KategorilerEDEBİYATEdebiyat Terimleri MazmunlarDuhter-i Rez Nedir Şiirlerde Üzüm Kızı ve Şarap

Duhter-i Rez Nedir Şiirlerde Üzüm Kızı ve Şarap

19.10.2015

 

 

Duhter -i Rez - Şiirimizde Üzüm  Kızı ve Şarap 

Duhter,  دختر Farsça da “ kız, kerime”,  anlamına gelir.  Rez   - Osmanlıca yazılışı - “ رز”  bağ kütüğü, asma üzümü, anlamına gelir. Duhter-i Rez tamlaması böylece asmanın kızı -üzüm kızı - (asma kızı)  mecazi manada ise şarap anlamına gelmiş olur.

Rez kızıyla baş koşup boynuma olsun destime
Mest idüp ol sâki-i hunhâr ayagın almağa       Gelibolulu Sun’î (1486- 1534)
Küpe bogmak gerek mey gibi sâkî
Şular kim rez kızı kûyın tolaşa         Gelibolulu Sun’î (1486- 1534) Hayatı

Duhter -i Rez , ve  bint-i ineb, duhter rez, sözlerinden kasıt ise Şaraptır.  ( bkz Bintü'l inep Nedir Şiirlerde Üzümkızı ve Şarap Mazmun ) Duhter -i Rez , ve   Bintü'l inep ‘in üzüm kızı olması  konusu  bir efsaneye de dayanır. Divan şirinde şarabın mucidi  olarak Cem kabul edilir.  İran destanlarında: Hz. Âdem’in yedinci oğlu Geyûmers’in torunu olarak gösterilen Cem Cemşit-i Hurşit Pîşdâdiyân sülalesinin  dördüncü ve en büyük hükümdarıdır. [1] Esatirlere göre:  Cem diğer adı ile Cemşit-i HurşitAnka Zümrüd-ü Anka ya bir iyilik etmiş, Simurg da ona üzüm fidanlarını getirip hediye etmiştir. Üzümleri yetiştiren Cem daha sonra şarabı da bulacak tahta çıktığı   Nevruz gününü bayram ilan edecek  ve o gün şarap içilmesini  serbest bırakacaktır. [2] Bu efsanelere göre şarap Cem’in kızı sembolik manasıyla Cem’in icat ettiği şarap anlamına telmih ve mecaz olur. [3]

Bu efsanelere göre şarap Cem’in kızı sembolik manasıyla Cem’in icat ettiği şarap anlamına telmih ve mecaz olur.  Bintü'l inep ( Üzüm kızı )  yerine duhter-i rez hatta duht-ı rez de denmiştir.   bkz Bintü'l inep Nedir Şiirlerde Üzümkızı ve Şarap Mazmun

Sâkîyi harâb-ı cilve etmek
Duht-ı rez  şîşe-bâze mahsus  [4]      Şeyh Galip

Bu tertiplerinden hareketle yukarıdaki esatir telmih edilmiştir. Şarap sözcüğü veya   mecazlar
 Benzetmeler ve diğer mazmunlarla şarabın kastedilmesi tasavvufi veya tasavvuf dışı manaları ile divan şiirinde çok sık  karşımıza çıkar.

Zannetme duhter-i rez bir rind ile gizlidir
Anunla şeyh efendi de babalı kızlıdır                 Nedim

Ben üzümüñ ṣuyın severem sōfī dānesin
Zira kimi kızın sever kimi ânesin                     Necati 
( Ben üzümün kızını severim sofu  ise danesini, Zira kimi kızını sever kimisi anasını ) 

Duhter-i rez gözleri hem dudağı bintü’l-inep
Biz deriz ümmü’l-gazel ol kim divân-ârâ gibi              Koca Rağıp Paşa

Sen  hürmet-i duhter-i rez bilmez misin âya
Etsen ne olur ey sofi helalinle kanaat.          Pertev [5]

Alın serpuşunu cam –ı  şarabın  bezm-i  işrette
Cemal –i dil firûz- ı duhter-i rezden nikap aldım.       Sabri-i Şakir.

