Adalet Zinciri Tâk-ı Kisrâ Eyvân-ı Kisrâ ve Adalet
Medain
Adalet Zinciri Tâk-ı Kisrâ Eyvân-ı Kisrâ ve Adalet
Adalet Zinciri , İran tarihinde adı I. Hüsrev , Nûşirevân-ı Âdil - Enûşirvân olarak bilinen Anuşirvan’ın [ veya II. Sasani Hükümdarı I.Şapur'un ] İran’ın Medain şehrinde yaptırdığı büyük saray ve o sarayın önündeki huyuk eyvanın uzerinde asılı olan çanın çalmasını sağlayan zincirin adı olmaktadır.
İran tarihinde adı "Hüsrev" olan birkaç hükümdar vardır. Bu Hüsrevler arasında en meşhur olanları "Nüşirevan-ı Adil" olarak bilinen I. Hüsrev ‘dir.(Nûşirevân-ı Âdil - Enûşirvân) Diğer bir şehinşah ise "Hüsrev-i perviz" olarak bilinen aynı zamanda Hüsrev- ü Şirin mesnevilerinin de kahraman olan, 6. Yy. Sasani Hükümdarı Hürmüz’ün oğlu Hüsrev- i Perviz’dir. ( bkz HÜSREV Ü ŞİRİN'LER VE GENEL ÖZETİ- Genceli Nizami Husrev-i Şirin ve Etkileri)
I.Hüsrev Nuşirevan-ı Adil, Adalet Zinciri ve Adalet Çanını yaptıran, Sasani devletine altın çağını yaşatan Mazdeizm’i ve Mezdekleri ortadan kaldıran, Romalıları mağlup ederek Antakya’ya kadar gelip şehri yağmalatan önemli bir Sasani Hükümdarıdır. ( bkz ( bkz Mezdek Mezdekiye Mazdek Nedir ( Marksizm’in ilk Tohumları )
1.Hüsrev'in " Adil " ve Nuşirevan lakaplarını almasınınsebebi de yazımızın konusu olan Adalet Zinciri ve Adalet Çanı ile ilgilidir. Bu hükümdar sarayına yaptırdığı büyük eyvan ( kener ) zinciri ve çanı sayesinde divan edebiyatında adaletin timsali sayılmıştır. Nuşirevan lakabı "Anûşek-Revân (ölmez ruhlu)" manasına gelen kelimenin bozulmuş halidir. Kisra lakabı ise muhtemelen ilk kez onun için kullanılmıştır. Ancak kisra lakabı Sasani Hükümdarlarının tümü için de kullanılan bir san olmaktadır. ( bkz KİSRÂ NEDİR SASANİ KRALLARI ŞİİRLERDE KİSRA )
Nûşirevân-ı Adil, özellikle kaside, mesnevi ve gazellerde adaletin, devlet, tac, adalet zinciri, güç, kudret, cömertlik, hoşgörü, Tak-ı Kisra'nın sahibi ve zenginliğin sembolü olarak gösterilir.[1]
Nûşirevân , Antakya’yı yağmalatmış ve kendi ülkesinde Antakya’dan daha güzel bir şehir inşa ettirmek istemişti. Bu amaçla Antakya’nın bir benzerini Cte-siphon (Medâin) yakınlarında Andiök-Hüsrev (Antakya’dan daha güzel şehir) adını verdigi şehrini inşa ettirmişti. Bu şehre de dillere destan bir saray yaptırmıştı.
Tâk- ı Kisrâ
Aslinda Adalet Zinciri de denilen bu kuleyi inşa ettiren Sasani Hükümdarının kim oldugu çok net belli değildir.
Divan şairleri bu kuleden Kisra'nın sarayı önündeki adalet zincirinin olduğu kule olarak söz ederler. Onların zihnindeki Kisra ise Sasani İmparatorluğunu kuran I. Erdeşir'in oğlu I. Şapur veya Nûşirevân-ı Adil ( I. Hüsrev ) dir. Bu iki hükümdardan birisinin yaptırdığı bu meşhur sarayın önüne inşa edilen Tâk-ı Kisrâ veya Eyvân-ı Kisrâ'nın üzerinde zincire bağlı bir çanın bulundugu anlatılır. Eyvân-ı kisra'y daha ziyade Nûşirevân-ı Adil ile özdeşleşmiş oldugundan bu kule, tâk veya büyük eyvanı da Nûşirevân-ı Adil'in yaptırmış olduğu daha kuvvetli ihtimaldir. Divan şairlerinin zihnindeki Kisra, Sasani Hükümdarlarının ortak adı olduğundan divan şairleri I. Şapur ile I. Hüsrev'i aynı hükümdar gibi görmüş de olabilirler.
