Fablın Dünya ve Türk Edebiyatında Tarihçesi ve Önemli Fabl Eserleri
FABLLARIN TARİHÇESİ:
Düzyazı ya da şiir biçiminde, ders vermek amacıyla kaleme alınmış kısa anlatı. Kişiler genellikle insana olmayan yaratıklar ya da cansız nesnelerdir. Yazınsal fablın belirleyici özelliği, insanların hayvanlar yoluyla anlatılmasıdır; bu özelliğiyle yazınsal fabl, ilkel hayvanların günümüzde de yaratmaya devam ettikleri fabllardan ayrılır. Bu tür, büyük olasılıkla Yunanistan’da doğdu; ilk fabl derlemesi Ezop’a atfedilmiştir. (İ.Ö. VI. yy.) Hint fabllarının ünlü bir derlemesi İ.S. 300 yılında, büyük olasılıkla Sanskritçe yazılmış Bidpai’dir. Bu türde dünyanın en büyük ustası olarak tanınan Jean De La Fontaineöykülerinin çoğunu Ezop’tan ve Phaedrus’tan alıp kendi şiir diline çevirmiştir. ( bkz Jean De La Fontaine Ve Fablları Örnekleri )
Fabl, kahramanları genellikle hayvanlar olan, içinde hep bir ders bulunan masallardır. Bu masalların çoğunun sonunda ya da içinde okura bir özlü sözle verilen ders bulunur: "İşte bu da ona bir ders olmuş, bir daha kimseyi kandırmamış," ya da, "Uşaklar ilk efendilerinin değerini sonrakilerin eline düştükten sonra anlamışlar," gibi...
Fabl masalları, kulaktan kulağa yayılarak sözlü anlatım döneminin edebiyat ürünleri olarak insanlık tarihinde yerini almış ve basit, kolay, ahlak ilkelerini öğretme işlevini yüklenmişlerdir. Hatta ünlü bir Latin şairi Pehedre (Fedr) fabl için, "Bu masallar insanların kusurlarını düzeltmek için anlatılmalı ve yazılmalıdır," demiştir.
Fablların ne zaman ortaya çıktığına dair çok çeşitli iddialar vardır. Fabl’ların ilk kez Hindistan’dan çıktığı ve ilk fabl masallarının da " Pançatantra Masalları " olduğu söylenir. Bu kitabın önsözüne bakıldığında, kitabın yazarının, "Mehapur" hükümdarının, üç tembel çocuğunu eğitmek için tuttuğu "Vişnu- Sarma" adlı bir öğretmen olduğu belirtilir. ( bkz Beydaba Vıshnu Şarman Kelile ve Dimne Pançatantra ve Fabl )
Fablı ilk olarak yazanların Hititlerdir. Hititler olduğuna dair görüşler de bulunur. Bu görüşlere göre Hititler fablları taş tabletlere yazıp resimlemişlerdir. Türün bilinen ilk örneklerini Doğu’da İ.Ö.VII yy.da Asur-Babil masallarına, Batıda ise İ:Ö:VIII yy.da Atmaca ile Bülbül öyküsünü yazan Hesiodos’a kadar uzandığını öne sürenler de vardır.
Önce Hindistan da ortaya çıktığı ve oradan yayıldığı kanaati daha yaygındır. Fabllardaki yapı ile Budizm arasındaki alakalar bu iddiaların daha doğru olabileceği ihtimalini güçlendirmektedir.
***
Ayrıca Hindistan’da Beydaba,Vıshnu Şarman , Batı’da Ezop ve Lafontaıne ünlü fabl ustalarıdır. Bu masalların hepsi genellikle yetişkinler için yazılmış, daha sonra da çocukların dünyasında kendilerine geniş bir yer edinmişlerdir. Şiir ve düzyazı biçiminde yazılmış olmaları ve çocukların kolayca ezberlemeleri de onları hep diri tutmuştur.
