Fuzuli Matlau'l itikad Sıhhat ü Maraz Mektubat

Matlau’l-İtikad:  Fuzûlî’nin ‘bilgi ve tabiat’ anlayışını aktardığı eseridir. Yapıt ile ilgili bilgileri Kâtip Çelebi (ö. 1067/1657)’den alabiliyoruz. Kâtip Çelebi yapıt hakkında şunları söylemektedir: “Yazar bu eserde itikâdî görüşlerini filozoflar ve imâmiyye mezhebine uygun bir şekilde ele almıştır.” “Matlau’l-İ’tikâd” adlı bu risalesinin ön sözünde eserini şairane ifadelerle okuyucusuna takdim eden mütekellim Fuzûlî: “Ben eşyaya duygu ve akıl gözüyle baktım, onlar üzerinde tefekkür ve teemmül ayağıyla yürüdüm.” şeklinde risalesini tanıtmaktadır. Yapıt bir ön söz ve dört bölümden oluşmaktadır. (Altıntaş: s. 39-40) Yapıt hakkında Bakü’de Mehmet Fuzûlî tarafından, Türkiye’de ise Tanci ve Ramazan Altıntaş tarafından çalışılmıştır. Altıntaş’ın çalışmasına Genel Ağ ortamında ulaşılabilmektedir. (Altıntaş: web) [1]

Rind ü Zâhid: Araya Arapça manzûm parçalar da sıkıştırılmış Farsça küçük, mensûr, tasavvufî mâhiyetteki bu eser, birçok dîvân şairinin karşılaştırdığı rind ve zâhid tiplerinin sembolleştirilmiş hikâyesidir. (İpekten, 1973: s. 51-52) ( Geniş bilgi  bkz Fuzuli Rind ü Zahid Hakkında Bilgiler ve Özeti )  

Rind ü Zahid , Zahit bir baba ile rint bir oğlun karşılıklı konuşmaları üzerine kurulmuş mensur bir yapıttır. Ancak yer yer manzum parçalara da yer verilmiştir. Yapıtta rintliğin ve zahitliğin aşırı tarafları eleştirilmiş, baba ve oğlun konuşmalarından ideal bir insan tipi oluşturulmaya çalışılmıştır. Fuzûlî hoşgörü, alçak gönüllülük gibi konularda rintliğin yanındadır. Bunun yanın da; o, dinin temel doktrinlerinin hükmü konusunda zahitle aynı safta yer almaktadır. Sonuç olarak ortaya hoşgörülü ve dinin temel kurallarına bağlı bir insan modeli çıkmaktadır. Yapıt Üsküdarlı Sâlim efendi tarafından Türkçeye çevrilmiş ve bastırılmıştır. Ayrıca Köprülü’nün verdiği bilgiye göre 1275′te Tahran’da basılmıştır. Ancak Sâlim Efendi’nin çevirisi son derece ağır bir dile sahiptir, hatta manzum parçalar özgün hâliyle bırakılmıştır. Yapıtın sadeye yakın çevirisini ilk kez Edip Kürkçüoğlu yapmıştır. (Çatbaş, 1946: s. 71-72)

Sıhhat ü Maraz: Fuzûlî’nin bir tabip kimliğiyle ve tıp bilgilerini göstermek üzere karşımıza çıktığı Farsça Sıhhat u Maraz risalesi, bazı küçük farklar görülse de hastalıkların sebeplerini insan bedenindeki kan, safrâ, sevdâ ve balgamın bileşimindeki uyumsuzlukla açıklayan dört unsura dayalı ahlât-ı erbaa (humoral patoloji) teorisine uygun tarzda yazılmış bir eserdir. (Eliaçık, 2010: s. 146)  ( geniş bilgi için bkz Formun Üstü

Fuzuli Matlau'l itikad Sıhhat ü Maraz Mektubat )Formun Altı

Bu mensur eserin bir diğer adı da Hüsn ü Aşk’tır. Yapıt genel olarak ruhun anlam ülkesinden çıkarak maddi değerlere yönelmesi böylece özünden uzaklaşması çevresinde yoğunlaşmıştır. Mevcut dönemin tıbbi bilgilerinin de ışığında ruhun esas olduğu kanıtlanarak insanın kurtuluşunun anlam dünyasında gizli olduğu söylenmektedir. Kısacası Sıhhat ü Maraz ruh-beden çelişkisini tıbbi bir örneklemde ele almaktadır. [2]

Fuzûlî’nin bu eseri Fettâhî’nin Hüsn ü Dil adlı eserinden etkilenerek yazdığı düşünülmektedir. Kitabın İstanbul, Paris ve Londra kütüphanelerinde yazma nüshaları vardır. Yapıt Sefâretnâme-i Rûh adıyla M. Ali Nasih tarafından basılmıştır. Eseri, Lebib Efendi Türkçeye çevirmiş (1856, 1865), kitapçı Ahmet Hamdi de bunun sadeleştirilmiş bir baskısını yapmıştır. Eser hakkındaki son çalışmalar ise Abdülbaki Gölpınarlı ve Hüseyin Ayan tarafından yapılmıştır.(Karayazı, 2007: s.70) Hüseyin Ayan’ın çevirisi Genel Ağ ortamında yayımlanmıştır. (Ayan: web)