I.Hüsrev’in bu takı inşa ettirme nedeni ülkesinde adaletsizliğe veya haksızlığa uğrayanların gelip bu çanın zincirine çekip çanı çalarak kendisini uyarması içindir. Bu zincirin ucu sarayın dışına kadar uzanmaktadır ve zincir sallanınca Tak-ı Kisra’nın çanı da çalmaktadır. Bu çan çaldığında Nuşirevan haksızlığa uğrayan birisinin geldiğini anlamış olmakta o kişinin sorunları dinleyerek uğradığı haksızlığı giderip adaleti sağlamaktadır.
Divan şairlerinin “Eyvân-ı Kisrâ” veya “Tâk-ı Kisrâ” diye söz ettikleri bu büyük eyvana Batılılar Ktesiphon Kemeri (Arc de Ctesiphon) demişlerdir. Bu kemer Kisrâ'nin sarayının önündeki avlunun çindedir ve 35 m. yüksekliğindeki büyük bir tonozla örtülüdür. Günümüzde dahi bu yapının kalıntıları Medain'de bulunmaktadır.
Nuşireven-ı Adil’in Medain’de yaptırdığı bu saray ile önündeki Tâk-ı Kisrâ , (Eyvân-ı Kisrâ ) ve bu buyuk kemere baglı olan Adalet Zinciri ile ucundaki çan , divan edebiyatında çok sözü edilen bir konudur. Pek çok şairimiz çok çeşitli vesileler ile ama adaletli hükümdar bağlaminda Tâk-ı Kisrâ , Eyvân-ı Kisrâ ve Adalet Zinciri ve Nuşirevan’dan sık sık söz etmişlerdir. Bu eyvan, kemer, çan ve zincirden adalet bahsi, Nuşirevan'ı telmih için kullanılır. Türk hükümdarları adaletli olmaları yönünden Nuşirevan'a benzetilir veya onunla kıyas edilir.
Çünkü adalet her devride herkes için lazımdır.
Şüphesiz Nûşîrevân’ın tâcı başından düşer
Baksa tâk-ı ser-bülend-i kasr-ı izz ü şânına Nedim
Serverâ bir bend-i lâkayddır kapında adl
Tutamazdı anı zencîre çekip Nûşîrevân Zati
Ham-ı ebrûlarınla ey lebi Nûşin-revan zülfün
Nedir zencîrdir kim ol asılmış Tâk-ı Kisrâ’dan Tâcîzâde Câfer Çelebi,
Kisrâ-yı hüsndür ki bugün kaşı tâkına
Zencîr-i müşg asar hâm-ı gîsûsı Kāsım’ın Ahmed Paşa
Olmasaydı Tâk-ı Kisrâdan ferâğı lâlenün
Gûşe-i sahrâlar olmazdı yatağı lâlenün Revani
Servera bir bende-i la-kayddır kapında adl
Tutamazdı anı zincire cekip Nuşinrevaıı Zâti
Şuphesiz Nuşirevan'ın tacı başından düşer
Baksa tak-ı serbülend-i kasr-ı ızz u şanuna Nedîm
Tâk-ı kisrâyı sorarsan yüri var hum-hâneye
Câm-ı Cem sırrını bilmek ister isen iç şarâb Revani ( 16 Yy)
Sehâsı Hâtem’in tayyetti nâmın yâdolunmaz hîç
Şükûh-ı devlet-i Kisrâ’ya elhak kesr-i şân verdi” (Fıtnat).
İLGİLİ LİNKLERİMİZ
· Tâk-i Kisra Hakkında Detaylar Divan Şiirinde Nuşirevan Adaleti
· Adalet Zinciri Tâk-ı Kisrâ Eyvân-ı Kisrâ ve Adalet
· Kisra Nedir İran Hükümdarları Kumaş ve Diğer Kisralar
· Kisrâ Nedir Sasani Kralları Şiirlerde Kisra
· Olmasaydı Tâk-ı Kisrâdan ferâğı lâlenün
· Tâk-ı kisrâyı sorarsan yüri var hum-hâneye
· I. Hüsrev Nuşirevan Nûşirevân-ı Adil Anûşirvân Kimdir
· Bahtek Kimdir ( Nuşirevan'ın Veziri )
KAYNAKÇA
[1] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/i-husrev-nusirevan-nusirevan-i-adil-anusirvan/107969
