Orhan Duru

Doğum, 8 Aralık 1933, İstanbul, Ölüm, 25 Ocak 2009 (76 yaşında), İstanbul,) yazar, çevirmen ve gazeteci

 

İstanbul Rumelihisarı’nda dünyaya geldi. Tam adı Mehmet Orhan Duru'dur. Babası İbrahim Etem Duru, annesi Hatice Hacer Hanım’dır.[1] Annesi Hatice Hanım'ın ölümünden sonra babası ikinci bir evlilik yapmış ve kardeşi olan tiyatro sanatçısı Ülkü Duru dünyaya gelmiştir.

Daha beş yaşındayken ailesi 1938’de aile İstanbul’dan Çankırı’ya taşındığı için ilköğrenimini 1945'te Çankırı İlkokulu’nda tamamlamıştır.  Orhan Duru’nun ailesi daha sonra tekrar İstanbul’a döndüğü için Beşiktaş Birinci Erkek Ortaokulu’na devam eder. Ancak ortaokul ikinci sınıfta iken akciğerlerinden hastalanmış ve ikinci sınıfta okulu bırakmak zorunda kalmıştır. Ancak Orhan Duru’nun ailesi bu defa Afyon’a taşınmıştır. Bu nedenle orta öğrenimini Afyon'da tamamlamıştır.   Ortaokuldan sonra Afyon Lisesi’nin yatılı bölümünde tahsile başlar. Ama lisede iken annesini vefat etmiştir. 1951 yılında liseden mezun olur.

Yükseköğrenimine Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi’nde başlar. 1953 yılında Küçük Dergi’nin Ocak-Şubat sayısında “Kadın ve İçki”, adlı ilk öyküsü yayımlanır.[2] Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi’nde iken 1952-1956 yıllarında Ankara Ted Kolejindeki öğrencilerin çıkardıkları " Mavi” Dergisinin etrafında toplanan,  Ferit Edgü , Özdemir Nutku, Ahmet Oktay , Demirtaş Ceyhun’un dahil olduğu ve Attila İlhan’ın önderlik ettiği MAVİCİLER’e  dahil olur. [3]Mavi hareketine katılması onun hayatına yön veren önemli bir adım olacaktır.

1955’li yıllarda Ankara’da, genç edebiyatçılar çevresinde adını duyurmaya başlamıştır. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesinden 1956 yılında mezun olur. Üniversiteden mezun olduktan sonra birkaç ay İstanbul’a veteriner olarak çalışıp askere gider.  Askerlik hizmetini 1959'da tamamlar. Askerlik hizmetinden sonra Urfa’ya atanan Duru, [4]bir süre sonra mezun olduğu fakültede, asistan olarak göreve başlar. Aynı yıl ilk öykü kitabı olan “Bırakılmış Biri “ adlı öyküsü yayımlanır.

 

 1960- 27 Mayıs Darbesi'nden sonra, askeri yönetim tarafından 147'ler arasında gösterilir ve Milli Birlik Komitesi tarafından asistanlık görevinden atılmış olur. [5] Görevden alındıktan sonra gazetecilik mesleğinde karar kılmıştır. 1961'de MUZAFFER İLHAN ERDOST ve Bülent Ecevit’in desteğiyle Ulus gazetesinde çalışmaya başlar.1962'de çalıştığı Ulus Gazetesinin bursuyla bir yıllığına Amerika’ya gider.  Amerika’da, Rocky Mountain News gazetesinde üç ay çalışır. Ankara’ya dönünce Cumhuriyet gazetesinde çalışmaya başlamıştır. [6]

 

1965’te DEMİR ÖZLÜ ve Tezer Özlü’nün kardeşi Sezer Özlü’yle evlenir. 1961’de Ulus’ta başladığı gazetecilik mesleğini 1993’e dek; Ulus, Cumhuriyet, Milliyet, Güneş ve Hürriyet gazetelerinde devam ettirmiştir. [7] Bir süre Yeni Yüzyıl gazetesinde de yazıları çıkmıştır. Öyküler ise; Mavi, Evrim, Yeni Ufuklar, Pazar Postası, Seçilmiş Hikâyeler, Yelken,  Dost adlı dergilerde çıkmıştır.

