Padişah Nedir Şiirlerde Padişah
Mihrimah Sultan. Kont Laval Nugent Von Westmeath" koleksiyonu,
Padişah Nedir Şiirlerde Padişah
Osmanlıca yazılışı Padişah: پادشاه
Padişah sözcüğü Farsça kökenlidir. Farsça (Pehlevice veya Partça) “pātaχşāh " sözcüğünden gelir. Bu sözcük Hz Ömer zamanında yıkılan Sasani hükümdarlarına verilen sıfatlardan biridir. Sasani hükümdarlarına Kisra’da denmiştir.
Padişah sözcüğü: iktidar sahibi, babadan oğlu devreden devletin taht sahibi anlamlarına gelir. Kelime olarak; han, hakan, hükümdar, sultan, şah, şehinşah, hüsrev, hünkâr, develtlü, kral, sözcükleri ile eş anlamlıdır.
Divan şiirinde, padişah veya padişahlar, hem adları sanları belli tarihte yaşamış kimlikleri ile hem efsanevi, mitolojik kimlikleri ile hem de mecazi manada sevgili veya şeyhi kast edecek şekillerde de kullanılır.
Padişah, tarihte yaşamış taht sahiplerine, övgü veya mersiye konulu şiirlerde gerçek manası ile karşımıza çıkar. Burada konu edilen padişahın adı ve sanı vardır. Divan şiirinde padışah ile eş anlamlı olarak; şeh, şehriyar, şehenşah, sultan, server, han, hakan, şahlar şahı, yedi iklimin sultanı gibi adlar da kullanılır. Gerçek anlamları ile kullanıldıklarında padişahlardan övgü ile söz edilir. Bu padişahlar mitolojik, efsanevi şehinşahlar ile kıyaslanır. Övülen padişah sürekli olarak kıyaslanan efsanevi padişahlardan üstün tutulur. Bu nedenle özellikle padişahlar için yazılan methiyelerde aşırı övgü, mübalağalı benzetmeler ve kıyaslar bulunmaktadır. Bilindiği gibi divan şiirinde padişahlara nesnel eleştiri veya tenkit yoktur. Çok nadir de olsa üstü kapalı olarak yergi ve hiciv vardır. Padişahlara yergi ve hiciv yapabilme cüretini şairler ancak Tanzimat ile birlikte bulmaya başlamışlardır.
Ey padişah-ı âlem, düşman mısın zekâya?
Erbâb-ı iktidarı gördün mü saldırırsın,
Asrında kaldı millet üstadsız, kitabsız,
Havf eylerim yakında Kur’an‘ı kaldırırsın. Şair Eşref
Buna rağmen, padişahlar özellikle methiyelerde gerçek kimlikleri ve isimleri ile karşımıza çıkar. Yazılan bu tarz şiirler; bayram günleri, ulufe dağıtma, sünnet, nevruz gibi özel günlerde padişahlara takdim etmek, cizye, ödül, ulufe, tımar veya bir makam elde etmek için yazılmışlardır. Bu bakımdan padişahlar aşırı övülür. Özellikle kasideler bu tip amaçlar için yazılır.
Tasavvufi şiirlerde padişah, hünkâr, sultan sözcükleri şeyh veya tarikat liderleridir. Müritler, tarikat şeyhlerine veya pirlerine padişah, hünkâr, sultan sıfatları ile hitap ederler. Tasavvufi şiirde Allah da padişah olarak anılabilir.
Ey Padişahı lem yezel
Ey kadir-i hayyu ezel
Kahrında hoş lütfunda hoş Yunus Emre
Gazellerde, murabbalarda, rubai, tuyug ve benzeri şiir türlerinde ise padişah sevgilidir. Bu tip padişah gönlün sultanıdır. Ayrıca bu sultan aşığa eziyet eden, onu yaralayan, esir eden, köle eden, tutsak bırakan acımasız ve gaddar bir sultan, serverler şahı bir sayyaddır. ( bkz Âfet Nedir Divan Şiirinde Afet Mazmunu (Beyitlrle)
Sevgiliyi kasteden padişahların da kulları, ordusu, ülkesi, tacı, tahtı vs. vardır. Âşık gönüller padişahının her halinden şikâyetçidir. Bu sultan hep rakiplerle ağyar ile beraberdir. ( bkz Ağyar Nedir( Divan Şiirinde Rakip- Halvet Nedir Divan Şiirinde Sevgili İle Buluşma ), Padişah olarak gösterilen sevgili ağyar ile içki meclisleri kurar ama aşığı meclise sokmaz ( bkz Divan Şiirinde Aşk ve Beşeri Sevgili ) Bu nedenle âşık, rakiplerini kıskanır, onların ölmesi için dua eder ( bkz Divan Şiirinde Sevgili Aşık Rakip Tasavvuru ve Beyitlerle Örnekleri ) Bu nedenle aşık sultanından adalet ister. Ona erişebilmek için her şeyi yapar. Sevgilinin ayak tozlarına yüz sürer. Hak-i payine yüz sürüp, bastığı toprağı gözüne sürme olarak kabul eder.( bkz Pâ - Pay Nedir Hâk-i Pay Sevgilinin Ayak Toprağı )
Eyledi devrân beni bir pâdişâhuñ bendesi
Çarh ser-gerdânıdur anuñ zemîn efgendesi Zati
ḥabeş iḳl/miniŋ ḫāl-i siyāhıŋ pādişāhıdır
Mu˓anber kākülüŋ Fas mülketinde tūġ-ı şāh/dir Sünbülzade Vehbi
Alemde güzeller padişah olsa
Ona hizmet eden kul incinir mi Karacaoğlan
Mən yеnə xubların padişahından
Özümə dоst bir nigarı tutmuşam Molla Penah
Men ki dervişem, gedâyem, pâdişah-i âlemem,
Rûh-i bîrengem egerci renge geldim âdemem. Halili
Pâdişâhım cânımız sen câna duş olmak diler
Gayr varlıkdan geçüp senüñle hôş olmak diler Ümmi Sinan
Ey padişah ey padişah
Çün ben beni verdim sana
Genc ü hazinem kamusu
Sensin benim önden sona Aşık Paşa
Ey pâdişâh-ı bî-vezîr
İhsân cenâbından senin
Ey bî-şebîh ü bî-nazîr
İhsân cenâbından senin Aziz Mahmut Hüday
Ey pâdişâh-ı zü´1-kerem
Lütf eyle bu bî-çâreye
Cûdun yanında katreyem
Feyz eyle bu âvâreyem İsmail Hakkı Bursevi
Padişah emr etse buyursa cellat
Dönmez meydanımdan Ali dost deyu
Zaman arşa huruç etse her millet
Vermişim serimi Ali dost deyu Divriği Türküleri
