Hayatı

 

Devrin önemli nasihatname yazarlarından ve Osmanlı devri en önemli Münşilerinden birisi olan  Veysî’nin asıl adı Üveys bin Mehmed’dir. 

Veysi’nin babası Alaşehirli Kadı Mehmet Efend’dir. Veysi de Aydın vilayetine bağlı olan Alaşehir’de Hicri 969/Miladi 1561 yılında dünyaya gelmiştir. Babası Kadı Mehmed Efendi ( Üveys bin Mehmet – El Alaşehri ), kadısı olarak görev yapmış oğlunun iyi yetiştirilmesi konusunda da çok özen göstermiştir. Veysi  yanı zamanda  şair Makale Mustafa Bey’in (ölümü Hicri 992/M.1584) kız kardeşinin oğludur. [1]Dayısı da şair olan  Veysi devrinin en önemli nesir yazarı olacaktır. [2]

İlk eğitimine doğum yeri olan Alaşehir’de başlamış, buradaki ilk eğitimden sonra eğitimine İstanbul a devam etmiştir. İstanbul’da Kazasker Salih Molla Efendi’den mülâzemet dersleri almıştır.  Daha sonra devrin en önemli âlimlerinden bir kabul edilen Molla Çelebi’den dersler almıştır.[3] Hicri 992/Miladi 1584-85 yılında Anadolu sadrı olan Molla Ahmed Efendi’nin sohbetlerine katılmıştır. Nev'izade Atai - ’inin yazdığına göre Veysi’nin tanınmaya başlaması İstanbul’da dersler alırken yazdığı bir hicviyedir. Bu hicviye ile Vezir Mehmed Şerif Paşa’nın dikkatini çekmeyi başarmış ve Vezir Mehmet Paşa’nın Mısır valiliği sırasında divan kâtipliği görevini üstlenmiştir. [4]

Bursalı Mehmet Tahir Bey Veysi’nin Alaşehir’de bir evi olduğunu görevlendirilmeleri dışındaki hayatını Alaşehir’in Sinan Bey Mahallesindeki evinde geçirdiğini yazar.

Hicri 1004/Miladi 1595-96 yılından itibaren Akhisar, Tire kazalarında kadılık, Aydın Saruhan’da mal müfettişliği yapmıştır. [5]

Anadolu’daki görevlerinden sonra Veysi’nin  Rumeli’ndeki görevlendirilmeleri başlar.  Rumeli’deki ilk görev yeri Hicri 1012/Miladi 1603-04 yılında Siroz kazasındadır. Siroz kadılığı görevinden sonra Rodosçuk kazalarında görev almıştır. [6] Vezir Ali Paşa’nın Macaristan seferi sırasında ordu kadısı olmuştur. [7]Fakat sefer esnasında Vezir Ali Paşa’nın Belgrat yakınlarında ve sefer esnasında ölümü üzerine bu görevinden azledilir.  Fakat kısa bir süre sonra Priştine’de kadı olarak görev yapmıştır. Hicri 1019/Miladi 1610-11 yılında Tırhala, Eğriboz ve İnebahtı kazalarını denetlemeye ve vergi tahsiline gitmiştir. [8]Üsküp kadısının vefatı üzerine Üsküp kadılığına atanır. Birkaç defa bu görevden alınıp tekrar verilmiştir. Kaynaklara göre Veysi’nin Üsküp Kadılığı br hayli maceralı olmuştur. Veysi, Üsküp kadılığına yedi kez getirilip azledilmiştir. [9]

Hicri 14 Zilhicce 1037/ Miladi 14 Ağustos 1628 tarihinde 68 yaşında iken vefat etmiştir.  Kimi kaynaklar şairin mezarının Kumanova’da olduğunu bildirir. [10] Nev'izade Atai -  ve Bursalı Mehmet Tahir bu  bilgileri verirken  kimi kaynaklar ise Mezarının İstanbul, Üsküdar’da olduğunu yazmaktadır. Mehmed Süreyya’ya göre mezar taşında “Veysî ki olmuş idi tagazzülde bî-bedel/Ta’yîn-i sâl-i fevtine tarihdir gazel” beyti yazılıdır. Bursalı Mehmed Tahir ise mezarını ziyaret ettiğini ve şu beytin yazıldığını ifade etmiştir:” Didi ahbâbın biri târihini/Cân-ı Veysî gitti bâb-ı cennete” [11]

