Peride Celal Hayatı ve Romancılığı

28.07.2012

Peride Celal

Peride Celal (d. 1915 veya 1916 yılında, İstanbul’ Fındıklı’da Zeliha Mirat Türel ile Mehmet Celalettin Erem’in kızı olarak doğdu [1]. Babası, Mehmet Celalettin Erem, Fes ve kumaş üreten, İngilizler ile çok sıkı fıkı ilişkiler kurmuş olan bir fabrikatör; annesi ise Fransızca aslından Fransız yazarları okuyabilecek düzeyde iyi bir Fransızcaya sahip münevver bir kadındır. Fakat Peride Celal, daha doğmadan annesi babasından ayrılmış, Peide Celal, savcılık ve hâkimlik yapan üvey babasının yanında büyümüştür. Genç kız iken üvey babasının soyadı olan Bayburtoğlu soyadını kullanmak zorunda kalan yazar, evlendikten sonra kocasının soyadı olan Yönsel soya adını kullanacaktır.

Yazarın doğum tarihi hakkında ortaya çıkan bu çelişki yazar tarafından 1916 olarak belirlenmektedir. Üvey Babası bir yargıç olan yazar babasının görevlendirilme sebepleri ile çocukluğunun büyük bölümünü Anadolu'da - çoğunlukla Karedeniz- geçirmiş, hayatı boyunca öz babası ile iletişimde olmadan yaşamanın acılarını üzerinde hissetmişti.

Anadolu’da iken hem maddi hem de manevi sıkıntılar içinde büyüyen yazar Fransız asıllı annesi ve annesine ait kütüphane sayesinde Batı kültürü ile yetişmiştir. İlk ve orta öğretiminden sonra devam ettiği İstanbul Saint Pulchérie Fransız Kız Lisesine gitmiş lise ikinci sınıfta iken babasının görevi nedeni ile yeniden Anadolu’ya taşınmak zorunda kalmışlar ama zar da olsa bu okulu bitirmişti. Yazarın Lise Çağları öncesi ve sonrasındaki insanlardan kaçıp yalnızlığa saklanması konusu Kurtlar adlı romanında açıkça dile gelecektir.

İstanbul'a yerleştikten sonra bir süre Elektrik Şirketi ve Neşriyat Bürosu'nda çalışır. Bu yıllarda Peyami Safa ile tanıştı. Peyami Safa’nın teşvikleri ile yazı çalışmalarına başladı.^[2] 19. İlk öyküsü Sedat Simavi'in Yedigün Dergisi'nde Ak Kız'ın Hikâyesi adıyla 27 Kasım 1935'te P. Gençay imzasıyla yayımlandı. Bu eseri yayımladığında henüz On dokuz yaşındaydı. İlk romanı olan Sönen Alev, 1935 yılında Son Posta gazetesinde tefrika edilmişti. Peride Celâl, 1935’te, öykü ve romanlarının gazetelerde tefrika edildiği ve tefrika edilen romanlarının gazetelerin tirajlarını yükselttiği dönemde tanınmıştı. Tan Gazetesinde PEYAMİ SAFA ile tanışmış onun teşviki ile Fransızcasını iyi düzeyde geliştirmişti. 1944 yılları öncesinde NAZIM HİKMEt ile yakınlaşmış, bu nedenle üzerinde siyasi baskılar yoğunlaşmaya başlanmış, bu baskılardan kurtulabilmesi için solcu çevreler tarafından onun yurt dışına çıkması sağlanmıştı. [3] 1944

İsviçre’de Bern’de Basın Ataşeliğinde 1944- 1947 yılları arasında çalıştı. 1947’de Türkiye’ye geri döndü. İki yıl Basın Yayın Genel Müdürlüğünde, iki yıl da Yeni İstanbul gazetesinde çalıştı. Daha sonra Azra Erhat, Vedat Günyol ve Fikret Adil’le birlikte bu gazetenin edebiyat bölümünü hazırladı. Milliyet ve Son Posta Gazetelerinde görev aldı. [4] Bu yıllarda Atıf Yönsel’ ile tanıştı. Atıf Yönsel onun basın hayatında tanınmasını sağlamış ve sonunda onunla evlenmişti. Atıf Yönsel, onun en büyük destekçisi olmuş, 1978 yılında ölene kadar Peride Celal’in yazar olarak tanınması için arkasında durmuştu. Sonraki dönemlerde ı Son Posta, Cumhuriyet, Tan, Milliyet gazetelerinde öykü, röportaj ve romanları yayımlandı.

