Divançe Nedir

Divançe Nedir

Osmanlıca Yazılışı: دیوانچه 

Divançe sözcüğü Arapça kökenli divan sözcüğünden gelir.  Farsça –çe eki ile kurulmuş bir kelimedir. Sözlüklerdeki anlamları: Kafiye itibariyle harf sırası tertibiyle yapılan küçük şiir mecmuası. Tamamlanamamış, küçük divan.

Divançe demek esasında mürettep divan özelliği kazanamamış, mürettep yani teşekküllü bir divan haline gelememiş, hacim yönünden tam bir divan özelliğine kavuşamamış ufak divan anlamlarındadır.  Divançe mürettep divan hacminde olmayan küçük divan anlamında kullanılmıştır. Divançe içinde tam bir divan meydana getirebilecek kadar  sayıda ve divan şiiri çeşitlerinde örnek bulunmayan yeterli hacimde olamayan şiir defteri demektir.

Divân şairleri tam bir divanda ( mürettep divan ) olması gereken nazım şekillerinden her biri için yeteri kadar ayrı ayrı örnekler vermezlerdi. Daha çok sevdikleri türde şiirler yazarlar ve divanlarında pek de hoşlanmadıkları muaşşer, müsemma, terkib-i bend, terc-i bend, gibi bazı nazım şekillerini ya eksik bırakırlar yahut da onlara hiç yer vermezlerdi.( bkz Divan Nedir Divan Şiirinde Divan Tertibi)

Divan şiirinde her nazım biçimine yer veren ve kafiyeyi oluşturan harflere göre tanzim edilen divanlara tam divan yani mürettep divân derlerdi. Bazı şairler ise divanlarını tamamlayamadan vefat ederler divanları bu nedenle yarım kalırdı.

Bu şâirlerin şiirlerinin konulduğu mecmular tam bir divan oluşturamadığı için "Divânçe" adını alırdı. Bazı şairler özellikle divançe oluştururlar, her şiir türüne yer vermezler veya her harften kafiyeli şiirler çıkarmaya kendilerini mecbur hissetmezlerdi. Melihi , Fatih Sultan Mehmet Avni Divanı , Sarıca Kemal Hayatı Bergamalı Kemal Zerdi, Şair Adlî II. Bayezid  ’in divançeleri işte bu şekildedir.

Divânçelerin tertibi de genellikle bir divânda olduğu gibi kaside, tarih, musammat, gazel ve kıta sırasını izlerdi. Divançelerin  düzenleme usulü de mürettep divana benzer. Yine kaside, tarih, musammat, gazel ve kıta sırasını izler. Ama bir divançede bu bölümlerden bazıları eksiktir veya tamamlanamamıştır.

Edebiyatımızda ölüm nedeniyle divan oluşturamayan Figani' nin (ölm. 1532) ve az şiir yazdığı için divan oluşturamayan Kara Fazlı'nın (ölm. 1563) divançeleri meşhurdur. Divançeler sadece  belli türlerde   yazan şairlerin şiirlerinden de oluşabilir. Örneğin Hüseyin Baykara’nın divançesi sadece gazellerden oluşur. Bazı şairler mürettep bir divan tertip edemeden öldüklerinden divanları yarım kalabilir.  Örneğin Figânî ve Fâzlı’nin divançeleri bu türdendir.

Hatta bazı şairlerin şiirleri  divançe bile sayılmayacak kadar azdır veya şiirlerinin çok azı günümüze ulaşmış şiirleri mecmulardan  vb toparlanmıştır     Molla Âşkî –, Şeyyad Hamza   Hoca Dehhani’nin  şiirleri bu şekildedir.  ( bkz Divan Nedir Divan ile Kurulan Terkip Tamlama ve Terimler- )

Mürettep divanlar ise hacimli divanlardır. Bu tip divanlar kafiyeyi oluşturan harflere göre tertip edilirler. Ayrıca bir divanda bulunması gereken her nazım şekline yer verilir. Hem de her nazım şeklinde yeteri kadar yazılmış örnek bulunur.  

Hatta bir şairin birçok dilde yazılmış şiirlerinden oluşan divanları da olabilmektedir. Örneğin Fuzuli’nin Türkçe, Arapça ve Farsça divanları da vardır.  Örneğin Nefi ’nin Farsça ve Türkçe divanı vardır. Yavuz Sultan Selim ‘in Türkçe ve Farsça divanları vardır. Bazı Mürettep divanlarda bazı nazım türleri eksik olabilmektedir. Örneğin Baki’nin divanında hiç Münacaat ve Tevhid  bulunmaz.