Harabat  Harabat Önsözü  ve Tahrib-i Harabat

 

Ziya Paşa  'nın 1874-1875'te yayınlanan,  Osmanlı, Arap, İran ve Çağatay sahası şiirlerinden seçmelerden oluşan 3 ciltlik divan edebiyatı şiir antolojisidir.[1]

Bu eser Tanzimat dönemine kadar yazılmış en geniş ve en kapsamlı şiir antolojisidir.  Ziya Paşa bu eserini nazım şekillerine göre düzenlemiş,  antolojisini kaside, gazel rubai, murabbalar, muhammesler terkib i ve terci-i bendlere göre düzenlemiştir.  Eser ayrıca şiirlerine yer verilen şairlerin mahlaslarına göre alfabetik dizinle hazırlanmıştır.

İlk ciltte 22 şairin Türkçe, 38 sekiz şairin Farsça, 37 şairin Arapça kasideleri vardır. İkinci cilt kaside ve mesnevi dışında kalan çeşitli nazım türlerindeki şiirlerden oluşur; 393 Türkçe, 374 Farsça, 345 Arapça toplam 1112 şiir içerir.  II. Cilt: îbât, tercîât, tesdîsât, tahmîsât, kıtaat, rubâiyyât, gazeliyyât, ebyât" olmak üzere sıralanmış, Arapça şiir­ler de "mukattaât, gazeliyyât, ebyât" başlıkları altında toplanmıştır. [2] Üçüncü cilt ise mesnevilerden yapılmış seçmeleri den oluşur; on yedisi Türkçe, otuz altısı Farsça olmak üzere toplam elli üç eserden örnekler içermektedir.[3]

 Ziya Paşa, bu antolojisinde daha ziyade çağdaşı olmayan şairlerin eserlerine yer vermiş, bazı çağdaşı şairleri göz ardı ederken,  çağdaşı  Şeyhülislam Şair Ahmet Arif Hikmet Bey ,  Ahmet Cevdet Paşa , Hersekli Ârif Hikmet, Yenişehirli Avni ,  Leskofçalı Galip  , Kâzım Paşa. Mahmud Nedim Paşa,  Yusuf Kamil Paşa  ve Osman Nevres Efendi'den örnekler de vermiştir. Harabat   1227 sayfadan oluşan kendi zamanına kadar yazılmış olan en hacimli şiir antolojisi olarak da dikkat çeker.

Bu eser Türk Edebiyatında yazılmış olan ilk modern şiir antolojisi olma özelliği taşıdığı gibi 795 beyitten oluşan önsözü ile de meşhurdur.  Harâbât mukaddimesi, “Mukaddime-i Harâbât adı altında Ebüzziyâ Tevfik’in matbaasında ayrı bir eser olarak basılmıştır.

Harabat adlı şiir antoloji ve önsözünde Ziya Paşa, yenilikçi tutumuna rağmen, eski edebiyatı savunmuş, divan edebiyatını övmüş, önceden yazmış olduğu “ Şiir ve İnşa” adlı makalede dile getirdiği yenilikçi tutumuna tezat olarak eski edebiyatı savunan görüşler dile getirmiştir.

Oysaki Ziya Paşa , 1868'de Hürriyet'te yayımladığı "Şiir ve İnşa" makalesinde, Türk edebiyatının çağdaş bir düzeye erişip yenileşmesi için Halk edebiyatının temel alınması gerektiğini aruz ölçüsünün yerine, hece ölçüsünün kullanılması gerektiğini, dilde sadeleşmeye gidilmesini, Osmanlıcanın Arapça ve Farsçanın boyunduruğundan kurtulması gerektiğini savunmuştu

1874'te çıkardığı Hârâbat adlı şiir antolojisi ve ön sözünde ise Halk edebiyatını küçümseyerek Divan edebiyatını övdü.

 

Harabat Önsözü

Ziya Paşa, Harabat Önsözü olarak adı edebiyat tarihine geçen bu önsözünde [4] şiir hakkındaki görüşlerini de dile getirmiş, divan edebiyatının halk edebiyatından üstün olduğunu iddia etmiş eski edebiyatın ve Osmanlıcanım Arapça ve Farsça ile zenginleştiğini savunmuş, yenilikçi icraatlarına rağmen şiirde yenileşme çabalarına ve anlayışlarına yer vermemiştir.  