Suat UNGAN (Fabl Türünün Çocuk Edebiyatındaki Yeri ve Günümüzde Bu Türden Yararlanma Olanakları adlı çalışmasında) “Fars edebiyatında VIII-XIV yüzyılda yaşamış ve toplumsal eleştirileriyle ilgili eserler kaleme almış olan ünlü mizahçı Ubeyd-i Zakanî ve XI/XVI yüzyılda hayatını sürdürmüş olan Muhammed Bakîr Meclisî’nin Fare ile Kedi (Muş u Gurbe) adlı eserlerini de fabl örnekleri olarak öne çıkarır. (Çiftçi,1999)
Sa'di Şirazi’nin Bostan Gülistan adlı eserlerinde hayvan hikâyelerini anlatan birçok örnek mevcuttur. F.Attar ve Gülşehri'nin Mantıku't Tayr'ı ’ının tercümesi olan Gülşenî’nin Gülşenname’si, Ali Şir Nevaî’nin Lisanu’t-tayr’ı, Mehmed Arif’in Ravzatu’tevhid’i, Zaifî’nin Gülşen-i Simurg’u, Fedaî Dedenin Mantıkı’l-esrarı, Derviş Şemseddin Sivasi’nin Deh Murg adlı mesnevisi bu tarz eserlerdir. Günay Kut Deh-Murg’un konusunun farklı olduğunu söylemektedir. (Kut, 1986) diğer eserler genelde tasavvufun çetin, meşakkatli yolculuğu, kuşların konuşturulması ve sembolize edilmesi şeklinde anlatılmıştır. Türk Edebiyatında Fabl türüne örnek olabilecek bir çok hikâye yazmasına rağmen, Güvahî’den pek bahsedilmemektedir. Güvahî’nin Pendnâmesinde: Kurbağa-akrep, tilki ile aslan, ağustos böceği ile karınca, iki kaz ile bir kurbağa, keçi ile koyun, aslan ile oduncu hikâyeleri bulunmaktadır. Bunlar aruzun Mefâîlün, Mefâîlün,feulün kalıbında yazılmıştır. Hengirmen Ezop’a ait Ağustosböceği ile karınca hikâyesinin kaynağının Tevrat’a kadar uzandığını belirtmektedir. Hengirmen(1983) “ şeklinde bir tarihçe sunar.
TÜRK EDEBİYATINDA FABLIN TARİHÇESİ:
Eski Türk edebiyatında sıklıkla görülen kıssadan hisse türü öykücüklerin zengin örneklerine Sadi’nin Bostan ve Gülistan ile Mevlana’nın Mesnevisinde rastlamak mümkündür. Bu türün en yaygın örnekleri Feridüddin Attar’ın Mantıku’t Tayr ile 15 yy. şairi Şeyhi’nin yazdığı Harname adlı mesnevisidir. Mevlana’nın mesnevi ve diğer eserlerinde bol bol fabl örneklerine rastlamak mümkündür.
Fablların Türk edebiyatındaki ilk örneği Şeyhi ‘nin Harname adlı eseridir. Bu eser çeviri olmaması ve özgün bir eser olması nedeni ile tamamen Türk edebiyatına özgü telif bir fab eseri olmaktadır.
Batılı anlamda ilk fabl örneklerini ise Şinasi vermiştir. Ahmet Mithat, Kıssadan Hisse adlı eserinde de fabl benzeri kıssalar vardır. Ahmet Mithad Efendi bu eserini ahlakî gaye güderek yazmıştır. Bu eserde yazar, Ezop ’tan, La Fontaine’den yapmış olduğu çevirilere ve kendi yazmış olduğu fabllara yer vermiştir.
Recaîzade Mahmut Ekrem, La Fontaine’den Horoz ile Tilki, Kurbağa ile Öküz, Karga ile Tilki, Meşe ile Saz, Ağustos Böceği ile Karınca gibi birçok çeviriler yaparak bu alanda Türk Edebiyatına katkıda bulunuştur. Ali Ulvi Elöve Çocuklarımıza Neşideler, adlı şiir kitabında La Fontaine, Victor Hugo, Lamartine’den yaptığı çevirilerin yanında, yine bunlardan esinlenerek yazdığı fabl türü şiirlere de yer vermiştir. Nabizade Nazımın Bir Sansar ile Horoz ve Tavuk adlı eseri vardır Tarık Dursun K.'nın fabl üzerine birçok eseri mevcuttur. La Fontaine, Ezop ve Krilov’dan çeviriler yaparak yayınlayan yazar, hayvanlarla ilgili birçok hikâye de yazmıştır. Nurullah Ataç, Orhan Veli Kanık, Ömer Rıza Doğrul, Kemal Demiray, M. Fuat Köprülü, Vasfi Mahir Kocatürk, Siracettin Hasırcıklıoğlu, Sebahattin Eyüboğlu fabl türü ile ilgilenmiş çeviri yapmış, araştırmalarda bulunmuşlardır.
İLGİLİ SAYFALARIMIZ VE LİNKLERİ
· Jean De La Fontaine Ve Fablları Örnekleri
· ŞEYTAN ve HANCI - Fabl Örneği- La Fontaıne’den
· Sa'di Şirazi Hayatı Bostan Gülistan ve Şiirimize Tesirleri
· Attar ve Gülşehri'nin Mantıku't Tayr'ı Özetler Alıntılar
· DERVİŞ ŞEMSEDDİN VE DİH MURG MESNEVİSİ
· Şeyhi Harname Özeti Ve Harnameden Bölümler
· Ezop Masalları'ndan Örnekler
