Harezmi Muhabbetname Harezm Sahası

07.11.2014

Harezmi Muhabbetname

Muhabbetname, Harezm sahası Türk edebiyatının değerli eserlerinden biridir. Eserin müellifi hakkında hemen hiç bir şey bilinmese dahi eser kendisine Harezmî mahlası takan bir şair tarafından kaleme alınmıştır.

Harezmî Muhabbetname adlı eserini, 754/1352 yılında [1]Hoca Bey adındaki devletin ileri gelenlerinden ve kim olduğu anlaşılmayan bir kişinin emri ile[2] manzum olarak yazılmıştır. Eser, Altın Orda devleti sınırlarına dâhil olan Harezm ya da Sirderya boyunda yazılmış ve Harezm sahası eseri olarak kabul edilmiştir.

Muhabbetname’nin biri Uygur alfabesiyle diğer üçü Arap alfabesiyle olmak üzere günümüze kadar ulaşan dört nüshası bulunmuştur. İçeriğinde Farsça beyitlerinde olduğu de Muhabbet-name, mesnevi tarzında yazılmış bir eserdir.

MUHABBETNAMELERİN NÜSHALARI

Uygur alfabesi nüsha ile Arap alfabesi nüshalardan ikisi İngiltere’nin başkenti Londra’da British Museum’dadır. A nüshası: Or. 8193′te kayıtlı Uygur harfli bir mecmuanın 160a – 173 yapraklan arasındadır. Bu nüsha ilk defa Bartold tarafından tanıtılmıştır. B nüshası ise British Museum Add. 7914′te kayıtlı Arap harfli bir mecmuanın 290 b-313 b yapraklan arasındadır. [3] “Mu habbet-nâme’nin Gandjeı 3, Şçerbak 4, ve Nadjib5 tarafından yapılan neşirleri, British Museum’daki bu iki nüshaya dayanılarak yapılmış yayınlardır.”[4]

Diğer iki nüsha da Türkiye’de İstanbul’da millet kütüphanesindedir. C nüshası: İstanbul, Millet Kütüphanesi, Arabî, no 86′da kayıtlı Arapça Tefsir’in haşiyesindedir. D nüshası: İstanbul, Millet Kütüphanesi, Al i Emîrî, Manzum, no 949′da kayıtlıdır.

Eserin Türkiye’deki nüshalarını Osman F. Sertkaya tanıtmış, haklarında kamuoyuna bilgi vermiş ve bu nüshaları yayınlamıştır.Yurt dışında bulunan iki el yazması tıpkıbasımları yayımlanmış her iki yazmanın metinleri tamamen veya kısmen Gandjei, Şçerbak ve Nadjib tarafından neşredilmiştir.[5]

MUHABBETNAME’NİN İÇERİĞİ

Muhabbetname adlı eserde hem Türkçe hem de Farsça olarak yazılmış şiirler bulunmaktadır. Eser onbir küçük name şeklinde düzenlenmiş, mesnevi tarzıyla (mafailün/mefailün/feülün) vezninde yazılmıştır.[6]

Muhabbetnamenin içinde az sayıda kıta adı altında yazılmış olan gazeller vardır. Eser de Türkçe şiirler de olmasına rağmen esr genel olarak Farsça beyitlerle yazıya geçirilmiştir. Eserin içindeki Türkçe şiirlere bakıldığı zaman eserin müellifinin oldukça başarılı bir şair olduğu şiirlerinde Türkçeyi çok iyi kullandığı dikkati çeker. Eserdeki Türkçe şiirler oldukça başarılı güzel ve yalındır. “Arada bir kendi yaşamıyla ilgili beyitler de yazan ozan yapıtını güçlü bir nazım tekniğiyle duygulu ve sanatlı bir söyleyişle anlatmıştır. “ [7]

Muhabbetname adlı eserden Seyfi Sarayi’de söz etmiş, Muhabbetname ve Harezmî’den övgüyle söz etmiş bununla da kalmayarak Seyfi Sarayi malum eserinde Harezmi’nin bir gazeline nazire de yazmıştır. Harezm Türkçesinin ve kültürel sahasının bir uzantısı olan Mısır Memluk devleti ozanı olan Seyfi Sarayi’nin bu eserden söz etmesi eserin şöhre3tinin Mısır’a kadar uzandığını göstermesi bakımından ilginçtir. ( bkz Seyfi Sarayi Gülistan Tercümesi Memluk )

Muhabbetname’nin şöhretinin Mısır’a kadar yayılmasının dışında Hucendi’nin Letafet-name adlı mesnevisinde de Harezmî’nin Muhabbetnamesinden söz edilmiş ve eser hakkında övgü dolu ifadeler kullanılmıştır.

MUHABBETNAMEDEN ÖRNEKLER

Olug tenrenen atın yad

“Möhebbetname” ne bunyad kıldm,

İke yaktu gevher galemge birgen,

Möhebbet genjene edemge birgen…

Möhemettin möhebbet kıldı peyde.

Mine mondak möhebbet kıldıþeyde.

İlahi, kıl nezer Harezmi-nazma,

Möhebbetne küñeldin sin yekseme.

Evel küreşkenen eyter

Tön – akşam kem, kürende bayram ayş

Möhemethuja bek devlet homayı.