EDEBİ KİŞİLİĞİ

Veysi, Franz Babınger’e göre 16 yy da yaşamış olan  Baki  ’den sonra Osmanlı nesir sanatının ve 16 yy ın en önemli nesir yazarıdır.  Çağdaşı  Nergi ile birlikte Türk edebiyatının en önemli süslü nesir yazarlarından biri olan Veysi,  Âli Nesir- süslü nesir denilen nesir örneğinin edebiyatımızdaki en önemli temsilcilerinin başında gelir. Çağdaşı  Nergi ile bu tarz nesirler yazarak dikkat çeken Veysi’nin eserleri ile Sinan Paşave Tazarruat’ı   ile birlikte süslü nesre örnek gösterilen isimlerin başında gelmektedir.

 

Özellikle Siyer, Habname ve Münşeatı ile tanınmış bir yazar olan Veysi’nin gazelleri de bulunmaktadır. Fakat asıl şöhretini nesir eserleriyle kazanmış, divan edebiyatın başlıca nesircilerinden biri olarak kabul edilmeyi başarmıştır. Veysi’nin eserlerindeki üslubu, uzun karışık ve süslü cümlelerden kuruludur. Eserlerinde süslü nesrin özelliklerini uygulayan Veysi, mecazlara, iç mecazlara istiarelere ve diğer söz sanatlarına başvurmayı seven bir nesir diline sahiptir. Tasvirlere çok önem veren Veysi eserlerinde canlı ve renkli tasvirler yapmayı seven bir nasir olarak dikkat çeker. Uzun tamlamalar kurma hevesine rağmen yer yer sade ve açık bir dille yazdığı bölümlere de rastlamak mümkündür.  Devrine göre daha ağır bir dil kullanan Veysi’nin eserleri buna rağmen çok okur kazandığı eserlerinin çok sayıda nüshalarının bulunmasından ortaya çıkmaktadır.

 

Şiirlerinin yanı sıra Veysi Arapça ile de ilgili çalışmalar yapmıştır.

 

Eserleri

Hâb-nâme (Vakıa-nâme adıyla da bilinir) [12] : Miladi 1608 yılında yazılan eserin konusu kısaca şöyledir: Veysi, padişah I. Ahmet ile İskender-i Zülkarneyn’i düşünde görür. Döneminden şikâyet eden padişaha İskender, Hz. Âdem’den bu yana dünyanın aynı dünya olduğunu, kötülüklerin ancak iyi, ahlaklı ve yetenekli insanların işbaşında olmalarıyla ortadan kalkacağını anlatır. [13] Bu eserin pek çok el yazma nüshası vardır.  Ayrıca bu eser Mısır da Bulak Matbaası tarafından 1836 yılında tam metin olarak basılmıştır. [14] Veysi’nin Hâb- nâmesi İstanbul’da da matbaa harfleri ile basılmıştır.

 

Dürretü’t-Tâc fî Sîreti Sâhibi’l-Mi’râc: Siyer-i Veysi adıyla da bilinir. Dürretü't_Tâc,  o zamana kadar yazılmış Siyerler içerisinde telif denebilecek bir eser olması ile dikkat çeker. [15]  Eser, Mekke ve Medine adıyla iki bölüme ayrılmıştır. Eser, Türkçe telif edilmiş ilk siyer kitabı olarak kabul edilir. Nev’îzâde Atâyî ve Nâbî’nin bu esere zeyilleri mevcuttur. [16]Eserin yurtiçinde ve yurt dışında pek çok nüshaları vardır.

Merace’l-Bahreyn: Kâmus sahibi Necmeddin Firuzâbâdî’nin “Sıhah fi’l-Lugat” yazarı Ebî Nasr İsmail ibn Hammâd el-Cevherî’ye ettiği itirazlara cevapları içeren bir eseridir.