İçki meclisinde  şarap şişesinin  başını açın (  Kapağını açın, mantarını çıkarın)   Üzüm kızının gönlü ferah eden cemalinden peçeyi kaldırdım. (  Gelin gelmiş  üzüm kızının başından peçesini alıp, nikabına sahip oldum )

Rez asma kütüğü demek olduğundan asmadan üzüm olması üzümden de bade, dolu ve şarabın yapılması üzüm kızının doğurması, olarak tasavvur edilir.   Şairler şarap ve üzüm kızı mazmunları üzerinde bir takım  muziplikler tasavvur eder. Şarap, asma ve üzümün çocuğu olarak düşünülür.  Şairler şarap içmeyi üzüm kızı ile nikâh yapmak şeklinde  tasavvur etmektedirler.  Örneklerde de görüldüğü gibi şarap  bir kızı hatırlatır.  Şarap içmek duhter-i rezle evlenmektir. Şarabın kapağını açmak ise  kızın bakireliğini bozmaya benzetilir.  Şarabı bırakmak ise üzüm kızından boşanmak şeklinde düşünülür.

Duhter-i rezle yeter akd-i nikah- u tezvic
Zevk i tecridi bulup bint-i inebten geçtim     Müştak [6]
Üzüm kızıyla eğlenmek ve mest olmak artık kafidir. Ben  hakikat  yoluna girip tecrid  zevkine geçip şarabı bıraktım.

Sen  duhter-i rez zevki ile tazelenirsin
Ey pir-i mugan biz de güzel sevmede piriz      Sünbülzade vehbi   

Rez duhterinin kızlığı var elde gözükmez
Yaran – safa  zevkin eder gizlice  anın        La Edri. [7]

Duhter-i rez deyü tavãìf ettiler Yahya meyi
Ben olaydım şahit-i maksûd derdim badeye      Taşlıcalı Yahya 

Şarâbı görse kaynar tende cânum yâr-ı cânumdur
Nihâl-i duhter-i rez hayliden hâtır-nişânumdur                 Bursalı Rahmi 

Telh-kâm-ı ebed itse n’ola Ferhâd gamı
Duhter-i rez dahı öz başına bir Şîrîndür       Semerkândî-i Âmidî Âgâh

Duhter-i rez perde-i ‘ismet-nişîn olsa ne gam
 Haclegâh-ı dilde şâdîdür ne gün dâmâdımuzSemerkândî-i Âmidî Âgâh

Üzüm kızının kızlığı var  ( kızlık  kahtlık kelimesinden kıtlık yokluk  anlamına  gelecek şekilde  değişmiştir. )  hiç ele geçmiyor fakat keyf ehli olanlar   onu bulup gizlice  safa ediyor.  ( Şarab kıtlığının olduğunu ama bazılarının ele geçirip  içemeye devam ettiği de izah edilmiş oluyor.

 

İLGİLİ SAYFALARIMIZ VE LİNKLERİ

Duhter-i Rez Şiirimizde Üzüm Kızı ve Şarap

Zannetme duhter-i rezi rind ile gizlidir

Gezmese duhter-i rez herze humârın aramam

Duhter-i Hindu Hakkında Bilgiler Konu Özet İnceleme

Rez duhteriyle pür olıcak sâgar-ı şarâb

Dürd-i Mey Şarap Tortusu Lây ve Lâyhar

Kevser ve Şarap

Kümeyt Nedir Doru At ve Şarap

Minâ Nedir Şiirlerde Şarap Şişesi

Müs elles Nedir Haram Olmayan Şarap

Arakı Rakı Aslan Sütü Mazmunu Beyit Örnekleri

Hammâr Nedir Meyhaneci Mürşit Ayyaş ve Derviş ilişkisi

 

KAYNAKÇA 

 

[1] Şahamettin Kuzucular, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/sehname-ve-taberi-de-cem-cemsit-i-hursit/74366

[2] Şahamettin Kuzucular, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/nevruz-bayraminin-kokeni/83446

[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/bintu-l-inep-nedir-siirlerde-uzumkizi-ve-sarap-mazmunu/85161

[4] Siirler/Detay/n-z-etmek-o-dil-nuv-za-mahs-s-18213.aspx

[5] A. T. Onay Edebiyatımzıda Mazmunlar, MEB Yayınları 1970, shf 195-196

[6] A. T. Onay Edebiyatımzıda Mazmunlar, MEB Yayınları 1970, shf 195-196

[7] A. T. Onay Edebiyatımzıda Mazmunlar, MEB Yayınları 1970, shf 195-196

Yorum yapmak için lütfenKayıt Olunya da