Prof. Dr. Özdemir Nutku Hayatı ve Tiyatroculuğu

 

Tiyatro bilimci, oyuncu, yazar, eleştirmen ve yönetmen.

Özdemir Nutku 12 Ocak 1931'de İstanbul’da doğdu. Babası Emrullah Nutku annesi ise Nezihe Hanım’dır. [1]

Çocukluğu ve ilköğretim yılları İstanbul ve Ankara da geçen yazar ilkokulu İstanbul’da bitirdi. Ailesi onun eğitimine çok önem veriyordu. İlkokuldan sonra 1942'de Robert Kolej'e girdi ve hazırlık sınıflarıyla birlikte sekiz yıllık orta eğitimden sonra 1950'de B.A. derecesi ile mezun oldu. [2] Daha 7 yaşında iken piyano çalmaya başlamıştı. 1949 yılında ilk ve son klasik piyano konserini veren Nutku, 1850 li yıllarda bir caz kuarteti kurarak caz piyanisti olarak tanındı. [3]Müzikle çıkış yapmaya başlamasına rağmen o daha çok tiyatroya eğilim duyuyordu. İlkokul öncesinden beri müzikle ilgili çıkışlar yapmasına ve önemli bir müzik eğitimi almasına rağmen amatör bir müzisyen olarak kalmayı tercih etti.

 

Nutku'nun tiyatroya olan ilgisi kolej yıllarında başladı. Okulun temsil kolunda, amatör olarak çeşitli roller alarak bu rollerde oynamıştı. Kolejde, kendi aralarında hocalarla birlikte İngilizceleri ilerlesin tiyatro oyunları oynuyorlardı. [4]1946/1947 yılında da ilk kez profesyonel oyuncu olarak seyirci karşısına çıktı. , Kadıköy Süreyya Sineması'nda sahnelenen Franz Lehar'ın Tarla Kuşu operetinde ilk profesyonel rolünü hem dansçı hem de oyuncu olarak küçük bir rolde oynadı.

 

Askerliğini yapıp döndükten sonra avukat olan babasının isteği ile Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ne bir yıl devam etti.   Fakat o avukat veya hukukçu olmak istemiyordu.  “Sonra babamın karşısına geçtim. Baba ben hukuk fakültesinde yapamayacağım, ben iyi bir hukukçu olamam, çünkü sevmiyorum dedim. Peki, neyi seviyorsun diye sordu. Ben, tiyatroya gireceğim dedim. Biraz durdu. Gözleri nemlendi. “Benim yapmak istediğimi, sen yap oğlum. Bu, senin hayatın.” dedi.[5]

 

Oradan ayrılarak 1952'de DTCF İngiliz Dili ve Edebiyatı Kürsüsüne yazıldı. Kolej yıllarında başlayan şiir yazma merakı ile 1950'de “ Eller “ adındaki ilk şiir kitabını yayımlandı. 1956'da Ankara Üniversitesinden mezun oldu. 1956 yılında romancı Sevgi Soysal ile evlendi. Aynı yıl bir burs alarak Almanya'ya gitti ve yeni evlendiği eşi yazar Sevgi Soysal'ı da yanında götürmüştü. Genç ve taze çiftler için Almanya sanki bir balayı olmuştu. Göttingen kentindeki Georg-August Üniversitesi, Tiyatro Bölümünde ders alamaya başladı.

