Çiğil ve Huban-ı Çiğil

 

 Çiğil

 

Çiğil Doğu Türkistan’da yaşayan bir kısmı Mani bir kısmı da Hıristiyanlığı benimsemiş olan bir Türk kavmidir.  Çiğil Türkleri daha çok Yağma Türkleri ile birlikte hareket etmiş zaman zaman da Çin ülkesine akınlar yapmışlardır. Kaşgarlı Mahmut, Çiğil Türklerini şu şekilde anlatır. “  Türklerden üç oymağın adıdır; birisi göçebedir, Kuyas'ta otururlar. Kuyas (Quyas), Barsgan'ın ötesinde bir kasabadır. İkincisi Tıraz (Talas) yakınlarında bulunan bir kasabada otururlar. Bunlara da yukarıdaki gibi "Çiğil" denir. Çiğil adının verilişinde esas şudur: ...... , Oğuzlar Ceyhun'dan Yukarı Çine kadar olan yerlerdeki bütün Türklere "Çiğil" adı verirler. Bu, yanlıştır. Üçüncüsü, Kaşgar'da bulunan bir takım köylerdir. Bu köylerin halkına da "Çiğil" derler;...”[1]

Çiğil kelimesi Çin kelimesi ile birlikte divan şiirimizde kullanılan malzemelerden biridir.  Çiğil ve Çin  divan şiirinde  kara, kaşlı, kara gözlü, uzun kirpikli,  ak yüzlü  putperest güzellerinin bol olduğu bir ülke gibi düşünülmüştür. [2] Çiğil sözcüğü divan şirinde Huban-ı Çiğil olarak da geçer. Huban-ı Çiğil ise Çiğil güzelleridir.

Fakat Çiğiller yağmacılıkları ile tanındığından veya Çiğil Türkleri ile Yağma Türklerinin birlikte anılmalarından dolayı Çiğil güzelleri, yağmalayan, aklı ve şuuru yağma eden güzel gibi tasavvur edilmiştir.  Çiğil Güzelleri tapılan güzeller olarak Büt-ü Çiğil veya Büt-ü Çin güzelleri şeklinde tasavvur edilmişlerdir.  ( bkz Çin –i Fağfur- Kase-i Fağfur )

Divan şairleri Çin güzelleri ile Çiğil Güzellerini aynı ülke olarak birlikte düşünmüşler Çin güzeli derken Çiğil güzelleri ile aynı kefede olarak düşünmüşlerdir.

Zahid öz tespihini küfr ehli zünnarın sever
Ben  büt-ü Çin isterem her kimse öz yarin sever.         Tebrizli Kavsi[3]

Çiğil güzelleri ile  Hoten aynı ülke olarak bilinmiş,  misk ahularının yetiştiği Doğu Türkistan ile Çiğil ülkesinin ve güzellerinin olduğu diyar birlikte düşünülmüştür. Yani divan şairlerinin gözünde Çiğil – Çin - Mogol güzelleri ile  Ahu-yu Hoten’in bulunduğu  yer aynı ülkedir.

İşittik cümle hûbâna Hıtâdan armağan gelmiş
O zülf-i müşg-i Çîn başdan nigârın pâyına düşmüş     Zatî [4]

Misk, eskiden Türkistan'ın HIta bölgesinde yaşayan misk ahularının göbeğindeki bir tür urdan elde edilen kokudur. Misk ahularının yaşadığı Hıta  ve Hoten bugünkü Çin'in kuzeyinde Çiğil güzelleri ile de  ünlü olan bir bölgedir.  Ahu- yı  müşgin  Misk kokusunun çıkarıldığı   Hoten’deki ceylanları tabir eden  ahu yı hoten mazmunu ile eş anlamlı kullanılan bir mazmundur. [5] Müşg ahusu Misk ahusunun eş anlamlısıdır. Bu bakımdan divan şiirinde misk kelimesiyle birlikte Çin - Hıta – ahu,  ahu-yu Hoten kelimeleri sık sık birlikte anılırlar. ( Bkz Ahu yu Harem - Ahu 'yı Hoten- Ahu'yı Misk- Ahu'yı Müşgin Nedir.. )

Feyz-i tıynet başkadır şu hı suret başkadır.
Her gazalı sanma ki deşt- i Hoten ahusudur.    ( Koca Rağıp Paşa)

Bir Moğol-çin yüzlü kâfir gönlümün Bağdad'ını
Yaktı yıktı cevr ile alan u talan eyledi              Hayalî

 

 KAYNAKÇA

• [1] Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi., Cilt I, sayfa 393
• [2] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB,  İstanbul 1996, shf 173
• [3] https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/yazi/2118-cin_%E2%80%93i_fagfur__kase_i_fagfur.html
• [4] İskender Pala, Güzellerin ayağına düşen misk, https://www.zaman.com.tr/yazarlar/iskander-pala
• [5] Ahu yu Harem - Ahu 'yı Hoten- Ahu'yı Misk- Ahu'yı Müşgin Nedir., https://www.edebiyatvesanatakademisi.com