Yazar, ilki 1936 yılında tefrika edilen romanından günümüze kadar pek çok öykü, roman ve çeviriye imzasını atmıştı. [5]Daha sonra Son Pasta, Cumhuriyet, Tan ve Milliyet gazetelerinde öyküler, röportajlar yayımladı. Roman da yazmaya başlayan yazar, Üç Yirmi dört Saat adlı romanıyla Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü'nü kazandı.

İETT`de çalışmaya 1940`ta başladı. O günleri şöyle anlatıyor: ‘‘Elektrik Şirketi’nde yakın arkadaşlarım Münevver Andaç ve İlhami Safa ile beraber çalışıyorduk. Şu an şükran duyduğum güzel günlerdi onlar. Hem orada çalışıyor, hem yazılarımı sürdürüyordum. Sonra teyzelerimden ayrıldım, anneannemle Bomonti`de küçük bir apartman tuttuk. Fakat iki iş birden olunca, yazmaya yeterli zaman ayıramıyordum, yazdığım şeyler kötüydü. Bu eleştiriler karşısında, evlendikten sonra `Allah kahretsin` deyip bırakabilirdim. Fakat bunun aksi oldu, gayet aydın biriyle evlendim. Kocam avukattı. Bana, `Onları bırak, istediğin gibi yaz, çünkü ekonomikman bir düşüncen olmayacak, ben senin arkandayım` dedi. Öyle biriyle evlenmem benim için şanstı. Ondan sonra birtakım olumlu kitaplar yazmaya başladım.’’ Peride Celal, 1944`te İETT`den ayrılarak İsviçre`ye gitti.[6]

1944'te gittiği İsviçre'de bir süre Bern'de Basın Ataşeliğinde sekreterlik yaptı. 1947 yılında Türkiye'ye döndükten sonra yazıları Yeni İstanbul, Milliyet, Son Posta, Yedigün, Cumhuriyet gibi gazetelerde yayımlandı. İsviçre'deki yıllarına ait izlenimlerini Cumhuriyet gazetesinde "İsviçre Mektupları" başlığıyla aktarmıştı. Basın-Yayın Kurumu ve Yeni İstanbul gazetesinde görev aldı.[7] 1996 yılı 15. TÜYAP Kitap Fuarı'nın onur ödülünün sahibi olan Peride Celal 1977'de Sedat Simavi Vakıf Ödülü, 1991'de de Orhan Kemal Roman ödüllerini de kazanmıştır. 1978 yılında eşi vefat etmiş ve İstanbul'da tek başına yaşamaya başlamıştır.

En çok okunan kadın yazarlarımızdan birisi olmayı başarmış olan Peride Celal 22 Haz 2013’te 97 yaşında vefat etmiş, [8] Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedilmiştir.

Piyasa romancısı ve öykücü olarak tanımlana Peride Celal 1980’li yıllara kadar oldukça popüler bir yazardır. Romanlarından bazıları sinemaya da aktarılmıştır. Kızıl Vazo adlı romanı Atıf Yılmaz tarafından iki farklı senaryoyla 1961 ve 1969'da sinemaya uyarlanmıştır. Yıldıztepe romanı Memduh Ün tarafından 1965’te, Ada öyküsü ise Süreyya Duru tarafından 1988’de sinemaya uyarlanmıştır. Gecenin Ucundaki Işık romanı ise 2022 yılında TMC Film tarafından dizi filmi yapılmıştır.

PERİDE CELAL'İN EDEBİ KİŞİLİĞİ

Peride Celal Cumhuriyet dönemi edebiyatının en üretken yazarlarından birisidir. 1935-1954 yılları arasında dört yüz civarında öyküsü ve yirmiye yakın romanı yayımlandı bu romanları ve öyküleri gazetelerin ve dergilerin satış rakamlarını çoğaltan piyasa romanları ve öyküleri olmaktaydı. 1940'lı yıllarda yazılarının çıktığı günlük gazetelerin tirajını arttırmasında etkili olmuştu. Yazılarında Peride Celal, Peride Gencay ve Peride Celal Bayburtlu gibi adlar kullanmıştır. Bugüne dek yayımlanan romanlarının sayısı yirmiyi aşmaktadır. Peride Celâl, ilk yıllarda popüler aşk romanları, 1954 yılından sonra da toplumsal içerikli ve psikolojik ağırlıklı romanlar yazmıştır. İlk öykülerinin konularını, bir yargıç kızı olarak dolaştığı Anadolu'nun gerçekleri oluşturmuştur. [9] Romanlarında genel olarak kadın kişilikleri üzerinde duran romancını kadın kahramanları kendilerinden çok hoşlanan benliklerine düşkün sürekli kendilerini yenileyen kadın tiplemeleridir. Romanlarındaki kadın kahramanları kişilik olarak az çok birbirlerini andırırlar. Varlıklı, kültürlü ancak çoğu kez yalnız ve mutsuz, yaşayan kadınlar esas tiplemeleridir. 1954 yılına kadar yazdığı romanları Kendi söyleyişiyle "ekmek parasını çıkarmak uğruna" boyuna yazmaktadır. Zorunlulukla, 'piyasa'nın taleplerine uzak duramaz. Sürekli yazdığı için kalemi bilenmektedir ama gönlünce yazamamaktadır. " [10]

Üretken bir romancı olan Peride Celâl’in basılmış 17 romanı ve beş öykü kitabı vardır. 1977'den sonra öyküye de yönelmiştir. Buna rağmen yazarın gazetelerde tefrika edilmiş fakat kitap olarak basılmamış romanları da bulunmaktadır. Peride Celal eleştirmenler ve edebiyat tarihçileri tarafından daha çok bir piyasa romancısı olarak değerlendirildiği için adı edebiyat tarihlerinde ve antolojilerde adına pek yer verilmeyen bir romancımız olmuştur. Son yıllarda, Selim İleri’nin hazırladığı Peride Celal’e Armağan (1996) ve Alpay Kabacalı’nın hazırladığı Çok Katmanlı Duyarlıklar Yazarı Peride Celal (1996) başlıklı çalışmalarla Peride Celal hakkında bazı incelemeler yapılabilmiştir. Bu incelemeler arasında Burcu Karahan'ın hazırladığı yazımıza da kaynaklık eden Yüksek Lisans çalışması sayılabilir.

Peride Celal'ın eserleri eğitimli ve batılı yaşama sahip İstanbullu kadınların dünyasının bir izdüşümü niteliğindedir. Nitekim kendi gözlemleriyle onların iç âlemini bir takım psikolojik yaklaşımlara da sahip olarak yansıtabilen yazar; pembe hayalleri olan kadınlardan başlayarak, yetkin, birikimli ve iç hesaplaşmaları yapabilen sorunlu ve kendini beğenmiş kadınların iç dünyasını anlatabilen romanları ile belli bir çizgiyi yakalamış bir romancımız olarak tanınmıştır.

Romanlarında kadın kimliklerini ele alan yazarın romancılığı, yazarın kendisi ve eleştirmenler tarafından iki farklı döneme ayrılmıştır. "Buna göre ünlenen 1938-1949 yılları arasında yayımlanan yapıtları “aşk ve piyasa” romanları olarak birinci, psikolojik derinliği olan ve gözleme dayanan 1954-1990 tarihleri arasında yayımlanan yapıtları ise ikinci dönemini oluşturur. Peride Celâl’in romancılığının ilk dönemini bitirdiği söylenen Dar Yol (1949) ve ikinci döneminin başlangıcı sayılan Üç Kadının Romanı (1954), yazarın romancılığındaki “milât”ı belirleyen yapıtlardır. " [11] İlk dönem romanlarında batı kültürüne dönük bir yaşam içerisinde olan kadınların aşk mecralarını ele alan romanlar yazmıştır. Birinci dönemdeki romanları ticari kaygılar ve piyasa için hazırlanmış romanlardır. Sosyeteye mensup zengin insanları hayatları Servet-i Funun romancılarının yaptıklarına benzer bir yaklaşım ile yazılmıştır. Fakat Peride Celal'in romanları son derece açık ve yalın bir dille yazılmıştır.

Muazzez Tahsin Berkan, Şükufe Nihal Başar ve Kerime Nadir ile birlikte bu yılların popüler aşk romancıları arasında Peride Celal de bulunmaktadır. Romanlarındaki kadınların pek çoğu İstanbul’da yaşayan, batılı zevke ve estetiğe düşkün kadınlardır. İstanbul dışındaki mekânlar, Paris, İsviçre, tatil için gidilen mekânlardır. Eğitimli kadınların aşklarını dile getiren birinci dönem romanlarından sora ikinci dönem romanlarında da bu tip kadınları sosyal olaylar içerisinde ve psikolojik analizler yaparak da ele almıştır.

