Osmanlıca yazılışı, muhammes - مخمس 

 

Muhammes sözcüğü Arapçada beş anlamına gelen “hams“ kökünden gelir Sözlüklerdeki anlamları: Beşli, Beş katlı. Tahmis edilmiş.  Beşgen şekillerindedir. [1]

Edebiyatta bir terim olarak muhammes, beşer dizeden oluşan bentlerle yazılmış şiirleri ifade etmektedir.  Şu halde edebiyatta muhammes beş dizelik bentlerden oluşan nazım şekillerine denir. Muhammesler, gazel beyitlerinin üzerine üçer dize ilave edilerek yapılmış nazım şekilleri gibi gözükürler. Bu nedenle muhammeslerin ilk bentleri beş mısrası da birbiriyle kafiyelidir. Diğer bentlerinin ilk dört dizesi bir birleriyle kafiyeli,  her bendin son dizesi ise ilk bent ile kafiyeli olmaktadır.
 (aaa-aa-bbbba...cccca )
Fakat muhammeslerin ilk bendindeki beş dizenin de bir biri ile kafiyeli olması da şart değildir. Muhammeslerin son bir veya iki dizesi her bendin sonunda olduğu gibi tekrar ediyorsa bu tip muhammeslere “mütekerrir muhammes “  adı verilir. Diğer bentlerin son dizeleri aynen tekrar etmiyorsa, yanı her  bendin son dizesi son dizesi sadece kafiye yönünden benzeşiyorsa ve  farklı bir dize ise  bu tip muhammeslere “ müzdeviç [2] muhammes denilmektedir.

Mütekerrir muhammes kafiye örgüsü :    bbbaa — cccaa — ddda a — e e e a a ...
Müzdeviç Muhammes kafiye şeması: aaaaa - bbbba — cccca — dddda...

Edebiyatımızda daha çok müzdeviç muhammesler yazılmış, mütekerrir muhammes örneği az yazılmıştır. Muhammesler en az dört en çok da 7 bent ten oluşur.

Muhammesler pek çok konuda yazılabilir. Buna rağmen muhammeslerde daha ziyade tasavvufi, felsefi ve aşk konuları tercih edilmiştir.

Muhammes nazım şekli ile şarkılar da yazılmış bu tip şarkılara a muham­mes şarkı adı verilmiştir. [3]

Pek çok şair divanlarında muhammes türüne yer vermiş, Taşlıcalı Yahya, Dede Ömer Ruşeni , MOSTARLI HASAN ZİYÂ , Muhibbî,  Aşkî Hoca Neş'et ,Enderunlu Vâsıf

Şâdmân olsun ki sultan oglı sultândur gelen
Bahr u berrün pâdişâhı Al-i Osmândur gelen
Nâlb-i şer-i Muhammed zıll-ı Yezdândur gelen
Şark u garbı seyr iden hurşîd-i rahşândur gelen
Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen

Bir kemîne bendesini Mısra sultân eyleyen
Kerbelâ seyrini her dervişe âsân eyleyen
Sâyeveş düşmenlerin hâk ile yeksan eyleyen
Dembedem bağnn Kızılbaşun kızıl kan eyleyen
Âlemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen    Taşlıcalı Yahya
….. Şiirin devamı     [4]


Muhammes-i müzdeviç

Muhammes-i Gazel-i Emrî Çelebî
Fâ`ilâtün Fâ`ilâtün Fâ`ilâtün Fâ`ilün

Zâhide kûyuñ unutdurdı behiştüñ meskenin
Hâsılı virdüñ hevâya sabr-ı `âşık hırmenin
Şîven ile arturursın `andelîbüñ şîvenin
“Vaz` idelden bâg-bân-ı sun` hüsnüñ gül-şenin
Hâr-ı gayret güllerüñ sad-pâre kılmışdur tenin”

Âşık olan cân virür ol mâh-ı ruhsâr üstine
Muttasıl tañ mı düşerse derd-i düş-vâr üstine
Şevk-i rûyuñla düşer pervâneler nâr üstine
 “Gül gam-ı haddüñle düşmiş hançer-i hâr üstine
Gül-şen içre kan bulaşık buldılar pîrâhenin”

Şiirin Devamı [5]

LGİLİ LİNKLER VE KONULARIMIZ

Mütekerrir Nedir?
Musammat-nedir-musammat-nazim-bicimleri/
Museddes-ornekleri-mutekerrir-ve-muzdevic/66052
Mutekerrir-muzdevic-ve-musammat-murabba-ornekleri/65855
Mutekerrir-muzdevic-ve-diger-museddes-ornekleri/65894
Murabba-nedir-mutekerrir-ve-muzdevic-murabba-ve-ozellikleri/65854

KAYNAKÇA

• [1] https://www.luggat.com/muhammes/1/1
• [2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/
• edebiyat-terimleri-mazmunlar/murabba-nedir-mutekerrir-ve-muzdevic-murabba-ve-ozellikleri/65854
• [3] CEM DİLÇİN, ÖRNEKLERLE TÜRK ŞİİR BİLGİSİ, TDK YAYINLARI, ANKARA 1997, s. 217.
• [4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/
• taslicali-yahya-siirleri/muhammes-i-mutekerrir/9834
• [5] https://edebiyatvesanatakademisi.com/
• mostarli-hasan-ziy-o-992-1584/muhammes-i-gazel-i-emr-celeb/50539