Şişe İçindeki Peri

 

Peri sözcüğü Farsça kökenlidir ve Farsçada “uçan ve kanat” anlamına gelen “per پر” sözcüğünden türemiştir.

Devleri, cinleri ve perileri şişe içinde hapsetmek eski edebiyatta hayli popüler bir motiftir. Şişeye cin hapsetmek; şişedeki cini, periyi veya devi çıkartarak özgür kalan peri, cin veya devden üç dilek dilemek masal ve efsanelerde bulunan malum bir konudur.

Fakat Divan şairleri şişeye dev veya cin sokmak yerine çırıl çıplak soyunmuş peri kızlarını sokmayı tercih ederler. Periler geleceği haber veren, iyilik yapan, doğaüstü güçlere sahip, suda veya ormanda olan beşer üstü güzellikte, melek ile benzer nitelikte, bebeksi, saf, uçabilen çok hünerli ve güzel bir kız şeklinde tasavvur edilen varlıklardır. (  bkz PERI NEDIR DÜNYA KÜLTÜRLERINDE PERI- MÂLIKE-I DERYA NEDIR EDEBIYATTA SU MELIKESI DENIZ KIZI PERI )

Ancak periler kimi şairler tarafından genç erkeklerin de benzetildiği bir güzellik unsuru da olabilmektedir.

Aldı göñlüm bir perī-peyker melek-sīmā yigit
Ḳaṣd·i dīn itdi meded hey ol büt·i tersā yiğit  Necati Bey 

Bektâşi bir köçek ki perî-zâd u meh-cemâl
Dil tekyesine postı bırakdı bî-eyyi hâl     Edirneli Kâmî

 

Peri - Malike-i Derya - Âfet-i âb

 

Divan şairlerinin peri kızlarını şişe ve su içinde çıplak halde iken seyretmek hayali çok yaygındır.  Divan şairlerinin periyi şişede seyretmek hayalinin oldukça çok olmasının nedeni perilerin  su içinde yıkanan âfet-i âb veya mâlike-i derya , ırmakta, gölde yıkanan su perisi, denizkızı veya güzeli olarak tasavvur edilmesinden kaynaklanır. ( bkz PERI TASAVVURU VE ŞIIRLERIMIZDE PERI- bkz  PERI VE AFET-I ÂB NEDIR)

Çıplak perileri şişe içinde seyretmek perilerin kaçmasına mani olmanın ve tüm detayları ile onları izlemenin en kestirme yolu olarak düşünülmüş olmalıdır. Belli ki çıplak periler, şişe içinde olunca rakiplerden de korunur ve şişeden çıkarıldıkça ondan dilekler dilenir.

Cûy-ı şeffâf- ı sâfa girdi bühtan

Oldu guya periye şişe mekân  Vahid

Güzeller çırıl çıplak soyunup saf ve şeffaf suya girdiler. Sanki şişe çıplak perilere mekân oldu.

 

Düşdü derûnu dideye aks-i cemâl-i yâr

Ayni peri- be şişeye döndü hâyali yâr   Halim Giray [1]

 

Şişede haps-i peri seyretmek istersen eğer

Aks-i ruhsarını gör ayine-yi sağarda   Seyyid Vehbi

 

Çarpılır aksini âyinede görse âdem

Sûretâ şişe derununda perizâd gibi  Sünbülzade Vehbi

 

Camdan taşra edince nazarı

Görünür şişe de manend-i peri   Sünbülzade Vehbi

 

Divan şairleri peri ile muhabbetten de çok söz etmişlerdir. Peri sözcüğü farklı anlamlarda ve tasavvurlar içinde de karşımıza çıkar.  Peri kızları bazen denizkızı malike-i derya veya gemi ile gezinti yapan bir dilberdir.

 

Eyâ peri nicesin hoş musun safâca mısın
Gele beri nicesin hoş musun safâca mısın   Ahmet Paşa

 

Ey perí göklerde olsa yaraşur yirüñ senüñ
Bí-bedeldür gün gibi ģüsn-i cihān-gírüñ senüñ   Muîdî

 

Keştîye binmiş gelir gördüm o şuh –ı şivekâr
Mâlik-i derya acebdir kim olur zevrak süvar  Nahifi

 

Ya meliksin güzelim cismini gark eyledi nur
Akdeniz içre yahud mâlik-i deryâsın sen    La Edri

 

Peri İle Şarap

 

Peri kızları ateşli oluşu,  hayal edilmesi bile neşe vermesi,  insanın başını döndüren güzellikte olmaları nedeni ile olsa gerek şişe içindeki şaraba benzetilebilir. Yahut da şarap periye benzetmiş olur

 

Olunca şiddet-i deyden kadehte yah- beste

Periye döndü hemen şişe içre bade-i  al    

 

Şişedeki kırmızı şarab- bade-i al – soğuğun şiddetinden donunca hemen şişe içindeki periye benzedi.

 

 

Peri ve Perihan

 

Peri sözcüğü huddam ve havâs ilmi ve  perihan sözcüğü ile ilintili  kullanıldığında sihirli bir varlık olarak karşımıza çıkar.   hatta Perihan : پريخان  sözcüğü Farsçadaki per پر ve han sözcüklerinden meydana gelmiş peri padişahı, büyücü, efsuncu, cin taifesine tesir eden, cinleri davet edecek dualar okuyan, cinleri kendine hizmet ettiren , “ Cin taifesini teshir ve davet için rukye okuyan,  muska  yazan kimse “[2]anlamına gelir.  ( bkz

 

İhtiyârunla olup gûşe-i hicrâna esîr
Vav-ı Hâmen hedef-i ta’ne-i Huddâm itme   Nabi

Okuduk da’vet edip uğramadı daireye
Ol peri çehre kabul eylemedi davetimiz    La edri.

 

KAYNAKÇA 

 

[1]  Beyit örneklerinin birçoğu” A.T.Onay Eski Türk edebiyatında Mazmunlar, MEB, 1996, s. 464” ’ten alınmıştır.

[2] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/