Menekşe Şiirlerimizde Menekşe
Menekşe – Şiirlerimizde Menekşe Motifi
Ansiklopedik bilgilere göre menekşe: “ Menekşegiller familyasından Viola cinsinden çiçekli bir bitkidir. Beşyüze yakın türü bulunan daha çok Kuzey yarımküre bitkisi olduğu halde Hawai ve Güneydoğu Asya'da da yetişebilen bir bitkidir. “
Menekşe, güneşi çok sevemeyen, gölgede de yetişebilen, ağaç diplerinde de yeşerebilen, kısa ve bodur bir gövdeye sahip, ince dalları yüzünden çiçek tacını taşıyamadığı için bükülen, bu nedenle çiçeği hem yere yakın duran hem de yere bakan şemsiye vari açılmış çiçeklere sahiptir. Mor, koyu mavi, lacivert, açık pembe, kırmızı, alaca renkler olmak üzere çok sayıda rengi vardır.
Ağaç diplerinde, yol kenarlarında, saksılarda, parklarda ve botanik bahçelerinde yetiştirilen bu bitkiler daha ziyade kır kökenli bir bitki olması, kısa ve bodur olması, sadece rengi ve çiçekleri ile dikkat çekmesi ile şiir ve edebiyat dünyamızda pek çok benzetmeye ve kişileştirmeye maruz kalmış bir çiçektir.
Yaylasına vardım menekşe bitmiş
Sulağına vardım yosunlar dutmuş
Çobanınan koyun nereye gitmiş
Gel meleme koyun vazgeç kuzundan Urfa Türküsü
Divân şiirinde kokusu, koyu rengi, boyunun eğriliği ve şekil yapısıyla üzerinde durulan menekşe, halk şiirin de aynı özellikleri ile karşımıza çıkmış, küçük gövdesi gösterişli renkleri ile sözü edilmiş, boynunun eğik olması nedeni ile hakir kalmış, fakir kalmış, kimsesi olmayan, kıymeti bilinmeyen insanlara ve sevililere benzetilmiştir. Bu nedenle menekşe en çok kişileştirme, kinaye ve teşbihler ile karşımıza çıkmaktadır.
Edebiyat ve şiir dünyamızda menekşe, boynu eğik kalan, kıymet bilmeyenin eline düşen, hakir görülen, kişi veya sevgiliye benzetilir. Yere yakın oluşu ve boyunun kısalığı ile beli bükülmüş insanlara, yaşlıların sembolü haline de gelebilir. Menekşelerin üzerinde bulunan ince tüyler ile sevgilinin yüzündeki kısa ve sarı, ayva tüyleri arasında irtibatlar kurulur.
Koyu ve siyaha yakın duran renklerinden dolayı sevgilinin yanağındaki benleri de hatırlatır. Menekşe renk ve kokusundan dolayı misk-i amber ile benzeştirilmiştir. Menekşelerin demet demet pazarda satılması rengi ve çokluğu bağlamında sevgilinin saçlarını aşığa hatırlatan bir vesile olabilir. Menekşe çiçeklerinin açık olması ve rüzgârda salınması ile sevgilinin eteğinin açılması ile alakalı birçok anlam oyunları da yapılmıştır.
Menekşe şekli ile kulağa, kokusu ile ambere benzetilen bir çiçektir. Menekşe eski edebiyatta "Benefşe" şeklinde de karşımıza çıkmaktadır. Gül ve laleden sonra hakkında en çok söz edilen çiçeklerden birisi de menekşedir. Divan şiirinde menekşe redifli şiirler de yazılmıştır.
Halk şiirinde de menekşe, boynun eğrildiği, derelerde, yaylalarda bitmesi, sevgilinin kokusunun menekşe gibi olması, rengi kokusu ve güzelliği ile karşımıza çıkmaktadır.
Adlinde dutııp kimse mi bağlayabilirdi
Ter-damen olup gezmese bazarı benefşe Ahmed Paşa
Hattun gamıyla kaddi büküldü menekşenin
Gormez misin ki başı ayağındadır dahi Karamanlı Nizamî
Benefşe saçlaruñ salmış gül-i ter üstine sâye (556/1)
Göñül hayrân u zâr olmış bu reyhân-ı semen-sâye Ahmedi
Benefşe pür-figenolmış durur perîşân-hâl
Meger ki sünbül-i zülf-i nigârıgörmişdür. Bursalı Rahmi
Kıymet bilmeyenler almış eline
Onun için Boynun büker menevşe Karacaoğlan
Bənəfşə tək ənbər zülfün buy vеrir,
Hər yuyub sərəndə həvayə, Zеynəb!
Оnun ətrin dimağımdan üzməsin,
Əmanət еt badi-səbayə, Zеynəb!
Benden selam söyle mercan araba
Evvel bahar dememize ne kaldı
Çiğdem reyhana çok hasrettir derler
Bahçe gülü ile sar menekşeyi Kırşehirli Aşık Said
Burnumun dibinden gelip geçti de yaz,
ben, bir demet mor menekşe olsun getiremedim sana!
Ne halt edek, dostların karnı açtı
Kıydık menekşe parasına! Nazım Hikmet
Başına döndüyüm, ay qeşenq1 peri,
Adetdi, dererler yaz benefşeni.2
Ağ, nazik elinle der, deste bağla,
Ter buxaq altında düz benefşeni.
Bənəfşə qоxulu yardan ayrılan,
Gündə yasa batar, günü zar оlur,
Canında ixtiyar qalmaz zərrəcə,
Gеcə bidar, gündüz biqərar оlur.
Çiçek Konulu Başlıklarımız ve Linkleri
Lale Lale-i Numan Nedir Şiirlerde Lale Konuları
Gül ve Gül- i Rana Nedir Edebiyatta Gül ve Gül-i Rana
Gül Yaprağı Bırakmak ve Gül Yaprağı Döşemek
Gül ( Şiirimizde Gül Sevgili Yanak ve Bülbül )
Gül ile Bülbül - Divan Şiirinde Gül İle Andelip
Gonca ( Edebiyatımızda Gonca ile İlgili Tasavvurlar)
