NESİP BÖLÜMÜNE GÖRE KASİDELER
NESİP BÖLÜMÜNE GÖRE KASİDELER
Kimi kasideler nesip ve teşbib bölümlerinde işledikleri konulara göre adlandırılırlar, Bahariye ( bahar) , Şitaiye,( kış) , Iydıyye( bayram), temmuziye, şehrengiz ramazaniye, gibi
Nesip bölümünde kadın, kış, at, bahar, şehir, atlar, hamamlar, meclis, eğlence, şehirdeki mahdumlar ve mahbuplardan da söz edilebilir. Bu nedenle kasidelerin nesip bölümlerinde işlenen bu farklı konulara göre de kasideye ad verilebilir. Örneğin: Hamamıye, Rahşiyye: Sayfiyye: gibi
Bir kasidede Baharın tasviri yapılıyorsa: Bahariye, kışın tasviri yapılıyorsa: Şitaiye, temmuzun tasviri yapılıyorsa: Temmuziye, ramazanın tasviri yapılıyorsa: Ramazaniye, atın tasviri yapılıyorsa: Rahşiye, hamamın tasviri yapılıyorsa: Hamamiye, nevruzun tasviri yapılıyorsa Nevruziye, Köşkün tasviri yapılıyorsa:Dariye, tahta çıkma vesilesi ile kaleme alınmışsa, Cülusiye, , bir devlet, veya din , tarikat büyüğünü karşılamak amacı ile yazılmışsa İstikbaliye Kudumiye , bir fethi anlatmak için yazılmışsa, fethiyye, bir barış antlaşmasını tasvr etmek amacıyla yazılmışsa sulhiye gibi adlar alırlar.
a)Bahariyye: Nesîb bölümünde bahar konusu işleyen kasidelerdir. bu adla anılırlar. Baharın gelişi, ağaçların, bitkilerin yeşermesi, çayların, derelerin coşması, baharın aşk, işret eğlence ayları olması, cünunluğun gelmesi, güllerin açması, bülbüllerin ötmesi, hayvanların çitfleşmesi, vb işlenir. Bahariyeler genellikle âşıkane konularda yazılır. Bahariyye örneği “ Kasîde-i Bahâriyye Der-Sitâyiş-i Sadr-ı a‘zam…”
b)Iydiyye: Ramazan, Kurban ve Nevruz bayramlarını vesilesi ile y yazılan müstakil kasidelere veya nesip( teşbib ) bölümlerinde ramazan, kurban veya nevruz bayramını konu alan kasidelere denmiştir. Bu kasideler bayram vesilesi ile devlet büyüklerine bir çeşit bayram tebriki olarak yazılır ve ilgili memduha takdim edilirdi. . Konu Ramazan bayramı ise; oruç, hilal, orucun etkisi, âşıkların, sevgililerin ve rintlerin ramazan aylarındaki halleri, orucun bitip bayramın gelişi vb konuları işlenir. Kurban bayramı ise; bayram sevinci, eğlenceleri, bayramlaşma, camilerin dolması, fakir fukaraya hediyeler verilmesi, bayramlık elbiselerin giyilmesi, güzellerin gezintiye çıkması vb konuları öne çıkar. Nevruz bayramı ise; tabiatta görülen değişimler, nebatların, kuşların çiçeklerin hayvanların ve insanların canlanması, Cem , şarab, eğlence, sevinç vb. dile getirilir. Iydıyyeler kasidelerin nesip bölümlerinde kasidenin bayram günlerinde yazılmaya başlandığı için bayramdan söz eden bir bölüm halinde olabileceği gibi müstakil olarak da yazılırlar. [1]
Iydıyyeörneği https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/nedim/iydiyye-der-vasfi )
1. Dâriyye Nesîb bölümlerinde han kervansaray, cami, mescit, köşk, saray, yalı gibi yapıların anlatıldığı kasidelere denir. Bu kasideler din, devlet ve tarikat büyüklerinin inşa ettirdiği yapı, övülür, betimlenir ve yaptıran kimseye de kaside sunmanın vesilesi haline gelmiş olur.
