Hammâr Nedir Meyhaneci Mürşit Ayyaş ve Derviş ilişkisi

 

Osmanlılarda bir kahvehane ve ayaklı meyhaneci ( Evilya Çelebi deyimiyle Piyade Meyhaneci ) 

 

Hammar ( Meyhaneci ile Mürşit , Ayyaş ile Derviş İlişkisi) 

 

Osmanlıca yazılışı : hammâr : حمارHammar,

 

Arapça "hamr" sözcüğünden türemiş bir kelimedir.  Kelime anlamı olarak şarap yapan, şarap satan kimse, meyhaneci, şarapçı anlamlarına gelir. Hammar kelimesi ile ilgili birçok tamlama vardır. Örneğin hâne-i hammâr : şaraphane., şarap evi, şarap içilen yer anlamlarındadır.Hammar kelimesi divan şairleri tarafından meyhaneci anlamı ile gerçek anlamında da kullanılırken, Tassavvufi ve mecazi manada, mürşid, şeyh, kılavuz anlamlarına gelecek şekillerde de kullanılmıştır. Hammar sözcüğü kimiz zaman hamr şeklinde ve meyhaneci anlamı ile de kullanılmıştır. Bazen de çok içki içirten kişi anlamında da kullanılmıştır. 

 

Hammar kelimesi, pir –i mugan ve saki kelimeleri ile yakın ve benzer anlamlarda da kullanılır.  Fakat Pir-i Mugan ihtiyar ve erkek bir meyhaneci, saki ise içki dağıtan güzel anlamındadır. Hammar ise sadece şarap veren veya meyhanenin sahibi kavramını verir.  ( bkz MUG MUGAN PİR-İ MUGAN NEDİR BEYİTLERDEN ÖRNEKLERLE )  Meyhane anlamına gelen "Hârâbat" kelimesi, Tasavvufi manası ile meyhane, tekke anlamında kullanılırken hammar ise tekkenin şeyhi anlamındadır.  Bu şekli ile Harâbâtehli rintleri;   hammar ve Pir-i mugan ise şeyhi ifade eder.

 

Harâb-ı cam ı aşkım nergis-i mestim bilir halim
Harâbat ehlinin ahvalini hammâr olandan sor.       Fuzuli 

Her ayş ki mevkuf ola kayfiyyet-i hamra
Ayyâşına yuf, hamrına, hammârına hem yuf             Ruhi

Hammar bazı defalar göz ile birlikte kullanılır. Bu durumda sevgilinin gözü aşığa çok şarap içirtip,  aşığı sarhoş veya mestane eden bir işleve bürünür. 

Gözü cân esrütmeğe hammâr imiş 
Kaşı gönül yıkmağa mi'mâr imiş 
Diledim hâlim ki gözüne diyem 
Turfa budur gözleri bîmâr imiş       Kadı Burhanettin

Divan şairlerinin nazarında Hammar içki parası bitince şarap içmeye devam etmek için sarık, hırka, seccade yüzük veya değerli bir diğer eşyanı rehin verildiği adam olarak da görülür.  Hammar, şarap içenlerin içkiye devam edebilmek için eşyalarını rehin alan bir meyhaneci olarak da anlatılır.

Sanma biz erbâb-ı şöhret gibi dârât ehliyüz
Hırkasın bir câma rehn itmiş harâbât ehliyüz      Vizeli Behişti Ramazan 

Gerçek hayatta ayyaşların içkiye devam edebilmek amacıyla yaptıkları bu eylemler derviş ve mürşit arasında oluşan tarikata girme veya ilahi aşka kavuşma ve bu aşk ile mest olma hadiseleri arasında ilgiler kurularak, benzetmeler yapılarak anlatılmıştır.  Divan şairleri hammar- mürşit,  meyhaneyi tekke olarak ifade etmek istediklerinde ayyaş, şarap ve meyhaneci üçlemesi arasında geçen hadiselere benzer olaylarla ilişkili imiş gibi anlatmışlardır.

Haylî demdür hırka rehn-i hâne-i hammârdur  
Havfum oldur ki ola dîvân ile defter bile                    Baki'

Baki bu şiirinde içkiye devam edebilmek için hırkasını hammara bırakmış, ama defterini ve divanını bile ona bırakmadığı için hayıflanmaktadır.  

Rehne geldi der-i meyhâneye alınmadı hayf 
Bir kadeh bâdeye yüz hırka vü seccâde yine            Hayali Bey            

Hayali Bey, bir kadeh şarap daha vermek için Meyhanecinin yüzlerce hırka ve seccadeyi dahi kabul etmemiş olduğunda hayıflanmaktadır.

Bu bağlamda şarap ilahî aşkı temsil ederken meyhaneci ise ilahi aşk ile derviş arasındaki aşka aracı olan mürşit anlamına gelir.

Mey-hânede rehne koyacak nesne ararsın
Ey sûfî n'içün cübbe vü destârı komazsın                ‘Azmî-zâde Hâletî 

Kitâb u hırkasın pîr-i mugâna rehn idüp müflis 
Ayakdan cür’a nûş eyler gezer ol der-be-der vâ’iz           Hafîd 

Mâü'l-iııebdendir eger her sarhoşun sarhoşluğu
Ben içmişem aşkın meyin sermest ii hammâr olmuşam                Nesîmî

 

Mau'l-inebdendir eger her sarhoşun sarhoşluğu
Ben icmişem aşkın meyin sermest ü  hammâr olmuşam      Nesîmî
 
Bir ayş ki mevkuf ola keyfıyyet-i hamra
Ayyaşına yuf hamrına hammarına hem yuf     Ruhî

 

İlgili  Başlıklarımız

• Bezm Nedir Meclis İşret ve Divan Şiirinde İçkili Eğlenceler
• Dostkâni ve Dostkâni Muhabbet Şiirimizde Mahbub Meclisleri
• Hammâr ( Meyhaneci ile Mürşit , Ayyaş ile Derviş ilişkisi )
• MEYHANE NEDİR VE OSMANLIDA MEYHANE ADAPLARI VE EĞLENCELERİ
• Câm ( kadeh- içki- peymane, sağar, ayak, dolu) )
• HATT-I CÂM ( Hatt-ı Sağar)
• Harabat ve Harabat Ehli
• Harâbâti ( Mestâne- Ser- hoş)Sarhoş
•  Cem ( Divan Şiirinde Cem ve Tüm Özellikleri )
•  Câm-ı Cem, Câm-ı cihannüma, Câm- âlemnüma,  
• AYİNE- İ İSKENDER ve AYİNE-İ ALEM NÜMA )
•  Cemşid ü Hurşid 
• Hammar ( Meyhaneci ile Mürşit , Ayyaş ile Derviş İlişkisi)