Yazıda murabba nedir, murabbanın Osmanlıca yazılışı, murabba’nın eski ve yeni sözlüklerdeki anlamları, murabba nazım şekli, murabba ve gazel ilişkisi, musammat, müzdeviç ve mütekerrir murabbalar, murabbaları ile ünlü şairlerimiz ve murabba örnekleri yer almaktadır.

 

Osmanlıca yazılışı murabba - مربع 

 

Murabba Farsça’daki dört sayısını ifade eden ve rub kökünden gelen ve Arapçada  dörtleme, dörde çıkarılmış anlamında kullanılan  isim soylu bir sözcüktür. Murabba sözcüğü divan şiirinde bir nazım biçimin adı olmuş ve bu nazım biçimin ifade eden bir terim haline de gelmiştir.

 

Osmanlıca lügatlerdeki anlamı: terbi’olunmuş, dörde çıkarılmış, dörtlü, dört şeyden olma,  dört köşeli ^[1]anlamlarına gelmektedir. Dört köşeli anlamı ile geometride de bir terim olmuş Arapça ve Farsçada kare anlamında da kullanılmıştır. , Farsça da  “carre murabba-i tâmıtı “ tam kare anlamındadır.

 

 

Divan şiirinde murabba dörtlük nazmım biriminden oluşan rubaiden farklı şekilde kafiyeleşen 3 ila 7 bendden oluşan bir nazım şeklidir. Lakin murabba beyitlerin üzerine iki dize eklenerek inşa edilen bir nazım şekli olduğu için esasında gazele bağımlı veya gazelin arttırılmış şekli olan bir nazım biçimi olarak kabul edilmelidir.

 

Bu nedenle Murabba’yı gazelin beyitlerine ikişer dize ilave edilerek dörtlenmiş bir gazel olarak ifade etmek mümkündür.  Şu halde murabbanın esası bir gazel olmaktadır. Gazelin beyitlerine eklenen dizeler ise gazel beytinin ilk dizesi ile kafiyeli olurlar şu halde murabbaların kafiye düzenleri

aaaa-

bbba-

ccca-

ddda-

eeea...

 

Şeklinde olmaktadır.

 

Murabbalar elbette ki gazele bağımlı olmadan, gazel harici ve müstakil olarak da yazılabilir. Buna mukabil müstakil yazılmış murabbalar da kafiye örgüleri bakımından gazelin arttırılmış şekilleri olan murabbalar ile aynı kafiye şemasına tabidir.

Murabbaların konusu hali ile gazelin konularına benzer konulardadır. Yani murabbalarda daha çok aşk, şarap, eğlence, tabiat,  dini tasavvufi konular işlenmiştir. Sosyal konular içeren, didaktikl , öğretici hikemi konulu murabbalar da yazıldığı gibi, murabba nazım biçimi ile mersiyeler de yazılmış , şehirleri  öven murabbalara da rastlanmıştır.

 

 

 

Murabbaların son dörtlüklerindeki dizeler aynı dizeler ise, yani bir murabbanın ilk dörtlüğündeki son dize ( murabbanın 4. mısrası) her dörtlüğün sonunda aynen tekrar ediyorsa buna mütekerrir murabba denmektedir. Mütekeririn sözcük anlamı ise tekrar eden demektir.

 

Perişan halin oldum sormadın hal-i perişanım 
Gamından derde düştüm kılmadın tedbir-i dermanım 
Ne dersin rüzgarım böyle mi geçsin güzel hanım 
Gözüm canım efendim sevdiğim devletli sultanım 

Esir-i dam-ı aşkın olalı senden vefa görmem 
Seni her kanda görsem ehl-i derde aşina görmem 
Vefa vü aşinalık resmini senden reva görmem 
Gözüm canım efendim sevdiğim devletli sultanım   Fuzuli

….

 

 

Murabbaların veya bir murabbanın son dörtlüğündeki mısra, murabbanın diğer dörtlüklerinin son dizelerinde aynen tekrar etmiyorsa, yanı her dörtlüğün son dizesi tekrar edilmeyen farklı bir dize ise  bu tip murabbalara müzdeviç murabba denir.

 

Bana dünyada ya Rab demezem  tac ü hilafet ver

Ya sultanı cihangir eyleyüp  küll-ü riyaset ver

Ya bir şah –ı Süleyman’a  Asaf kıl vezaret ver

Ya erbabı menasıp gibi  bir özge siyadet ver

 

Cihanı ehline sevk eyle bana şevk ü halet ver

Kesafet kalbi zeng  etse musaykal kıl letafet ver

Kemal’i fazl  u kut u layemut  ile saadet ver

Dem- i âhirde imân  dünya da sabr u kanaat ver. Şair Fevri( Ahmet 16 yy )

 

 

Bendlerle  yazılmış olan ve konu bütünlüğüne sahip olan murabbalar musammat olarak da adlandırılır. Bir murabba tüm dörtlükleri ile konu bütünlüğüne hazi ise buna musammat murabba da denir.

 

Türk  divan edebiyatında Ahmet Paşa , Necati, Mesihi, Yahya Beg, Aşki, Muhubbi, Nev’i, Hayali,  Hayreti, Taşlıcalı Yahya Bey, Fevri, Usuli, Adli, Fuzuli, Nedim,  Esrar Dede, Şeyh Galib ve Namık Kemal murabba türünde en başarılı örnekler vermiş olan şairlerdir. Azerbaycan Edebiyatında ise Halili murabbaları ile ünlü bir şair olmuştur.

 

 İLGİLİ LİNKLER VE KONULARIMIZ

• Mütekerrir Nedir?
• Musammat-nedir-musammat-nazim-bicimleri/
• Museddes-ornekleri-mutekerrir-ve-muzdevic/66052
• Mutekerrir-muzdevic-ve-musammat-murabba-ornekleri/65855
• Mutekerrir-muzdevic-ve-diger-museddes-ornekleri/65894
• Muzdevic-ve-mutekerrir-muhammes-ornekleri/65885

KAYNAK

---