2. Şitâiyye: kasidelerinin nesîb bölümünde kış ayları ve özelliklerinden söz eden kasidelerdir. Kış, kar, soğuk, buz; kışta kalan gül bahçeleri serviler, av merasimleri, saçaklardan sarkan buzlardan, vs. bahsedilir. Kış aylarında yapılan av merasimlerini anlatan şitaiyelere saydiyye de denir. Şitâiyye’den “Kaside-i Şitâiyye Der-Zımn-ı Medh-i Pâdişâh-ı Cihân”
3. Fethiyye : nesîb bölümlerinde bir yerin fethinin fethi yapan kişilerin övüldüğü kaside türüdür. Bu kaside fethi yapan kişiyi övmek için yazılır. Fethedilen yerin, tasviri, savaşa hazırlık, fethin tarihi, fetih esnasında askerlerin durumları, fethin nasıl yapıldığı vb anlatılır.
4. Seheriyye : Nesîb ölümünde seher vaktinin tasvir edildiği kasidelerdir. Tan yerinin ağarması, karanlığın kalkması, , gökyüzünün ışıması, seherde güllerin açılması, güneyden gelen rüzgârların aşığa getirdiği haberler, Hac’dan, Saba ülkesinden gelen kokular, Saba melikesi ile Hz Süleyman’ın durumlarına telmihler vb yapılır.
5. Rahşiyye : Nesîb bölümünde at konusunun işlendiği at sevgisinin dile getirildiği kasidelerdir. Rahşiyye yerine "Esbiyye" de denilebilir. Atlardan; atların tırıs, rahvan dörtnala hallerinden, hızından, renginden, yelelerinden, bacaklarından, dış görünüşlerinden bu vesile ile de Burak ‘tan vb söz edilir.
6. Sühaniyye: Nesîb bölümlerinde "söz"den şiir söyleme gücünden, nüktedanlıktan ilhamdan, "vahiy" den söz eden kasidelerdir.
7. Sûriyye ( Sûrname ) : nesîb bölümlerinde, düğün, ziyafet, şenlik, sünnet törenleri, sünnet şenlikleri, padişahın çocuklarının doğumu, sünneti, kız kardeşlerinin evlenmesi vb tasvirlerinin yapıldığı kasidelerdir. Bu konu mensur olarak da işlenir. [2] Bu tip kaside veya yazılar daha çok “surnâme” olarak bilinir. “Suriyyelerde şehzadelerin sünnet düğünleri, kadın sultanların evlenme törenleri; bu düğün ve törenler dolayısıyla yapılan eğlenceler; eğlencede gösterilen hünerler, açılan yarışmalar, kazananlara verilen hediyeler, yemekler, padişahların vezirlere giydirdiği kürkler vs. anlatılır.” [3]
8. “Surname’ de sadrazamın, vezirlerin düğün dolayısıyla verdikleri armağanlar, ziyafetler, kurulan otağlar, halka açık eğlenceler, kandiller, havai fişek gösterileri, esnaf alayları, gezdirilen gümüş ya da şeker gibi maddelerden yapılan nahıllar, güreş, at yarışı, cambaz, hokkabaz, kol oyunları gibi gösteriler ayrıntılarıyla anlatılır.” [4]
9. Kudûmiyye: Gittiği, bir yoldan Hacdan, seferden, geziden, görevden veya fetihten dönen devlet, din ve tarikat büyüklerini karşılama amaçlı yazılmış kasidelerdir. Muharebe, fetih, Hac veya bir vesile ile gittikleri yerden dönen yahut da bir makama atanan kişileri karşılama konuludur. “Bakî'nin Sultan Süleyman'a sefer dönüşü tebrik maksadıyla sunduğu kasîdesi, Sultan Murad'a aynı vesileyle yazdığı kasîdesi, Sultan Mehmed Han'a sefer dönüşü sunduğu kasidesi “ [5] bu tip kasidelere örnektir. Der-tehniye-i Kudûm-i Sultân Süleymân Hân Ez Sefer-i Huceste-eser- Teşekkür Kudûm-ı Be-Hâne-i Kapûdân Mustafâ Pâşâ- Tehniye-i kudûm-i Sultân Mehemmed Hân-ı Gâzîez sefer-i huceste-eser