 

“Almanya’ya gidince kendi hayatımı kendim kazanmaya başladım. Hatta burs parasının çok üstünde kazanıyordum. Piyano çalıyordum. Caz piyanistiydim. “ [6] Bu nedenle genç çiftlerin Almanya'daki günleri oldukça renkli geçmişti. Eşi Sevgi Soysal'da Almanya'da  Göttingen Üniversitesi’nde arkeoloji ve  tiyatro derslerini izlemişti. ( bkzSevgi Soysal Edebi Kişiliği ve Eserleri)  Georg-August Üniversitesi, Tiyatro Bölümü'nden 1959 yazında mezun oldu. [7] Özdemir Nutku ve Sevgi Soysal’ın evliliklerinden Korkut adını verdikleri bir oğulları dünyaya gelmişti

 

Göttingen Devlet Tiyatrosu Sanat Yönetmeni ünlü Heinz Hilpert'in yanında üç yıl asistanlık yaptı.  Almanya'da bulunduğu yıllarda Almanya'daki çeşitli özel tiyatrolarda oyunlarını sahneledi. Müziğe olan ilgisi devam ettiğinden, iki yıl Prof. Boetticher'in üst düzeydeki müzik seminerlerine de devam etmişti.  1959'da Göttingen Üniversitesinde doktorasını yapıp geldikten sonra,  Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Enstitüsüne asistan olarak girdi.  “ Ankara’da Özdemir Nutku Quartet adlı bir grup kurduk. Gitar, trompet, bateri ve piyano. O dönemde her hafta sonu toplanır provalar yapardık. Her Cumartesi gecesi Ankara Palas’ın gece kulübünde çalıyorduk. İyi de para alıyorduk. “  [8]1960'da ilk tiyatro kitabı  “Tiyatro ve Yazar “  adlı eserini yayımlandı.

 

1961'de doktor, 1967'de Doçent ve 1974'te de profesör oldu. Bu yıllarda eşi Sevgi Soysal ile boşanmışlardı.1976 güzünde İzmir'e yerleşen Nutku, Güzel Sanatlar Fakültesi'nde Tiyatro Bölümü'nü kurdu. Daha sonra Dokuz Eylül Üniversitesi'ne bağlanan ve Sahne ve Görüntü Sanatları Bölümü adını alan bölümün başkanı olarak uzun yıllar çalıştı. Aynı zamanda Sahneleme dersi hocası olarak altmıştan fazla oyun sahneye koydu. Nutku, bugüne kadar 37'si tiyatro, 22'si çeviri, 4'ü şiir, 12’si oyun ve uyarlama, 2'si senaryo, l'i çocuk olmak üzere 78 kitap yazdı ve yayımladı.

 

1953 yılından beri çeşitli sanat ve edebiyat dergilerinde 1,800'ün üstünde araştırma, inceleme, eleştiri ve deneme yazan Nutku, Pazar Postası, Yenigün, Öncü, Vatan, Meydan, Hürgün, Milliyet, Cumhuriyet ve Hürriyet gazetelerinde, Seçilmiş Hikâyeler, Mavi, şairler Yaprağı, Dost, Tiyatro, Devlet Tiyatrosu Dergisi, Devlet Opera ve Balesi Dergisi, Varlık, Yeditepe, Oyun, Tiyatro 70-80, Değişim, Milliyet Sanat, Hürriyet Gösteri, Sanat Olayı, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Ulusal Kültür, Milli Kültür, Tiyatro-Tiyatro, Agon, Tobav Sanat ve daha birçok dergide sürekli yazdığı incelemeleri, denemeleri ve eleştirileriyle tanındı.

 

1965 yılında, A.B.D.'inde Yale, Washington (Seattle), Chicago, Pittsburg, Northwestern, Minnesota, Southern California, UCLA, Carnegie Techn., North Carolina gibi daha birçok üniversitede dersler, konferanslar verdi, seminerler düzenledi; stüdyo ve atölye çalışmalarına katıldı.[9]1966’da Viyana Üniversitesi Tiyatro Enstitüsü'nde ders verdi. 1991'de Batı Sidney Üniversitesi'nde uluslararası bir uzmanlar topluluğuna oyunculuk üst semineri düzenledi. 1997'de Hartt School of Music and Performing Arts, Connecticut'ta, rol yapımı üzerine 'workshop' yaptı. Birçok uluslararası kongrede ülkemizi temsil etti.  Oyun sahneleme hocası ve tiyatro yönetmeni olan Nutku, bugüne kadar yüze yakın oyun sahneledi.[10]

