı: münâcât : مناجات
Münacat, sözcüğü Arapça kökenlidir. Sözcük “ necv” kökünden türemiştir.
Sözlüklerdeki anlamı ise “fısıldaşmak ve bir sırrı paylaşmak” [1] “yalvarmak, yakarmak, dua ve tazarruda bulunmak”, “Allah'tan necat için dua kurtuluş için Allaha yalvarmak”[2] şekillerindedir. Münacat kelimesi bu sözlük anlamları ile ilişkili olarak edebiyatta ve müzikte terim anlamlar da kazanmıştır.
Türk Musikisinde Münacat
Türk tasavvuf müziğinde, ramazan ayı boyunca sabah ezanından önce minarede temcîdlerle birlikte okunan manzumelere münâcât adı verilmiştir. Türk dini musikisinde özel bir form ile bestelenmiş olan Allaha yakarış konulu bestelenmiş şiirlere de münacat denir. Bu besteler dini törenlerde çalınır ve söylenirler.
Türk Edebiyatında Münacat
Türk edebiyatında münacât Allah’ın yüceliklerini övmek ve Allah’a yakarmak amaçlı yazılmış manzumeler olarak anlaşılır. Bu tip manzumelerde Allah’ın yüceliğinden söz etme konularının yanı sıra işlenen günahlardan ve hatalardan af dilemek, günahkârlıktan duyulan pişmanlığı dile getirme, , nedâmet içinde olmak amaçları da vardır.
Münacat edebiyatımızda bir nazım şekli olarak değil, nazım şekillerinde işlenen bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Hatta yazılan kitaplar ( şiir veya nesir ) Allaha yakarma, ululuk ve yüceliğinden söz etme, kudret ve azamet sahibi olan Allah'ın ululuğu karşısında çaresiz, zavallı ve küçük kalma, Allah’a yakarma ve af dileme girişleri ile başlar. Böyle bir giriş de münacatdır.
Eski devrilerde yazılmış hemen her tür nesir kitabı Allah’a hamd (hamdele) ve Resûlullah’a salâtüselâm (salvele) ile başlar. Eski devrilerde ise başlıca manzum kitaplar Mürettep divanlar ile Mesneviler olmaktadır. Divanlarda ve mesnevilerde ise hamdele ve salvelenin yerini i tevhid, münâcât, na‘t ve mi‘râciyye gibi kitap girişleri almaktadır.
Münacat manzum veya nesir kitaplarının Allaha yakarmak ile ilgili giriş bölümleri olmakla birliktebir kitabın veya manzumenin de ana konusu olabilir. Örneğin bazı kasideler baştan sona münacat konulu olabilir. Zaten mehdiye bölümlerinde de Allah’a yakarış konusu işlenen kasidelere de bu nedenle münacat denmektedir.
Nesir türünden bir eser baştan sona kadar Allah’a yakarma, yüceliklerinden söz etme, af ve pişmanlıkta söz etme konulu ise bu tip nesir eserlere Tazarruat adı verilir.[3] Başka bir deyişle münacat konulu yazılmış nesir eserlere Tazarruat S denilir.
Münacat bir nazım veya nesir tüür olmadığı için farklı farklı nazım ve nesir eser türlerinde karşımıza çıkmaktadır. Münacat daha çok kasîde nazım şeklinde karşımıza çıkmaktadır Buna karşılık, mesnevi gazel, kıt’a, rubâî, terkibibend ve terciibend nazım şekilleriyle yazılmış münacatlar da vardır.
Tarihçesi
Münacât ilk önce Arapa Edebiyatında ortaya çıkmış daha sonra Fars ve Türk edebiyatlarına da girmiştir. Genceli Nizami ile Türk edebiyatına giren münacat, XII. yy.dan itibaren Anadolu sahasında yazılmaya başlayan nesir eselerinde hamdele ile başlar. 13. Asırdan başlayarak divanların başlarında da gözükmeye başlamış 14. Yy dan itibaren de her mürettep divanın ve her nesir eserin Allaha yakarış, hamd ve dua ile başlaması adeti iyice yerleşmiştir.
Nizami Gencevi’i [4][5][6]örnek alan divan şairlerimizin yazdıkları mesnevileri de münacat ile başlatmaları adet haline gelmiş, Ahmed-i Dai , Şeyhi , Ali Şir Nevai , II. Bayezıt Adlî , Fuzuli', Kanuni Sultan Süleyman Muhibb , Bahtî, Azmizade Haleti , Nefi ,İsmetî, Nâilî, Necîb, Esrar Dede, Nevres gibi şairlerimiz eselerindeki münacatları ile dikkatleri çekmişlerdir. [7]
Dini tasavvufi edebiyatta ise Yûnus Emre, Dede Ömer Rûşenî, Eşrefoğlu Rûmî, Kemal Ümmî, Seyyid Nizamoğlu, Niyâzî-i Mısrî, Sezâî-yi Gülşenî, Kuddûsî ve Ahmet Remzi Akyürek[8] münacatları ile dikkat çeken isimlerdir.
KAYNAKÇA
[1] MUHSİN MACİT, https://islamansiklopedisi.org.tr/munacat
[2] https://www.luggat.com/m%C3%BCnacat/1/1
[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/sinan-pasa-hayati-tazarruat-suslu-nesir/74364
[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/husrev-u-sirin-den-munacat/100841
[5] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/sirlar-hazinesi-tevhid-v%C9%99-munacat/100864
[6] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/iskendername-den-munacat/100933
[7] MUHSİN MACİT, https://islamansiklopedisi.org.tr/munacat
[8] MUHSİN MACİT, https://islamansiklopedisi.org.tr/munacat