"Kadın karakterlerin birbirlerini yinelemelerine neden olan “anne sevgisi”, “aşk ve kişiler arası ilişkiler”, “beden algısı” ve “benmerkezcilik” gibi izlekler kadar bu izleklerin psikoanalitik açıdan değerlendirilmesiyle ortaya çıkan narsisistik kişilik özellikleri de bu çalışmanın ilgi alanındadır. Çalışmanın kuramsal bölümünde Sigmund Freud, Otto Kernberg ve Heinz Kohut gibi psikanalist kuramcıların narsisizm, İngiliz “nesne ilişkileri” okulunun önemli isimlerinden biri olan D. W. Winnicot’ın ise “anne ve çocuk” ilişkisi üzerine yaptıkları çalışmalardan yararlanılacaktır. Dar Yol (1949), Üç Kadının Romanı (1954) ve Kurtlar (1990) adlı romanları psikolojik roman türlerindeki eserlerindendir. "

ÖDÜLLERİ

“Üç Yirmi Dört Saat” roman: 1977 Sedat Simavi Edebiyat Ödülü
“Kurtlar “roman 1991 Orhan Kemal Roman Armağanı
Selim İleri: Peride Celal’e Armağanı (1996’da on dokuz yazarın katıldığı bir armağan kitap )

ESERLERİ

Roman:    Sönen Alev (1938)
    Yaz Yağmuru (1940)
    Ana Kız (1941)
    Kızıl Vazo (1941)
    Ben Vurmadım (1941)
    Atmaca (1944)
    Aşkın Doğuşu (1944)
    Kırkıncı Tepe (1945)
    Dar Yol (1949)
    Üç Kadının Romanı (1954)
    Kırkıncı Oda (1958)
    Gecenin Ucundaki Işık (1963)
    Güz Şarkısı (1966)
    Evli Bir Kadının Günlüğünden (1971)
    Üç Yirmidört Saat (1977)
    Kurtlar (1990)

Öykü:

    Jaguar (1978)
    Bir Hanım Efendinin Ölümü (1981)
    Pay Kavgası (1985)
    Deli Aşk

ROMANCILAR İLE İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİ

Kaynakça

[1] Dr. Tahir ZORKUL, PERİDE CELAL’İN HAYATI VE ESERLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA, DOKTORA TEZİ, YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ, VAN-2006, s. 20
[2] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler , Elips Yayınları, 2005
[3] 7 Sami Karaören, “Peride Celal’i Tanımak”, Peride Celal’e Armağan, (Yayına Haz.: Selim İleri), Oğlak Yay., İstanbul 1996, 78.
[4] Dr. Tahir ZORKUL, PERİDE CELAL’İN HAYATI VE ESERLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA, DOKTORA TEZİ, YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ, VAN-2006, s. 20
[5] BURCU KARAHAN, PERİDE CELÂL’İN ROMANLARINDA KADIN KİMLİKLERİ, Türk Edebiyatı Bölümü Bilkent Üniver. Ekonomi ve Sos. Biilm. Ensti.Bilkent, Ankara, thesis.bilkent.edu.tr/
[6] https://www.iett.gov.tr/metin.php?no=51
[7] Zorkul, Tahir (2006). Peride Celal'in Hayatı ve Eserleri Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
[8] https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/peride-celal-hayatini-kaybetti-23525333
[9] ] Anonim,https://www.kultur.gov.tr/TR,24637/peride-celal.html son erişim, 28- 7.2012
[10] Selim İleri, Ustam Peride Celal ile Yıllar, https://www.zaman.com.tr/yazar.do son erişim, 28- 7.2012
[11] BURCU KARAHAN, PERİDE CELÂL’İN ROMANLARINDA KADIN KİMLİKLERİ, Türk Edebiyatı Bölümü Bilkent Üniver. Ekonomi ve Sos. Biilm. Ensti.Bilkent, Ankara, thesis.bilkent.edu.tr/

Edebiyat, Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.

BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM veya [email protected]

Şahamettin Kuzucular

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Peride Celal Hayatı ve Romancılığı

Yorumlar