"İşçiler" adlı öyküsüyle 1970'te TRT Sanat Ödülleri başarı ödülü alır.  1996'da Sarmal-Toplu Öyküler' adlı eseri ile Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülünü kazanır. 1998'de Fırtına adlı öykü kitabıyla Sait Faik Hikâye Armağanını ERDAL ÖZ ile paylaşır.

En son Star TV'de haber müdürlüğü yapmış,  TV kanalında sorumlu müdür olarak çalıştığı yıllarda, yayın yoluyla işlenen suçlardan dolayı, hakkında yüzlerce dava açılmıştır.  [8] Bu görevinden de ayrıldıktan sonra, yazarlık yapmaya devam eder.

Hayatının son demlerinde artık protat kanseri olmuştur. Bir süredir tedavi gördüğü Surp Agop Hastanesi'nde 25 Ocak 2009 saat 02.30'da vefat eder. 76 yaşındaki Duru'nun cenazesi, Aşiyan Mezarlığı'nda toprağa verilmiştir. [9]

 

Orhan Duru ayrıca İngilizce science-fiction sözünü Türkçeye bilim-kurgu olarak tercüme eden, kullanan ve bu sözcüğü Türkçeye kazandıran kişidir. Bu kullanım daha sonra Türk Dil Kurumu tarafından resmîleştirilmiştir.

 

EDEBİ KİŞİLİĞİ

Orhan Duru, yazın hayatına şiirle işe başlamış ilk şiirleri Mavi ve Yeni Ufuklar, Şairler Yaprağı adlı dergilerde yayınlanmıştı. Bazı tazılarında Cüneyt Gabran takma adını da kullanmıştır. Mavi, Evrim, Yeni Ufuklar, Pazar Postası, Yelken ve Dost dergilerinde yazıları çıkan yazar “ a Kuşağı” ve “Mavi Hareketi” yazarları arasında yer almıştır. Deneme inceleme, mektup, gezi yazısı, çeviri, tiyatro, biyografi ve derleme türlerinde de yazıları olmasına rağmen Orhan Duru daha ziyade öykücü olarak tanınmıştır.

Orhan Duru’nun edebiyat dünyasına adım atması1953 yılında Küçük Dergi’de çıkan “Kadın ve İçki” adlı esere dayanmaktadır. Atilla İlhan, 'ın 1952-1956 yıllarında önderlik ettiği “ Maviciler Topluluğuna dahil olması ikinci büyük ve belki de en önemli adımı olmaktadır. Maviciler,  Serbest Şiir ( I. Yeni , Garip Şiiri )  hareketine ve  Orhan Veli  'ye karşı çıkmış, şairane bir  Sanat anlayışının temsilcisi olmuşlar ^[10]  Garip Şiiri ve  Orhan Veli’yi hedef alarak adlarını duyurmuşlardır.

Edebiyata hikâye ile adım atan Mavi Hareketi içinde şair gibi kendini gösteren Orhan Duru, öyküleri ile dikkat çeken bir yazardır. Duru, e gerçekçi bir anlayışa sahip olan gündelik olayları, okuru şaşırtmaya odaklı olarak anlatan Çehov ve Sait Faik tarzı bir öykücüdür. Küçük ve avare insanların öykülerini yazmış, bohem tiplerin anlık olay parçacıklarını öykü halinde işlemiştir. Öykülerinde çok farkı izlekler ve konular peşinde koşan, güldürmece, alay ve dil sapmalarına meyleden bir anlatıcıdır.  Öykülerine Karagöz, halk hikâyeleri ve meddah gibi geleneksel halk edebiyatının özelliklerini de sindirmiştir.  Daha ziyade kentli bireylerin yalnızlık, karamsarlık ve duygusal çöküntülerini, aylak, avare tiplerin şanssızlıklarını, kötü kaderlerini, yoksulluklarını dile getiren öyküler yazmıştır.

