Çiğil Ve Yağma Güzelleri Türkistan’da Huban-ı Çiğiller

30.08.2015

Çiğil

Çiğil Doğu Türkistan’da yaşayan bir kısmı Mani dinini bir kısmı da Hıristiyanlığı benimsemiş olan bir Türk kavmidir. ( bkz Çiğil Türkleri Misk Ahu ve Türkî Perizâtlar )

Çiğil Türkleri daha çok Yağma Türkleri ile birlikte hareket etmiş zaman zaman da Çin ülkesine akınlar yapmışlardır. (Ahu- yu Müşgin Nedir Şiirlerde Hıta ve Misk Ahusu) Kaşgarlı Mahmut, Çiğil Türklerini şu şekilde anlatır. “ Türklerden üç oymağın adıdır; birisi göçebedir, Kuyas'ta otururlar. Kuyas (Quyas), Barsgan'ın ötesinde bir kasabadır. İkincisi Tıraz (Talas) yakınlarında bulunan bir kasabada otururlar. Bunlara da yukarıdaki gibi "Çiğil" denir. Çiğil adının verilişinde esas şudur: ...... , Oğuzlar Ceyhun'dan Yukarı Çine kadar olan yerlerdeki bütün Türklere "Çiğil" adı verirler. Bu, yanlıştır. Üçüncüsü, Kaşgar'da bulunan bir takım köylerdir. Bu köylerin halkına da "Çiğil" derler;...”[1]

Çiğil kelimesi Çin kelimesi ile birlikte divan şiirimizde kullanılan malzemelerden biridir. Çiğil ve Çin divan şiirinde kara, kaşlı, kara gözlü, uzun kirpikli, ak yüzlü putperest güzellerinin bol olduğu bir ülke gibi düşünülmüştür. [2] Çiğil sözcüğü divan şirinde Huban-ı Çiğil olarak da geçer. Huban-ı Çiğil ise Çiğil güzelleridir. (Nâfe Nedir Nâfe-i Tatar Misk Amber Hıta Hoten Çiğil Yağma )

Fakat Çiğiller yağmacılıkları ile tanındığından veya Çiğil Türkleri ile Yağma Türklerinin birlikte anılmalarından dolayı Çiğil güzelleri, yağmalayan, aklı ve şuuru yağma eden güzel gibi tasavvur edilmiştir. Çiğil Güzelleri tapılan güzeller olarak Büt-ü Çiğil veya Büt-ü Çin güzelleri şeklinde tasavvur edilmişlerdir. ( bkz Çin'i Fağfur- Kase-i Fağfur )

Divan şairleri Çin güzelleri ile Çiğil Güzellerini aynı ülke olarak birlikte düşünmüşler Çin güzeli derken Çiğil güzelleri ile aynı kefede olarak düşünmüşlerdir.

Zahid öz tespihini küfr ehli zünnarın sever
Ben büt-ü Çin isterem her kimse öz yarin sever.         Tebrizli Kavsi[3]

Çiğil güzelleri ile Hoten aynı ülke olarak bilinmiş, misk ahularının yetiştiği Doğu Türkistan ile Çiğil ülkesinin ve güzellerinin olduğu diyar birlikte düşünülmüştür. Yani divan şairlerinin gözünde Çiğil – Çin - Mogol güzelleri ile Ahu-yu Hoten’in bulunduğu yer aynı ülkedir.

İşittik cümle hûbâna Hıtâdan armağan gelmiş
O zülf-i müşg-i Çîn başdan nigârın pâyına düşmüş     Zatî [4]

Misk, eskiden Türkistan'ın HIta bölgesinde yaşayan misk ahularının göbeğindeki bir tür urdan elde edilen kokudur. Misk ahularının yaşadığı Hıta ve Hoten bugünkü Çin'in kuzeyinde Çiğil güzelleri ile de ünlü olan bir bölgedir. Ahu- yı müşgin Misk kokusunun çıkarıldığı   Hoten’deki ceylanları tabir eden ahu yı hoten mazmunu ile eş anlamlı kullanılan bir mazmundur. [5] Müşg ahusu Misk ahusunun eş anlamlısıdır. Bu bakımdan divan şiirinde misk kelimesiyle birlikte Çin - Hıta – ahu, ahu-yu Hoten kelimeleri sık sık birlikte anılırlar. ( BkzHoten Ahusu Şiirlerde Ahu- yu Hoten ve Misk )

Feyz-i tıynet başkadır şu hı suret başkadır.
Her gazalı sanma ki deşt- i Hoten ahusudur.    ( Koca Rağıp Paşa)

Bir Moğol-çin yüzlü kâfir gönlümün Bağdad'ını
Yaktı yıktı cevr ile alan u talan eyledi              Hayalî