 

Çeşitli ödüller alan Nutku 1979'da Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri adlı inceleme kitabıyla, Milli Kültür Vakfı'nın "Büyük Edebiyat Ödülü “nü kazandı. 1984'te "Ulvi Uraz Yönetmenlik Ödülü" verildi. 1989 yılında, Tiyatro ve Televizyon Yazarları Derneği'nin "Tiyatroya Katkı Ödülü “ne layık görüldü. 1990 yılında, Viyana'daki "Tiyatro Zirvesi’nde «Dünya Tiyatro Eğitimi Enstitüsü’ nün Yönetim Kurulu üyeliğine seçildi.[11]

 

1990'da kurduğu İzmir Şehir Tiyatrolarına 1991'de Genel Sanat Yönetmeni olarak atandı. 1991 yılında, Türkiye'nin ilk "Kamyon Tiyatro “sunu yaptı ve gezici çocuk tiyatrosunu kurdu. Böylece tiyatroyu, tiyatroya hiç gitmemiş çocukların ayağına götürdü. 1991 yılında Salihli Belediyesi’nin “Dionisos Ödülü”nü aldı. 1993’te, Kültür Bakanlığının "Tiyatro Araştırmaları Büyük Ödülü" ile onurlandırıldı.Theope'nin sahnelenmesini engellemek uğruna resmi bir toplantıda kasıtlı olarak yalan söylediği konusunda çeşitli tepkiler aldı. Theope'ye iftira atmak şeklinde değerlendirilen bu olay bir skandal olarak yankı buldu.[12]

 

Güzel Sanatlar Fakültesi'nde dekan yardımcılığı ve dekanlık yapan yazar, Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Müdürü ve aynı fakültenin Sahne Sanatları Bölümü Başkanıyken 12 Ocak 1998 tarihinde yaş haddinden emekli oldu.

 

Türk tiyatrosunun önde gelen ilk isimlerden biri olan Prof. Dr. Özdemir Nutku, yetiştirdiği sanatçılar, yazdığı kitaplar, araştırma inceleme ve denemeler, yayımlandığı gazete dergilerdeki yazıları ile dikkatleri  üzerine çekti.Onun derslerinden ve tedrisatından geçen yüzlerce öğrencisi dünyada ve Türkiye’nin farklı şehirlerinde ondan aldıkları öğretileri bilfiil uygulamaktadır. Devlet tiyatrolarında, opera balelerde, özel tiyatrolarda, şehir tiyatrolarında, özel kanallarda, TRT’de, üniversitelerde, gazetelerde, dergilerde, yapım şirketlerinde, reklam ajanslarında çok sayıda öğrencisi vardır. [13]

 

Tiyatro ile tanışması İlk defa anneannesi 1937 yılında gittiği çocuk tiyatrosunda başlamıştı. [14]Ondan kolejdeki bütün tiyatro etkinliklerinde rol almaya başlamış yükseköğretimini de bu yönde sürdürmüştü. İngiliz Dili ve Edebiyatını bitirse bile Almanya’da Tiyatro eğitimi alarak ülkemizin sayılı hocalarından biri oldu.

 

“Ben Türkiye’de oyunculuk eğitimine çok önem veriyorum. Son zamanlarda, Türkiye’de popüler kültür gerçek sanattan daha ön plana çıktı. Sanata yabancılaştığımız bu dönem içinde yaşanan değerler karmaşasında seyirci, kimin sanatçı olup kimin sanatçı olmadığını bilmiyor. İşte, ona ne sunulursa onu kabul ediyor. Ama biz tiyatro sanatının içinde olan kimseler, bu karmaşanın en çok acısını çeken kişileriz. Süreklilik isteyen tiyatro oyunculuğunda, bu sanatçı olmayan kişilerin yeteneksizliği hemen sırıtıyor.” [15]