 Orhan Duru, 1950’li yıllarda ortaya çıkan öykü kuşağının içinde yer alır. İlk öykülerinden başlayarak kurgu, anlatım, dil açısından farklı arayışlar içinde olduğunu gösteren bir yaklaşım içinde olmuştur. Orhan Duru’nun öyküleri mizah ile yüklüdür. 1950 kuşağı yazarları, öyküye getirmiş oldukları yeni bir bakış ile öykünün alışılagelmiş seyrini değiştirmişler, Sait Faik’in izinden gitmişler, bireyi ve onun sorunlarını ele almayı amaçlamışlardı. “Orhan Duru, bu kuşak içinde en farklı olan yazardı. Diğer yazarlara göre daha değişik ve henüz yeni sayılabilecek atılımlar gerçekleştirir. Bilim- kurgu da bunlardan birisidir. Ayrıca “bilim-kurgu” kelimesini de Türk Dil Kurumu’na öneren de kendisidir. Ancak Duru, bilim-kurgunun sadece fantastik bir algı içinde değil, aynı zamanda toplumsal içerikli olmasına da özen göstermiştir. Böylesi öyküleri oluştururken mizahi ve ironik  üslup da yerini alır. Bazen salt bilim-kurguöyküsü oluşturan Duru, bazen de bu türün sadece kimi olanaklarından yararlanır ” [11] 1950 Kuşağı “sosyal gerçekçi “ çizgi içerisinde “bunalım edebiyatı” olarak adlandırılan bir duygu atmosferi içinde yazmışlardı. Fakat bu bunalımlar bireyin iç dünyasına yolculuk, yaşanılan coğrafyanın sorunları, yaşanılan çağın içinde bulunulduğu sosyo-kültürel ve siyasi yapının anlaşılması ve anlatılması şeklinde ortaya çıkıyordu. Orhan Duru’da bu yaklaşıma sahipken öykülerinde mizahi bir yöne doğru da kayıyordu.

 

“Orhan Duru öykü yazını üzerine konuşmalarında sık sık öykünün yaşamın yanı sıra düşlerden kaynak bulduğunu, kurgu kadar fantezi de istediğini söyler. Matematik, astronomi, tarih ve fizik üzerine birikim sahibidir ve bilimkurgu üzerine çalışmaları vardır. Siyasi yazıları, eleştirileri ve toplum üzerine raporlarıyla ne kadar gerçekçi bir gazeteci ve fikir adamıysa öyküleriyle de düş gücünün peşinde olmuştur.” [12]

 

Anlatımı, dili kullanma yöntemi ve cümle kurguları ile hem olumlu hem de olumsuz eleştiriler olan Orhan Duru,  yazılarında devrik cümleler ve alışılmış cümle yapılarını bozmaya heves eden anlatımı ile dikkat çekti.  Yazılarında ironiye yer vermeyi seven yazar: “Öykünün dinamiğini bozmadan, hatta belli bir uyum ve ahenk içinde anlatımı daha etkili kılan, Orhan Duru’yla özdeşleşmiş olan devrik cümleler, yazarın öykülerinde sıklıkla karşımıza çıkar.” ^[13]

 

Asım Bezirci, Duru’yu “gerçekçiliğimize yeni yollar, hikâyeciliğimize yeni olanaklar, dilimize yeni deyişler getiren yazar”  olarak kabul eder. [14]Cümle yapısında, özellikle söz diziminde yaptığı değişiklerle eleştirinin odağına yerleşmiştir. Gerçekçilik, toplumsal hayat, bireyin yaşamla alışverişindeki  trajik durumları belirli temalar olarak seçen yazar,  yergi ve güldürü unsurlarını da kullanarak toplumsal gözlemlerini yansıtan yazılar yazmıştı.

 

Eserleri

Roman

• Az Roman- 2010 ( Ölümünden Sonra

Öykü:

• Bırakılmış Biri (1959),
• Denge Uzmanı (1962),
• Ağır İşçiler (1974),
• Yoksullar Geliyor (1982),
• Şişe (1989),
• Bir Büyülü Ortamda (1991),
• Sarmal: Toplu Öyküler (1996),
• Fırtına (1997),
• Düşümde ve Dışımda (2003),
• Kazı (2006), Küp (2008),
• Sarmal: Bütün Öyküleri I (2011),
• Boğultu: Bütün Öyküleri II (2011).

Deneme

• Hormonlu Kafalar (1992),
• İstanbulin (1995),
• Tango Gece­leri (1999),
• Durgun ve İşsiz (2004),
• Öykü Yazmanın Sırları (2008),
• Roman Medyadan Önce Gelir –
• Seçme Yazılar (2012). [15]

Öbür kitapları

• Kıyı Kıyı Kent Kent (1977; 1987’de Mavi Gezi adıyla genişletildi),
• Kısas-ı Enbiya (1979; Cihat Burak’ın desen­leriyle),
• Pera’daki Hayalet (1996; Sezer Duru’yla birlikte).