Düstûru’l-Amel: Şehâdet-nâme [17] adıyla da bilinen eserin konusu İslamiyetin beş temeline dairdir. Kelime-i şehâdetin bu temellerin en üstünü olduğunu ortaya koymaya çalışmıştır. [18]

Fütûh-i Mısır: Mısır fetihlerini anlatan bir eseridir. Mısır fatihi Amr ibn Âs’ın olaylarını aktarır. [19]

Dîvân: Zehra Toska ve Fazıl Hoca’nın eserle ilgili yüksek lisans tezleri mevcuttur.

Münşeât: Şeyhülislâm Sun’ullah Efendi’nin şeyhülislâmlığı, Cemâlî-zâde’ye mansıb tevcihi dolayısıyla yazdığı tebrikler ve istidadnamesi, şair Nergisî-zâde ile mektuplaşmaları, yakın dostlarına gönderdiği mektuplar, Şeyhülislâm Mehmet Efendi’ye bayram tebriki, Sünbül Ali Efendi’ye yazdığı af mektuplarından oluşur.

Gurretü’l-Asr fî Tefsîri Sûreti’n-Nasr: Asr suresinin tefsiridir. [20]

Hediyyetü’l-Muhlisîn ve Tezkiretü’l-Muhsinîn: Akâid ve ahlâka dair bir eseridir. [21]

Tevbe-nâme: Zeyniye tarikatının piri Zeynüddîn Hâfî’nin hikmet ve sözlerini içerir.

Bunların dışında kaynaklarda Hicviyye ve Kaside adıyla içeriği verilmemiş iki eserinden de bahsedilir.

 

 

HAKKINDA BİBLİYOGRAFYA

• ALTUN, Mustafa (2011), Hab-nâme-i Veysî, MVT Yayıncılık.
• DERYAN, Hayriye (1961), Habnâme-i Veysî, Yayınlanmamış Lisans Tezi (1960-61), İstanbul Üniversitesi, Türkiyat Enstitüsü Kütüphanesi, numara: T.571.
• GÜNAY, Vehbi (2008), "Osmanlı Nasihat ve Islahatname Geleneğinde Veysi ve Habname'sinin Yeri" Perspectives on Ottoman Studies:Papers from the 18th Symposium of the International Committee of Pre-Ottoman and Ottoman Studies (CIEPO) at the University of Zagreb, s. 303-313.
• HOCA, Fazıl (2002), Veysi Divanı Tahlili, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ÖZTÜRK, Nuran (1997), Siyer türü ve Siyr-i Veysi (Dürretü`t-tac fi sireti sahibi`l-mi`rac), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• SALIMZYANOVİÇ, F.A. (1976), Veysi-Hab-name (Kniga Snovideniya), Nauka, Moskva.
• SARAÇ, Yekta-MACİT, Muhsin (2011), XVII. Yüzyıl Türk Edebiyatı, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
• ŞENSOY, Saadet (1995), Veysi (Üveys b. Muhammed el-Alaşehri) ve Eseri "Merace`l-Bahreyn"in Tahkiki, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• TOSKA, Zehra (1985), Veysi Divanı: Hayatı, Eserleri ve Edebi Kişiliği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TUNÇ, A. Şen (2008), The Dream of 17th Century Ottoman Intellectual: Veysi and His Habname, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sabancı Üniversitesi.
• TUNÇ, A. Şen (2011), "A Mirror for Princes, A Fiction for Readers: The Habname of Veysl and Dream Narratives in Ottoman Turkish Literature", Journal of Turkish Literature, Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Merkezi, sayı 8, s.41-65.
• YILMAZ, Nuran (1999) ”Veysî’nin Dürretü’t-Tac adlı Siyeri ve Nüshalarının Tanıtımı”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 8, Kayseri 1998, ss. 34–43.
• YILMAZ, Nuran (2003), ”Siyer-i Veysî’deki Hikâye-i Latife” Çerçevesinde Hoşgörü ve Hoşgörüsüzlük Kavramlarının Değerlendirilmesi”, Ç.Ü.İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 3, S. 2, Adana. Temmuz-Aralık 2003, ss. 139–152.
• YILMAZ, Nuran (1998), ”Habnâme-i Veysî” Bir Dergisi, Prof. Dr. Kemal Eraslan Özel Sayısı, Sayı: 9-10, İstanbul, 1998, ss. 651–669. ^[22]