 

Pek çok  eser veren pek çok oyuncu yetiştiren Özdemir Nutku oyuncularda olması gereken hususiyetlerin altını şöyle çizmektedir.  “Genç oyuncu adayı, kendi dilini iyi bilmesi için Türkçe, güzel ve doğru konuşma (diksiyon-fonetik), malzemesini bir 'enstruman' durumuna getirmek için soluk denetimi, dikkati odaklama, şan, duygu yanını geliştirmek için mimik, karakterizasyona gidebilmek için rol, sahnedeki iletişimi sağlayabilmek için sahne, hareketlerini estetik bir platforma oturtmak için dans, akrobasi, eskrim, yer jimnastiği ve kafasını eğitecek tiyatro tarihi ile kuramları, oyun çözümlemesi gibi dersleri almalı, görsel beğenisini yükseltmek için estetik, müzik, resim gibi diğer sanat alanlarına girmelidir. “ [16]

 

KAZANDIĞI ÖDÜLLER;  [17]

• 1999- Türk Tiyatrosuna Hizmet Ödülü: UNIMA ( Uluslar arası Kukla Tiyatroları Birliği), Türkiye milli Merkezi, Ankara.
• 1998- En İyi Çevirmen Ödülü: İstanbul Devlet Tiyatrosunda sahnelenen George Tabori' nin Bir Casusa Ağıt adlı oyununun çevirisi için- "Avni Dilligil Tiyatro Ödülleri".
• 1997- En İyi Yönetmen Ödülü: İzmir Devlet Tiyatrosundaki Çayhane oyun düzeni için- "Türkiye Eleştirmenler Birliği".
• 1996- Özendirme Ödülü: Düşünce özgürlüğünü savunması açısından Eşek Arıları uyarlamasıiçin, "Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği".
• 1993- Tiyatro Araştırma İnceleme Ödülü : "T.C. Kültür Bakanlığı Ödülleri".
• 1991- Dionsos Büyük Ödülü: Salihli halkı adına "Salihli Belediyesi".
• 1989- Tiyatroya Katkı Ödülü : "Tiyatro v TV Yazarlar Birliği", İstanbul.
• 1984- En İyi Yönetmen Ödülü : "Ulvi Uraz Tiyatro Ödülleri", Midas' ın Kulakları, İstanbul.
• 1979- Büyük Edebiyat Ödülü: Meddahlık ve Meddah Hikayeleri adlı kitabı için "Milli Kültür Vakfı" tarafından.
• 1967- Özel Bröve: G. Dilmen' in Midas' ın Kulakları oyun düzeni için, Uluslar arası Tiyatro Şenliği, Nancy, Fransa.
• 1965- En iyi Yönetmen Ödülü: Savaş Oyunu' nu sahnelemesindeki başarıdan ötürü, Uluslar arasıTiyatro Şenliği, Erlangen, Almanya.
• 1965- Özel Mansiyon (Mention Speciale) : Pabuççu Ahmet' in Maceraları' nı sahnelemesindeki başarısından ötürü, Nancy, Fransa.

OYUNLARI - UYARLAMALARI [18]

• İnsancıklar, (8 kısa oyun basılacak).
• Eşek arıları, (Arisofanes - Nutku: basılacak).
• Müfettiş (Gogol- Nutku: basılacak) 1995.
• Dönme dolap, (basılacak) 1994.
• Kısa oyunlar, (basılacak) 1986.
• Büyükbaba, (basılacak).
• Söylev, Remzi kitabevi, 2. Baskı,İst. 1985.
• Söylev, Ankara Üniversitesi yay. 1973.
• Çiçek, (mimodram), 1967 de, Fransa' nın Nancy kentinde oynanmıştır.
• Savaş oyunu, tiyatro dergisi eki, Ankara 1968.
• Kriegsspiel, (savaş oyunu : Almanca ya Max Fisch tarafından çevrilmiş Deutscher Theaterverlag tarafından basılmıştır;
• Köprü, Türk Dil Kurumu, Ankara 1964.
• Merdiven, Değişim yayını, 1962.