Mektuplar: Fuzûlî’nin bugün elde bulunup yayımlanan Türkçe mektuplarının sayısı beştir. Bunlar Nişancı Çelebizâde Mustafa Çelebi, Musur Mirlivâsı Ahmed Bey, Bağdat Valisi Ayas Paşa, Kadı Alâeddin ve Kanûnî Sultan Süleyman’ın şehzadelerinden Bayezid’e gönderilmiştir. Mektupların ilk dördü Abdülkadir Karahan tarafından (Fuzûlî’nin Mektupları, İstanbul, 1948), diğeri ise Hasibe Çatbaş (Mazıoğlu) tarafından yayımlanmıştır. [3] Mektuplar ve içeriklerinden kısaca bahsetmek gerekirse:

Nişancı Celâlzâde Ahmed Bey Mektubu (Şikâyet-nâme): Fuzûlî Külliyatı içerisinde yer alan bu mektup, Kanuni’nin emriyle şaire bağlanan geçimliğin aksatılması ve zamanında ödenmemesi üzerine yazılmıştır. Bu mektup edebiyatımızdaki en güzel mektup örneklerinden biridir. Karahan mektup için:“Gerçekten istihza ve tariz kudretinin bir şaheseridir.” demektedir.

Musul Mirlivâsı Ahmed Bey Mektubu: Sanatçıya desteklerini eksik etmeyen ve kendisine çeşitli yardımlarda bulunan Mirlivâ Ahmed Bey’e sunulan bir şükran mektubudur. Ahmed Bey’in mektubuna yanıt olarak sanatlı bir üsluba sahip olan bu mensur-nazım karışık mektup, Ahmed Bey ile Fuzûlî arasındaki dostluğun bir göstergesi gibidir.

Bağdat Valisi Ayas Paşa Mektubu: Ayas Paşa’nın çocuğunun doğması üzerine yazılmış bir kutlama mektubudur. Türkçe kaleme alınmış manzum bölümleri Türk edebiyatı açısından önemlidir. Mektubun düz yazı bölümleri ise Arapça ve Farsça kaleme alınmıştır. Şair mektubunda valiye bağlılığını dile getirmektedir.

Kadı Alâeddin Mektubu: Türkçe, Farsça ve Arapça yazılmış manzum-mensur karışık bir mektuptur.

Şehzade Bayezid Mektubu: Fuzuli’nim Kanuni’nin oğlu Bayezid’e yazdığı mektuptur. Mektuptan anlaşıldığına göre şair ve şehzade arasında daha önce de mektuplaşmalar yaşanmıştır. Fuzûlî uzun bir aradan sonra şehzadeden mektup almış ve ona Anadolu’ya taşınma arzusunu belirtmiştir. Bağdat’ı sıkıntı dolu bir kent olarak betimleyen Fuzuli’nim, Anadolu topraklarına varma isteği hiçbir zaman gerçekleşememiştir. Şehzade Bayezid Mektubu’na ve Hasibe Çatbaş (Mazıoğlu)’ın çalışmasına Ankara Üniversitesi Genel Ağ sayfasından ulaşılabilmektedir.

Risâle-i Mu’ammeyât: 190 adet Farsça muammanın bulunduğu ve manzum bilmeceler hakkında bilgi veren manzum bir yapıttır. Eserin Leningrad’daki külliyat yazması yayımlanmıştır. (Hâmit Araslı, Muamma Risalesi, Bakü 1946). Eserin Bursa’da da bir yazması bulunmaktadır. Bu yazma da yayımlanmıştır. [4]

FUZULİ İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİMİZ 

Fuzûlî Hadikatü's-Süedâ Özeti Özellikleri ve Hakkında Bilgiler
Fuzuli Arapça ve Farsça Divanları
Fuzuli Beng ü Bade Hakkında ve Özeti
 FUZULİ LEYLA İLE MECNUN MESNEVİSİ
Fuzuli Rind ü Zahid Hakkında Bilgiler ve Özeti
Fuzuli Sâki-nâme ve Hadis'i erbain ve Hadikat'üs Süeda Adlı Eserleri
 Fuzuli Türkçe Divanı ve Şiirlerinden Seçmeler
Fuzuli ve En Seçkin Şiirleri ( 16. yy )
 FUZULİ'DEN BİR GAZEL VE AÇIKLAMASI
Fuzuli'nin Matlau’l-İtikad Sıhhat ü Maraz ve Mektubat Adlı Eserleri
Fuzuli'nin Bir Gazeli: İnceleme, Edebi Tenkit

 KAYNAKÇA

[1] Ensar KILIÇ,Fuzûlî: Yaşamı, En Güzel Şiirleri, Edebî Kişiliği ve Eserleri, https://simitcay.com/2013/03/22/fuzuli/

[2] Ensar KILIÇ,Fuzûlî: Yaşamı, En Güzel Şiirleri, Edebî Kişiliği ve Eserleri, https://simitcay.com/2013/03/22/fuzuli/

[3] Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.VI, S.3, 1948). (Karayazı, 2007: s. 65

[4] Kemal Edip Kürkçüoğlu, Risale-i Muammeyat-ı Fuzûlî, DTCF Dergisi, C.2, Ankara 1949, s.61-106)