10. Cülûsiyye: Padişahların tahta çıkması münasebetiyle yazılan kasidelerdir. Bu kasidelerde önceki padişahtan övgü ve hürmetle söz edilip, tahta yeni çıkan padişahın tahta çıkışına duyulan sevinç, hazırlıklar, taç giymesi, padişahtan beklentiler, umulan iyilikler, padişahlara yakışan vasıflar, vb yer alır. Bâkî'nin Sultan Selim ve Sultan Mehmed Hanın tahta çıkışı, Nâdiri, Nef'î ve Riyâzî'nin Sultan Osman'ın tahta çıkışı ile yazdıkları Culusiyeler bu türdeki kasidelerin en güzel örneklerindendir. Der-cülûs-ı Sultân Selîm Hân ( Kaside)- Cülûs itdi yine Sultân Muhammed Hân-ı ‘Osmânî- Der-tehniye-i cülûs-ı Sultân Mehemmed Hân
11. Ramazâniyye: Ramazan ayının gelmesini ve ramazan ayındaki halleri anlatan kasidelerdir. Ramazana hazırlıkları, Ramazanın gelişi; hilalin görünmesi, Ramazanın başlaması, teravih namazları, camilerin ve minarelerin mahyalar ve kandiller ile süslenmesi, sahura hazırlık, içkinin terk edilmesi, rintlerin ramazandaki halleri, meyhanelerin boşalması, iftar, han-ı yağma yemekleri, tiryakilerin iftarda afyon ve esrar ile münasebetleri vb konu edilir. Ramazâniyye Der-Sitâyiş-i Sadr-ı a‘zam İbrâhîm Pâşâ- Ramazâniyye Der-Sitâyiş-i İbrâhîm Paşa- Ramazâniyye Berây-ı Vezîr-i A‘zam İbrâhim Paşa
12. Sulhiyye : Yapılan bir sulhun akabinde yazılan barış anlaşmasının nimetini, harpten kurtulmanın önemini, sulh neticesinde yapılan sevinç gösterilerini, anlatan kasidelerdir. “Nâbî, Sâbit ve Tâlib'in, Karlofça antlaşmasını yapması dolayısıyla Amucazâde Hüseyin Paşaya yazdıkları kaside, bunlara örnektir”[6] Târîh-i Berâ-yı Sulh-ı Afgâniyân
13. Temmûziyye: Nesîb bölümünde temmuz ayından, yaz sıcağından, söz eden kasidelerdir. Bunaltıcı sıcaklardan, susuzluktan bu münasebetle övülen kişinin cömertliği, ihsanları, lütuflarından bahsedilir. Hangi devlet büyüğünden bahsedilmişse ondan şaire gelecek olan lütuflarla bu sıkıntılar aşılacak mesajı verilir. Temmûziyye Berây-i Sitâyiş-i Sultân Ahmed Hân- KASÎDE-İ TEMMÛZİYYE
14. Sünbüliyye : Redifleri sünbül olan kasidelerdir. Sünbül, sevgilinin saçlarına benzetilmiş, divan şiirinde gül den sonra en çok kullanılmış, "gül"den sonra en çok redifi kullanılan çiçek de sünbül olmuştur. KÂSÎDE-İ SÜNBÜL-
İLGİLİ LİNKLER
Kaside Tüm Özellikleri Örnekler Türleri Bölümleri
Kasidenin Tarihçesi İslam ve Türk Edebiyatında Önemli Kasideciler
Kaside Nedir ve Kasidenin Bölümleri
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/iydiyye-nedir-bayramiyye-ornekleri/108290
[2] SüreyyaEroğlu Surnameler, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/sur-name-nedir-tum-ozellikleri-yazilan-tum/139519
[3] Dr. Yaşar AYDEMİR, Türk Edebiyatında Kaside, Gazi Üniversiesi, Gazi Eğitim Fakültesi, https://dergipark.gov.tr/download/article-file/234687
[4] SüreyyaEroğlu Surnameler, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/surname-surnameler-sureyya-eroglu/112311
[5] Dr. Yaşar AYDEMİR, Türk Edebiyatında Kaside, Gazi Üniversiesi, Gazi Eğitim Fakültesi, https://dergipark.gov.tr/download/article-file/234687
[6] Dr. Yaşar AYDEMİR, Türk Edebiyatında Kaside, Gazi Üniversiesi, Gazi Eğitim Fakültesi, https://dergipark.gov.tr/download/article-file/234687