 

 

SÜSLÜ NESİR ÂLÎ ÜSLUB VE İLGİLİ LİNKLER 

• Nergisi ( 17. yy ) Süslü Nesir ve Eserlerindeki Konular
• Sinan Paşa Hayatı Tazarruat Süslü Nesir
• Veysî Hayatı Edebi Kişiliği ve Eserleri 16 yy Süslü Nesir
• Sebki Hindi Tarzı Üslubu ve Tüm Özellikleri
• Edâ Nedir Edebiyatta Edâ Üslup Tarz Tavır
• Üslup Nedir Divan Edebiyatında Sade Orta Süslü Âli Üslup

KAYNAKÇA
 

 

[1] GÜNAY, Vehbi (2008), "Osmanlı Nasihat ve Islahatname Geleneğinde Veysi ve Habname'sinin Yeri" Perspectives on Ottoman Studies:Papers from the 18th Symposium of the International Committee of Pre-Ottoman and Ottoman Studies (CIEPO) at the University of Zagreb, s. 303-313.

[2] YILMAZ, Nuran (1999) ”Veysî’nin Dürretü’t-Tac adlı Siyeri ve Nüshalarının Tanıtımı”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 8, Kayseri 1998, ss. 34–43.

[3] GÜNAY, Vehbi (2008), "Osmanlı Nasihat ve Islahatname Geleneğinde Veysi ve Habname'sinin Yeri"…

[4] DERYAN, Hayriye (1961), Habnâme-i Veysî, Yayınlanmamış Lisans Tezi (1960-61), İstanbul Üniversitesi, Türkiyat Enstitüsü Kütüphanesi, numara: T.571.

[5] YILMAZ, Nuran (1999) ”Veysî’nin Dürretü’t-Tac adlı Siyeri ve Nüshalarının Tanıtımı”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 8, Kayseri 1998, ss. 34–43.

[6] HOCA, Fazıl (2002), Veysi Divanı Tahlili, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

[7] GÜNAY, Vehbi (2008), "Osmanlı Nasihat ve Islahatname Geleneğinde Veysi ve Habname'sinin Yeri"…

[8] HOCA, Fazıl (2002), Veysi Divanı Tahlili, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

[9] YILMAZ, Nuran (1999) ”Veysî’nin Dürretü’t-Tac adlı Siyeri ve Nüshalarının Tanıtımı”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 8, Kayseri 1998, ss. 34–43.

[10] YILMAZ, Nuran (1999) ”Veysî’nin Dürretü’t-Tac adlı Siyeri ve Nüshalarının Tanıtımı”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 8, Kayseri 1998, ss. 34–43.

[11] https://tr.wikipedia.org/wiki/Veys%C3%AE

[12] Veysî (1846), Hâb-nâme-i Veysî, İstanbul, Dârü't-tıbaatü'l-Âmire. (Tam Metin

[13] TUNÇ, A. Şen (2008), The Dream of 17th Century Ottoman Intellectual: Veysi and His Habname, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sabancı Üniversitesi.

[14] Veysî (1836), Kitâb-ı Hâb-nâme-i Veysî, Bulak, Dârüt't-tıbaatül'l-Âmire. (Tam Metin)

[15] Veysî (1929), Siyer-i Veysi (Tam Metin)

[16] YILMAZ, Nuran (1999) ”Veysî’nin Dürretü’t-Tac adlı Siyeri ve Nüshalarının Tanıtımı”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 8, Kayseri 1998, ss. 34–43.

[17] Veysî (1866), Şehâdet-nâme-i Veysi, Tasvir-i Efkâr Gazetesi Matbaası. (Tam Metin)

[18] https://tr.wikipedia.org/wiki/Veys%C3%AE

[19] https://tr.wikipedia.org/wiki/Veys%C3%AE

[20] https://tr.wikipedia.org/wiki/Veys%C3%AE

[21] https://tr.wikipedia.org/wiki/Veys%C3%AE

[22] https://tr.wikipedia.org/wiki/Veys%C3%AE