Harabat Önsözü 9 bölümden oluşur.  Bu önsözde Ziya Paşa dil, edebiyat ve şair hakkındaki görüşlerini anlatır. Önsözde: Tevhid, münâcât ve na't bölümlerinden sonra  "Sebeb-i Tertîb-i Hârâbat" bölümü gelir.  Ziyâ Paşa bu bölümde eseri hazırlama gayesini, şiire nasıl başlayıp bu yolda nasıl yetiştiğini, antolojisinde nasıl bir usul takip ettiğini ve eserine neden Hârâbat adını verdi­ğini anlatmıştır. Önsöz, “Meşrut u Ahvâl-i Şâiri" ,  "Ahvâl-i Eş'âr-ı Türkî" ve "Ahvâl-i Şuarâ-yı Rûm" bölümleri ile devam eder.

 daha önceki yıllarda yayınladığı  “Şiir ve İnşa “  adlı makalesinde ki  “Türk ve Divan edebiyatının Arapça ve Farsça boyunduruğuna girerek anlaşılması zor bir edebiyat dili meydana getirdiği “ yolundaki görüşlerine tezat bir tutum içine girmiştir.  

Tahrib-i Harâbât,  Ziya Paşa'nın Harâbât adlı divan şiiri antolojisinin ilk cildini ve Harabat önsözündeki şiir görüşlerini eleştirmek üzere  Namık Kemal  'in 1876’da kaleme aldığı eserdir. Tahrib-i Harâbât,   Türk edebiyatında batılı anlamda ilk çağdaş eleştiri örneği olarak gösterilir. Harabat ve önsözü yazıldığı dönemde oldukça ses getirmiş, o dönemde birçok tartışma ve değerlendirmenin ortaya çıkmasına da vesile olmuş, bu önsözdeki görüşlerine en şiddetli tepkiyi de yakın arkadaşı Namık Kemal  göstermiştir.

 

Namık Kemal’in Tahrib-i Harabat Makalesi

N.Kemal  ,” Harabat Mukaddimesinde “ Ziya Paşa’nın “  divan edebiyatı halk edebiyatından üstün dür “ şeklinde özetlenecek görüşlerine karşı çıkmıştır. Namık Kemal “ Harabat Önsözüne “ tepki olarak yazdığı Tahrib-i Harabat adlı makalesinde, Ziya Paşa’yı eskiyi diriltmeye çalışmakla suçlamış, “asıl yapılması gerekenin edebiyatın yenileşmesine ve gelişmesine katkı sağlamak olduğunu dile getirmiş; ; divan şiirinde görülen türlü kusurlara da değinmiştir.  “ [5]fakat bu görüşlerine rağmen Namık Kemal’in kendisi de halk şiirine yakın şiir örnekleri vermek yoluna gitmemiştir.

Bunlara rağmen Ziya Paşa ve Namık Kemal’in divan şiirine yeni konular, yeni anlayışlar ile yaklaşımlar, yeni bir söylem, yeni bir sanat anlayışı, yenilikçi pek çok amaç arayış getirdikleri divan şiirinin nazım türlerini yeniden yorumladıkları vb de muhakkaktır.  

 

KAYNAKÇA

• [1]  Fatma Aktürk, Ziya Paşa'nın Harabat'ı (3. cilt,inceleme-metin-dizin), Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans tezi, 2011
• [2] Cemal Kurnaz, TDV İslam Ansiklopedisi Harâbât maddesi, cilt: 16; sayfa: 68
• [3]  Cemal Kurnaz, TDV İslam Ansiklopedisi Harâbât maddesi, cilt: 16; sayfa: 68
• [4] Cemal Kurnaz, TDV İslam Ansiklopedisi Harâbât maddesi, cilt: 16; sayfa: 68
• [5] Ömer Faruk Akün, TDV İslam Ansiklopedisi Namık Kemal maddesi, cilt: 32; sayfa: 374