Çeviri ve Uyarlamalar

• Sierra Madre’nin Hazineleri (B. Tra­ven),
• Gizli Tarih (Prokopius),
• Çağdaş Fizik’te Doğa (Werner Heisenberg, Vedat Günyol’la birlikte),
• Amerika (Ginsberg ve Ferlinghetti, Ferit Edgü’yle birlikte),
• Durdurun Dünyayı İnecek Var (Antony Newley ve Leslie Bricuss),
• Sınırdaki Ev (Slawomir Mrozek), Üzbik Baba (Alfred Jarry’nin Kral Übü’sünden).

 TİYATRO

• "Durdurun Dünyayı İnecek Var (1968 - Antony Newley ve Leslie Bricuss'tan)", Uyarlama
• "Sınırdaki Ev (1970 - Slawomir Mrozek'ten)", Uyarlama
• "Üzbik Baba (1990 - Alfred Jarry'nin Kral Übü'sünden)" adlı eserinden uyarlama

ROMANCILAR İLE İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİ

• Pınar Kür Hayatı ve Eserleri
• Muzaffer Buyrukçu Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri
• Reşad Ekrem Koçu Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri
• Şule Yüksel Şenler Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri
• Emine Şenlikoğlu Özkan Hayatı Eserleri ve Edebi Kişiliği
• Selim İleri Hayatı ve Eserleri
• Ebubekir Hâzım Tepeyran Hayatı ve Yazarlığı
• Tahsin Yücel Hayatı Eserleri ve Edebi Kişiliği
• Orhan Duru Hayatı ve Edebi Kişiliği
• Necati Tosuner Hayatı ve Edebi Kişiliği
• Çetin Altan Hayatı ve Eserleri
• Erdal Öz Hayatı ve Eserleri
• Dr. Özdemir Nutku Hayatı ve Tiyatroculuğu
• Cengiz Dağcı Hayatı ve Romancılığı

Kaynakça

 

[1] ARAŞ. GÖR. SERCAN CEYLAN, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/duru-orhan

[2] BAYTİMUR MEMİŞ, Nazlı (2012). Orhan Duru Öykülerinde Yapı Ve İzlek. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.

[3] MAVİCİLER TOPLULUĞU ŞİİR ANLAYIŞI, https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=41198

[4] ARAŞ. GÖR. SERCAN CEYLAN, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/duru-orhan

[5] BAYTİMUR MEMİŞ, Nazlı (2012). Orhan Duru Öykülerinde Yapı Ve İzlek. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.

[6] ARAŞ. GÖR. SERCAN CEYLAN, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/duru-orhan

[7] https://tr.wikipedia.org/wiki/Orhan_Duru, Son Erişim, 12-03 2013

[8] Hilmi Yavuz , “Orhan Duru için” zaman.com.tr/ Son Erişim, 12-03 2013

[9]  cnnturk.com/2009/yasam/diger//01/25/gazeteci.yazar.orhan.duru.vefat.etti/ Son Erişim, 12-03 2013

[10] MAVİCİLER TOPLULUĞU ŞİİR ANLAYIŞI, https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=41192

[11] Gökhan REYHANOĞULLARI, “TÜRK EDEBİYATININ İLK BİLİM-KURGU ÖYKÜLERİ VE ORHAN DURU” ,

Summer,2012, p. 2183-2197, ANKARA, https://www.turkishstudies.net/Makaleler/

[12] https://www.fabisad.com/uye/orhanduru/ Son Erişim, 12-03 2013

[13]  Petek Sinem Dulun, “Dilde Yeniliğin İzini Süren Bir Yazar, Orhan Duru” Akköy Dergisi mayıs-haziran 2011

[14]  Dirlikyapan, Jale Özata, “Yazınsal kavrayışta köklü bir değişim: Türk öykücülüğünde 1950 kuşağı.” https://librarycatalog.bilkent.edu.tr/

[15] https://www.ykykultur.com.tr/yazar/orhan-duru Son Erişim, 12-03 2013