SENARYOLARI

•  
• Türk tiyatrosu, kültür belgesel dramatizasyon, 40 ar dakikalık 10 diziden oluşan TV senaryosu, TRT, Ankara, 2. Kanal, 3. kanal ve Int. TV 1990, 1996 da yayımlandı.
• Muhsin Ertuğrul, kültür-belgesel, dramatizasyon, 30 dakikalık, TV senaryosu, TRT, 1. kanal Ankara 1989 da yayınlandı.

ŞİİR KİTAPLARI

• Bir o kuşlar, İzmir 1996.
• Bölük yaşantı, Ankara 1957.
• Üç nokta, Ankara 1954.
• Eller, Ankara 1950.

ROMANCILAR İLE İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİ

• Pınar Kür Hayatı ve Eserleri
• Muzaffer Buyrukçu Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri
• Reşad Ekrem Koçu Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri
• Şule Yüksel Şenler Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri
• Emine Şenlikoğlu Özkan Hayatı Eserleri ve Edebi Kişiliği
• Selim İleri Hayatı ve Eserleri
• Ebubekir Hâzım Tepeyran Hayatı ve Yazarlığı
• Tahsin Yücel Hayatı Eserleri ve Edebi Kişiliği
• Orhan Duru Hayatı ve Edebi Kişiliği
• Necati Tosuner Hayatı ve Edebi Kişiliği
• Çetin Altan Hayatı ve Eserleri
• Erdal Öz Hayatı ve Eserleri
• Dr. Özdemir Nutku Hayatı ve Tiyatroculuğu
• Cengiz Dağcı Hayatı ve Romancılığı

KAYNAKÇA

 

[1] Işık, İhsan (2007). "Nutku, Özdemir". Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi. C. VI. Ankara: Elvan Yayınları. 2648.

[2] https://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=787, Son erişim tarihi, 2-12 2013

[3] https://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=787, Son erişim tarihi, 2-12 2013

[4] D Karahaliloğlu Özdemir Nutku-söyleşi, https://www.gnoxis.com/ozdemir-nutku-soylesi-17296.html

[5] D Karahaliloğlu Özdemir Nutku-söyleşi, https://www.gnoxis.com/ozdemir-nutku-soylesi-17296.html

[6] D Karahaliloğlu Özdemir Nutku-söyleşi, https://www.gnoxis.com/ozdemir-nutku-soylesi-17296.html

[7] D Karahaliloğlu Özdemir Nutku-söyleşi, https://www.gnoxis.com/ozdemir-nutku-soylesi-17296.html

[8] D Karahaliloğlu Özdemir Nutku-söyleşi, https://www.gnoxis.com/ozdemir-nutku-soylesi-17296.html

[9] https://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=787, Son erişim tarihi, 2-12 2013

[10] https://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=787, Son erişim tarihi, 2-12 2013

[11] https://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=787, Son erişim tarihi, 2-12 2013

[12]  https://www.coskunbuktel.com/nutkuoycedskandal.htm

[13] https://www.milliyet.com.tr/prof-dr-ozdemir-nutku-ya-oyle-bir-surpriz-yaptik-ki-

[14] .D Karahaliloğlu Özdemir Nutku-söyleşi, https://www.gnoxis.com/ozdemir-nutku-soylesi-17296.html

[15] .D Karahaliloğlu Özdemir Nutku-söyleşi, https://www.gnoxis.com/ozdemir-nutku-soylesi-17296.html

[16] Bülent Gürlük Özdemir Nutku'dan oyunculuk nasihatleri, w.yeniasir.com.tr/Sarmasik/Yazarlar/bulent_gurluk/ 07.02.2013

[17] https://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=2323

[18] https://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=2323