Arpçadaki sözcük anlamı: "ipliğe dizilmiş inci, gerdanlık, inci dizisi anlamlarına gelir. Edebiyatta ise  en az üç ama daha ziyade dört veya daha fazla mısralardan oluşan  bendlerle yazılmış olan nazım şekillerinin genel adıdır.  

Musammat terimi Arap Arap edebiyatında ortaya çıkmış, daha çok müveşşah adıyla anılmıştır.[1] Musammat, ayrı bir nazım biçimini değil bendlerle yazılmış nazım biçimlerini ifade etmektedir. Musammatlar gazel ve kasideden bağımsız yazılabilir.  Ancak, gazel ve kasidelerin, beyitleri üzerine mısralar ilavesi ile arttırılmış nazım şekilleri de olabilmektedirler.

Musammatların nazım birimlerine bend denir. Musammatları oluşturan bendlerdekii mısra sayıları her bendde eşit olur ve bendlerdeki mısra sayıları 3,4,5,6,7,8,9,ve 10 dizeden oluşabilir.  Bendlerdeki mısra sayıları ise musammatların adlarını veya türlerini belirler.

MUSAMMAT OLARAK ADLANDIRILAN NAZIM ŞEKİLLERİ

Musammatların bendleri dize sayıları bakımından ilk bend den son bende kadar eşit sayıdadır. Musammatlar bendlerindeki dize sayılarına göre adlar alırlar.  

 müselles,        ( 3 dizeli  bend )
murabba',       ( 4 dizeli bend )
terbî',               ( 4 lenmiş, gazelin beyitlerine beyit ilave edilmiş)
muhammes,  ( 5 dizeli  bend )
tahmîs,           ( 5 leme, gazelin beytine üç dize ekleme)
müseddes,     ( 6 dizeli bend  )
tesdîs,             ( 6 ya çıkarma , bir gazelin beyilerine dörder dize ilave etme )
müsebba',      ( 7  dizeli bend )
tesbî',               (  yedileme, gazelin beyitlerine beş dize ekleme )
müsemmen,   (  8 dizeli bend  )
tesmîn,            ( 8 leme, gazelin beytine 6 dize ekleme )
mütessa',        ( 9  dizeli bend )
mu'aşşer,        ( Gazelin beyitlerine 7 şer dize ekleme )
ta'şîr,                ( 10  dizeli bend
terkîb-i bend (=terkîb-bend) ve
tercî'-i bend (=tercî'-bend)dir.

MÜZDEVİÇ MUSAMMAT

Musammatların her bendinin sonundaki mısraı ilk bend ile kafiyeli ise ve olduğu gibi tekrar etmiyorsa bu tip musammatlara musammatlara “müzdevic musammat” denir. Son dize ilk bend veya ilk bendin son dizesi ile sadece kafiyeleşiş yönünden benziyorsa bu tip musammatlar ise müzdeviçtir.[2]

MÜTEKERRİR MUSAMMAT

Musammatların her bendindeki  son iki dizesi veya son dizesi aynen tekrar  ediyorsa bu tip musammatlara mütekerrir musammat denir. [3]

ZAMİME

Gazellerin başka şairler tarafından gazelin beyitlerine mısra ilâvesiyle yapılan musammatlardır. Gazelin beyitlerine ilave edilen mısralara “zamîme” denmektedir.

MUSAMMATLARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Musammatlar birden fazla bentlerle kurulurlar. Her bent eşit sayıda dizelerden oluşur yani her bend 3,4,5,6,7,8,8,10 dizelik şiir bölümleri halindedir ve tüm bentler ve bentlerdeki dizeler aynı vezinde olurlar.

Musammatlar içinde  sadece Terkîb-i bend ve tercî'-i bend lerin bendtlerindeki msıra sayıları farklı sayılarda olabilirler.  Musammatlar en az üç en fazla da onar dizelik nazım birimlerine sahip olabilirler. Musammatlar bendlerindeki dize sayılarına göre Arapça sayı adları ile adlandırılmışlardır. Müselles "üçlü", murabba' "dörtlü", terbî' "dörtlü yapma"; muhammes "beşli", tahmîs "beşli yapma"; müseddes "altılı", tesdîs "altılı yapma"; müsebba' "yedili", tesbî' "yedili yapma"; müsemmen "sekizli", tesmîn "sekizli yapma"; mütessa' "dokuzlu"; mu'aşşer "onlu", ta'şîr "onlu yapma" [4]

Terkîb-i bend ve tercî'-i bend ise, kafiye düzenleri ve bendleri oluşturan dize sayılarının farklılık gösterebilmeleri nedeni ile diğer musammatlardan ayrılırlar.  Terkib-i ve terci-i bendlerin her bendi diğer musammatlar gibi değil, kaside ya da gazel gibi kafiyeleşmiştir. Dolayısıyla Terkîb-i bend ve tercî'-i bendler; mısralardan değil, beyitlerden oluşur. Terkîb-i bend ve tercî'-i bendlerde her bendin sonunda birbirinden farklı vâsıta ya da bendiyye denilen kendi içinde kafiyeli bir beyit de bulunur. Bu beytin kafiyesi ise  terkîb-i bendin ya da tercî'-i bendin kafiyesiyle alakasız bri kafiyedir.

Musammatlar pek çok konuda yazılmışlar ama hangi konuda yazılırlarsa yazılsınlar anlam bütünlüğü taşıyan manzumelerdir. Yani musammatlar konu bütünlüğüne sahip manzumelerdir.

Divan şiirinde birinci beyit dışındaki beyitlerin her mısraında bir iç kafiye bulunan gazel ve kasidelere de  musammat denilmiştir.

 İLGİLİ LİNKLER VE KONULARIMIZ

Mütekerrir Nedir?
Museddes-ornekleri-mutekerrir-ve-muzdevic/66052
Mutekerrir-muzdevic-ve-musammat-murabba-ornekleri/65855
Mutekerrir-muzdevic-ve-diger-museddes-ornekleri/65894
Muzdevic-ve-mutekerrir-muhammes-ornekleri/65885
Murabba-nedir-mutekerrir-ve-muzdevic-murabba-ve-ozellikleri/65854

KAYNAKÇA

[1] İSKENDER PALA, FİLİZ KILIÇ, https://islamansiklopedisi.org.tr/musammat

[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/muhammes-nedir-muzdevic-ve-mutekerrir-muhammesler/65886

[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/museddes-nedir-ozellikleri-ve-museddes-ornekleri/65893

[4] Prof.Dr.M.A.Yekta SARAÇ, Eski Türk Edebiyatında Biçim ve Ölçü