Mihr ü Müşteri Mesnevileri

Mihr ü Müşterî Mesnevisi Şark edebiyatında görülen mesneviler arasında en çok Mihr ü Mâh  mesnevileri ile benzerlik taşır. Hatta Mihr ü Mâh  adlı mesneviler konusu ve vaka örgüleri ile Mihr ü Müşteri Mesnevisinden kaynaklanmış bir mesnevi olma niteliği taşır. İki mesnevi arasındaki en önemli fark Mihr-i Müşterideki  kahramanlarının her ikisinin de erkek olmasıdır. Pek çok araştırmacı haklı olarak  Mihr ü Mâh  mesnevilerinin Mihr ü Müşteri mesnevilerinden kaynaklandığını düşünmektedir.

Mihr ü Mâh ve Mihr ü Müşterî mesnevileri eski devrilerin kozmik ve astrolojik inanışlarının insanların ve devletlerin başına gelen olaylara etki ettiği ön kabulü ile oluşturulmuş olaylar zincirine dayanır.  Eski devrilerde yıldız ve gezegen adları ile insanların adları ve karakterleri arasında bağlar kurulduğu pek çok eserden ve efsaneden de anlaşılan bir konudur. Yıldızların kişileştiren veya insanları yıldızlaştıran hikâyelerin temelinde de bu inançlar bulunmaktadır. Nitekim bu alakaları Afrodit Aprodite Venüs ( Nâhid Nedir Kimdir ( Afrodit Venüs Zühre Alakası ) ); Bedr ( Mâh, Ay) , Behram ( Ares) , Esed, Keyvân, Cevzâ, Zühal ( Kronos) , Utârid, Bercis  isimleri ile alakalı yıldızlar ve mesnevi kahramanlarının arasındaki nücûm inançlarına göre oluşturulan alakalardan rahatlıkla anlaşılır. ( BKZ  Mars ve Ares ile Doğu Mitlerindeki Behram İlişkisi )

Örneklemek istersek eski devirlere ait bir metinde Behram ismi geçiyorsa o karakter kavgacı, hır çıkaran, haydut, vurucu kırıcı bir karakterdir.  Behram’ı temsil eden yıldız da uğursuzluk getiren bir yıldızdır.  Eski bir metinde kahramanın adı Nâhid (Zühre Alakası ) ise, bu kadın çok güzel, aşka düşkün, saz çalan bir kadındır.

İzahı yapılan noktalar açısından Mihr ü Mâh ve Mihr ü Müşterî mesnevileri diğerlerine nazaran bu hususlara çok çok daha uyan mevzulara ve örneklere sahiptirler. Bu mesnevilerdeki her kahramanın ismi astral nitelikler taşıyan yıldız ve gezegenlerin adları ile o yıldız ve gezegenlerin insan karakterlerine benzetilmiş özelliklerini yansıtan özellikler taşırlar. ( Bkz  Mihr ü Mâh Hikâyeleri ve Özeti )

İlk Mihr ü Müşteri mesnevîsinin İran Edebiyatında Tebrizli Şemseddin Muhammed Assâr (öl. 1382-3) tarafından yazılmış (1377) olduğu bilinmektedir.[1]”  Işknâme” adı ile bilinen bu eser Celâyiırli hükümdarı Sultan Şeyh Üveys'e sunulmuş 5120 beyitlik bir eserdir.[2] (msl. British Library, ad. 6619; TS. Müzesi Ktp. A. 3563)

Bu eserin Türk edebiyatına yedi ayrı tarihte yedi ayrı şair tarafından çevrildiği tespit edilmiştir. Bunlar: II. Murad emriyle Hassân tarafından yapılan çeviridir (1431). (Bibliothèque Nationel, nr. 313; mikrofilmi Süleymaniye Ktp. Arşiv, 2170).  Münirî'nin yaptığı  (ö. 1520) çeviri , yazım tarihi  1487, 6.000 beyit   (Millet Ktp. Ali Emirî manzum, nr. 1185; British Library, O*. 7742). i Kiçi Mirzade Seyyid Yahya Hüseyin'in (öl. 1599) çevirisi 5.000 beyit, .(î. Ünv. Ktp. T.Y. nr. 3520).

Keşfü'z-Zilnûn'a göre Ümmü Veledzâde Ali b. Abdülazîz (öl. 1572) ile Azmî Pir Mehmed'in (XVI. yy) birer Mihr ii Müşteri mesnevileri vardır. Riyazî, Azmî Pir Mehmed'in eserinin oğlu Azmizâde Hâletî (öl. 1631) tarafından tamamlandığını söyler. Bunlardan başka Ahdî'ye göre, Molla Maşizâde Fikrî Derviş (öl. 1584); Bursalı Mehmet Tahir'e göre de Lokman b. Seyyid Hüseyin (öl. 1601) birer Mihr ü Müşteri mesnevisi yazmışlardır.[3]

• Mihr ü Müşteri Mesnevileri
• Mihr ü Müşteri Mesnevisi Özeti
• Mihr ü Mâh Hikâyeleri ve Özeti
• Mihr ü Vefâ Mesnevileri
• Mihr ü Vefâ Mesnevisi Özeti
• Mihr Nedir Şiirlerimizde Sevgili ve Güneş
•  Ay Mah Mihr Nedir Edebiyatta Spihr Bedir Kamer
• Mâhi Nedir Hut Balık Burcu Müşteri Yıldızı Gav-ı Zemin Behmut

KAYNAKÇA

• [1] İskender Pala , Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, s.332
• [2] A. Azmi Bilgin , MİHR ü MÜŞTERÎ, TDVİA,  https://islamansiklopedisi.org.tr/mihr-u-musteri
• [3] İskender Pala , Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, s.332