23.09.2023
Şişe İçindeki Peri
Peri sözcüğü Farsça kökenlidir ve Farsçada “uçan ve kanat” anlamına gelen “per پر” sözcüğünden türemiştir.
Devleri, cinleri ve perileri şişe içinde hapsetmek eski edebiyatta hayli popüler bir motiftir. Şişeye cin hapsetmek; şişedeki cini, periyi veya devi çıkartarak özgür kalan peri, cin veya devden üç dilek dilemek masal ve efsanelerde bulunan malum bir konudur.
Fakat Divan şairleri şişeye dev veya cin sokmak yerine çırıl çıplak soyunmuş peri kızlarını sokmayı tercih ederler. Periler geleceği haber veren, iyilik yapan, doğaüstü güçlere sahip, suda veya ormanda olan beşer üstü güzellikte, melek ile benzer nitelikte, bebeksi, saf, uçabilen çok hünerli ve güzel bir kız şeklinde tasavvur edilen varlıklardır. ( bkz PERI NEDIR DÜNYA KÜLTÜRLERINDE PERI- MÂLIKE-I DERYA NEDIR EDEBIYATTA SU MELIKESI DENIZ KIZI PERI )
Ancak periler kimi şairler tarafından genç erkeklerin de benzetildiği bir güzellik unsuru da olabilmektedir.
Aldı göñlüm bir perī-peyker melek-sīmā yigit
Ḳaṣd·i dīn itdi meded hey ol büt·i tersā yiğit Necati Bey
Bektâşi bir köçek ki perî-zâd u meh-cemâl
Dil tekyesine postı bırakdı bî-eyyi hâl Edirneli Kâmî
Peri - Malike-i Derya - Âfet-i âb
Divan şairlerinin peri kızlarını şişe ve su içinde çıplak halde iken seyretmek hayali çok yaygındır. Divan şairlerinin periyi şişede seyretmek hayalinin oldukça çok olmasının nedeni perilerin su içinde yıkanan âfet-i âb veya mâlike-i derya , ırmakta, gölde yıkanan su perisi, denizkızı veya güzeli olarak tasavvur edilmesinden kaynaklanır. ( bkz PERI TASAVVURU VE ŞIIRLERIMIZDE PERI- bkz PERI VE AFET-I ÂB NEDIR)
Çıplak perileri şişe içinde seyretmek perilerin kaçmasına mani olmanın ve tüm detayları ile onları izlemenin en kestirme yolu olarak düşünülmüş olmalıdır. Belli ki çıplak periler, şişe içinde olunca rakiplerden de korunur ve şişeden çıkarıldıkça ondan dilekler dilenir.
Cûy-ı şeffâf- ı sâfa girdi bühtan
Oldu guya periye şişe mekân Vahid
Güzeller çırıl çıplak soyunup saf ve şeffaf suya girdiler. Sanki şişe çıplak perilere mekân oldu.
Düşdü derûnu dideye aks-i cemâl-i yâr
Ayni peri- be şişeye döndü hâyali yâr Halim Giray [1]
Şişede haps-i peri seyretmek istersen eğer
Aks-i ruhsarını gör ayine-yi sağarda Seyyid Vehbi
Çarpılır aksini âyinede görse âdem
Sûretâ şişe derununda perizâd gibi Sünbülzade Vehbi
Camdan taşra edince nazarı
Görünür şişe de manend-i peri Sünbülzade Vehbi
Divan şairleri peri ile muhabbetten de çok söz etmişlerdir. Peri sözcüğü farklı anlamlarda ve tasavvurlar içinde de karşımıza çıkar. Peri kızları bazen denizkızı malike-i derya veya gemi ile gezinti yapan bir dilberdir.
Eyâ peri nicesin hoş musun safâca mısın
Gele beri nicesin hoş musun safâca mısın Ahmet Paşa
Ey perí göklerde olsa yaraşur yirüñ senüñ
Bí-bedeldür gün gibi ģüsn-i cihān-gírüñ senüñ Muîdî
Keştîye binmiş gelir gördüm o şuh –ı şivekâr
Mâlik-i derya acebdir kim olur zevrak süvar Nahifi
Ya meliksin güzelim cismini gark eyledi nur
Akdeniz içre yahud mâlik-i deryâsın sen La Edri
Peri İle Şarap
Peri kızları ateşli oluşu, hayal edilmesi bile neşe vermesi, insanın başını döndüren güzellikte olmaları nedeni ile olsa gerek şişe içindeki şaraba benzetilebilir. Yahut da şarap periye benzetmiş olur
Olunca şiddet-i deyden kadehte yah- beste
Periye döndü hemen şişe içre bade-i al
Şişedeki kırmızı şarab- bade-i al – soğuğun şiddetinden donunca hemen şişe içindeki periye benzedi.
Peri ve Perihan
Peri sözcüğü huddam ve havâs ilmi ve perihan sözcüğü ile ilintili kullanıldığında sihirli bir varlık olarak karşımıza çıkar. hatta Perihan : پريخان sözcüğü Farsçadaki per پر ve han sözcüklerinden meydana gelmiş peri padişahı, büyücü, efsuncu, cin taifesine tesir eden, cinleri davet edecek dualar okuyan, cinleri kendine hizmet ettiren , “ Cin taifesini teshir ve davet için rukye okuyan, muska yazan kimse “[2]anlamına gelir. ( bkz
İhtiyârunla olup gûşe-i hicrâna esîr
Vav-ı Hâmen hedef-i ta’ne-i Huddâm itme Nabi
Okuduk da’vet edip uğramadı daireye
Ol peri çehre kabul eylemedi davetimiz La edri.
KAYNAKÇA
[1] Beyit örneklerinin birçoğu” A.T.Onay Eski Türk edebiyatında Mazmunlar, MEB, 1996, s. 464” ’ten alınmıştır.
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın