MUĞ MUĞAN PİR-İ MUĞAN NEDİR BEYİTLERDEN ÖRNEKLERLE

 

 

Osmanlıca yazılışı mug:  موغ

Mugan Osmanlıca yazılışı :  موغان

 

 

Mug kelimesini sözlüklerdeki anlamları:  Mecusi. Ateşperest. Ateşe tapan. Zerdüşt dininde olan anlamlarındadır. Mug sözcüğü daha ziyade Mecusi keşişi anlamında kullanılmıştır.

 

 

 

 

Mecusi sözcüğü Farsçadaki gebr sözcüğünün Arapçadaki karşılığı yani eş anlamlısıdır. Yani “Gebr “ ve “Mecusi “ ateşe tapan, Zerdüşt  dinine inanan anlamlarına gelir. Pir-i Mugan ise ihtiyar Mecusi keşişi, meyhaneci  hatta hammar anlamlarına gelir.  Pir-i mey, Pir-i mey furuş ve hammar; Pir-i Mugan’ın eş anlamlısı sözcüklerdir.

 

 Mug sözcüğü ve Mugan sözcükleri ise Zerdüşt kelimesinin diğer eş anlamlıları olmaktadır.  Buna mukabil  mug ve mugan divan edebiyatında  daha ziyade Mecusi ve Zerdüşt  Keşişi manasına gelecek şekilde kullanılmıştır. Nitekim Ehrimen’in melun yardımcılarından birisi olan Asmug sözcüğünün içinde de mug kelimesi geçmektedir.  

 

Sitemizde konu ile ilgili Mecusi – Ateşe Tapan ve Aşığın Gönlü, Ateş gede ( Mecusi Mabedi – Aşığın gönlü ) Gebr ve Ateşgede ( Mecusi- Ateşetapan) madde başlıklarında Zerdüştlerin dini hakkında bilgiler vermiş; Ehrimen Ehremen – Angra Menyu- Zerdüşt İblisi, hakkında detay bilgiler aktarmış,  Metinlere Göre Tanrı Hürmüz - Ahura Mazda başlıklı metinlerde iseZerdüştlerin iyilik ve kötülük tanrıları hakkında bilgiler de sunmuştuk.

 

 Zerdüştlerin kutsal kitabı Avesta diğer dinlere de çok etki etmiş Mani ve Mazdeki dinlerini de ortaya çıkarmıştır ( bkz Erjeng Engelyun Kitab-ı Erjeng ve Mani, bkz Mezdek Mezdekiye Mazdek Nedir ( Marksizm’in ilk Tohumları )

 

 

Zerdüştler iki tanrılı bir dine inanmışlar İyilik tanrısı olan Ahura Mazda’nın bir gün kötülük ve Cehennem tanrısı olan Ehrimen’e yenileceğini düşünmüşler, bu sebepten kötülük tanrısına tapmaya başlamışlardı.   Mecusi veya Zerdüşler olarak tanınan ateşe tapanlar “ Ehrimen’i“Ganag Menog”  ortadan kaldıran ve yok eden adıyla anmışlar, Ehrimeni;  devler, cadılar ve perilerin önderi olarak kabul etmişlerdir. Ateşi kutsal sayan Zerdüştlere göre Ehrimen  kötülük bela ve karanlıklardan gelen bir zulüm tanrısıdır.  Ehrimen’e yardım eden bir altı grupta toplanan birçok karanlık güç vardır. Bunlar “devler “ büyük  şeytanlar, “yalan” “hırs”, Dahhak ve “küçük şeytanlar”dır.”[1]

 

 

Alakası pek yok gibi gözükse de  Mug ve Mugan sözcükleri eski şiirde şarap veren, şarap satan, meyhane garsonu,  saki ve meyhaneci anlamlarında kullanılmıştır.   Mug ve Mugan sözcüklerinin saki ve meyhaneci anlamlarında kullanılmasının bir diğer nedeni de Zerdüşt dininde şarabın yasa olmaması, Zerdüştlüğün İran da ortaya çıkması Şarabın mucidi olarak kabul edilen Cem’in de   bir Zerdüşt kralı olması ile ilgidir. (Şehname ve Taberi'de Cem Cemşit-i Hurşit Cem , Cemşit'i Hurşit veya Cemşit, şarap, kadeh, ayna, üzüm, Nevruz ,  ateş, Güneş, krallık, bilim, sanat, tıp, askerlik, Zerdüştlük ve Hamel burcu  ile ilgili bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. [2]

 Mug ve Mugan’ın meyhaneci manasında kullanılmasının diğer bir nedeni de eski devirlerde şarap satıcılarının ateşperest  mugların olması nedeni iledir. [3]

 

Piri Mugan, divan şiirinde aynı zamanda  yaşlı bir meyhanecidir.  Divan şairlerimiz  Mug ve Muganları , Zerdüşt papazı ,  Zerdüşt keşişi olarak tahayyül etmişler , meyhaneyi ise bir  ateş gedeye benzetmişlerdir. Pir-i Mugan ve Mug, aynı zamanda Mecusi ateşgedelerindeki rahipler, hizmetçiler,  papaz yamakları anlamalarında da kullanılmıştır. Ateşgede, Mecusi Tapınakları ve bu tapınaklarında bulunan hiç sönmeyen ateşlerdir. Gerçek Mecusiler ateşin en saf hali  ve ateşin aslı olarak kabul ettikleri  Güneş’e ve yıldızlara tapan   kimselerdir. [4]

 

Mug , Mugan ve Pir-i Mugan sözcükleri ile eş anlamlı olarak kullanılan diğer kelimler de vardır. Başka bir deyiş ile Pir-i mey, Pir-i mey furuş da mug ve mugan anlamlarına gelir. Mug , Mugan ve Pir-i Mugan, Pir-i mey, Pir-i mey furuş gibi şarap satan Mecusilerin şarap sattıkları  yer ise meyhane veya diğer eş anlamlısı ile harabattır.  Saki şarap satanların genç olanı, meyhaneye gelenler ise harabat ehli olmaktadırlar.

 

Mug , Mugan ve Pir-i Mugan,  harâbat, meygede, ateşgede, saki, meyhane , Pir-i mey, Pir-i mey furuş divan şiirinde karşımıza en çok çıkan kelimelerin başındadır.  Divan şairlerimiz şarap, mey , mugan, saki Cem , meyhane, harabat, harabat ehli, kadah , cam, sağar ile ilgili sayısız  beyitler yazmışlar bunlarla ilgili pek çok adet, ritüel, tavır, ve adetlerden söz etmişlerdir.

 

 

Mey- hârâ mâmelek pîr-i harâbat

Bu mezheb-i rindi de budur hükm ü ferâiz    Sabit

 

Meyaneci ölünce nesi varsa sarhoşlara kalır çünkü rintlerin mezhebinde miras taksimi bu şekildedir.

 

Beççe-i muğ cûş-ı mey mâhiyyetin olmuş senin

Sen mey olmuşsun tarab hâsiyyetin olmuş senin    Nedim

 

Mey-hâne kûşesinde pîr-i mugândan ögren

Ey zâhid-i murâyî sen de uyar çerâgı            Ravzi 

 Mest iken ol muġ-beçe açdıḳda gördük sinesin

Görmemişdik öyle bir ṣāfi Fireng āyinesin       Sünbülzade Vehbi

 

Vehbi bu beytinde mugbeçe olarak çocuk sakiyi ifade etmektedir. Fireng āyinesin   sözü ile Cem’in aynasından hareketle  çocuğun  göğsünü birlikte ifade  etmektedir.     

 

Cem gitti ise gam yeme  ey pir-i mey dahi

Bu bezm gâh-ı işrete çok  Cem gelir gider   Vâsıf

 

Vasıf bu beyitte Cem sözcüğünü   şarabın Mucidi Cem  ve toplanma anlamında cem olmak şeklinde ve iki gerçek anlamında tevriyeli kullanmıştır.

 

Kitâb u hırkasın pîr-i mugâna rehn idüp müflis 

Ayakdan cür’a nûş eyler gezer ol der-be-der vâ’iz           Hafîd 

 

Eski devirlerde şarhoşların Şarap içecek paraları kalmayınca üzerlerindeki değerli eşyaları hammara – meyaneciye – rehin bırakıp içkiye devam ederlermiş

 

Yeni bir muğ-beçe gelmiş yine meyhanemize

Yeni bir zülf takılmış hele bak şânemize  Ali Canip Yöntem

 

Sagiya, mey ver ki, men meyhanede küllenmişem,

Gem hücumundan gaçıb bir küncde gizlenmişem.  Fatma Xanım Kemine 

 

 

 

 

Sözü edilen bu sözcükler dindışı divan şiirinde bu manalarında kullanılırlarken tasavvufi şiirlerde ise Pir-i Mugan Şeyh,  meyhane tekke, harabat ehli ise dervişler, şarab ise bade veya  ilahi aşk manalarında kullanılmışlardır.

 

Bu beyitlerde Pir-i Mugan , şeyh;  meykede  meyhane, ateş gede ise dergah veya tekke;  şarab ise bade anlamlarındadır.  ( bkz Hammâr ( Meyhaneci ile Mürşit , Ayyaş ile Derviş ilişkisi )

 

Mest-i harâb oldum pîr-i mugân suyundan

 Bir iki zevrak ile geçdüm cihân suyundan  Şeyhülislam Yahya

 

Ger pîr-i mugândan haberin var-ise söyle

Ez-bâde-i aşk mâ-hazarın var-ise söyle    Şemseddîn Ahmed Sivâsî 

 

Kûşe-i  meykedede tekyelenip ey Yahya

Varalım hû çekelim  pir-i muganın demine     Şeyhülislam Yahya

 

Tekyelemek, bir dergâha bağlanmak, bir şeyhe intisap etmek anlamına gelir.

 

Bir səhər piri-muğani çün ziyarət eylədim,

Ayağında baş qodum1, çox-çox ibadət eylədim.  Habibi 

 

Harâb-ı cam ı aşkım nergis-i mestim bilir halim

Harâbat ehlinin ahvalini hammâr olandan sor.       Fuzuli 

 

İlgili  Başlıklarımız

•  
• Bezm Nedir Meclis İşret ve Divan Şiirinde İçkili Eğlenceler
• Dostkâni ve Dostkâni Muhabbet Şiirimizde Mahbub Meclisleri
• Hammâr ( Meyhaneci ile Mürşit , Ayyaş ile Derviş ilişkisi )
• MEYHANE NEDİR VE OSMANLIDA MEYHANE ADAPLARI VE EĞLENCELERİ
• Câm ( kadeh- içki- peymane, sağar, ayak, dolu) )
• HATT-I CÂM ( Hatt-ı Sağar)
• Harabat ve Harabat Ehli
• Harâbâti ( Mestâne- Ser- hoş)Sarhoş
• Cem ( Divan Şiirinde Cem ve Tüm Özellikleri )
• Câm-ı Cem, Câm-ı cihannüma, Câm- âlemnüma,
• AYİNE- İ İSKENDER ve AYİNE-İ ALEM NÜMA)
• Cemşid ü Hurşid 
• Hammar ( Meyhaneci ile Mürşit , Ayyaş ile Derviş İlişkisi)

 

KAYN AKÇA 

 

---