Mâh Nedir Edebiyatta Meh Ay Kamer

MÂH MEH KAMER AY ( Şiirlerde Mah Ay Kamer )

Mâh: Osmanlıca yazılışı : ماه ( Mim elif he)

Yazıda "Mâh" kelimesinin kökeni, mâh ın Osmanlıca yazılışı, mah , meh, kamer ve Ay’ın sözlüklerdeki anlamı, mah ile ilgili tamlamalar terkipler, edebiyatta mâh tasavvuru, mâh ile ilgili benzetmeler, şiirlerde beyitlerde mâh, mah – Ay ile ilgi edebi hayaller, divan ve halk şiirinde Ay yüzlü imajı konuları ele alınmıştır.

Mâh kelimesi Farsça kökenlidir. Dilimize de Farsçadan girmiştir. Okunuşları ve yazılışları aynı eşşesli olan iki ayrı anlama bulunan mâh kelimeleri vardır. Bunlardan birisinin anlamı, yılın on iki ayından birisi örneğin ocak ayı, diğeri ise, Dünya’nın uydusu olan Ay anlamındadır. Buna rağmen kameri aylar Ay’ın hareketlerine göre düzenlenmiş olduğundan bir yıldaki on iki ayı netice olarak Dünya’nın uydusu olan Ay veya Kamer ile ilgilidir.

Kameri aylardan her biri anlamına gelen, takvimdeki on iki ayı gösteren veya Dünya’nın uydusu Ay ile alakalı çok sayıda, terkip ve tamlama kurulmuştur.

MAH İLE İLGİLİ TERKİP VE TAMLAMALAR

mâh-ı kamerî :arabî ayı, mâh-ı Ken'ân (Ken'an ülkesinin ayı) Yûsuf Peygamber.

MAH-I NAHŞEB ( Nahşeb Şehrindeki Efsanevi Yapay Ay ) Eba Müslim Horasani’nin komutanı da olan İbn-i Mukanna veya Hâkim İbn-i Atâ adlı bir kişinin Siyam Dağının eteğinde, Nahşeb (Nesef) şehrinde kuyu içinden doğar halde gösterdiği yapay Ay

• mâh-ı nev : yeni Ay. (bkz. : hilâl) ; 2) kadın adı. 3) tas. seyrü sülük yoluna giren müptedî.
• mâh-ı rûye' : ramazan ayı.
• mâh-ı ıyd  (bayram hilâli),
• mâh-ı tâbân : parlak Ay. dolunay
• mâh-ı Yemânî :Hz. Muhammed (Alehisselâm)
• mâh-pâre : Ay parçası
• mâhlika - mehlika( Ay alınlı- Ay yüzlü )
• mâh-rû : Ay yüzlü

EDEBİYATIMIZDA AY

Mâh kelimesi edebiyatımızda kameri takvimdeki on iki ay, gökteki Ay gibi gerçek anlamlarının yanında ve daha çok sevgili, sevgilinin yüzü ve sevgilinin yüz parlaklığı anlamlarındaki mecazi anlamları ile de kullanılmıştır. Bu neden le mâh ve meh edebiyatımızda parlaklığından dolayı sevgili, güzel kız veya Ay yüzlü genci ifade eden bir sözcüktür. Sevgiliyi ifade eden mâh sözcüğü üzerinde şairlerin kurduğu sayısız imgeler vardır. Mâh, kendisinden daha parlak olan sevgiliye haset eder, sevgilinin yüzünün parlaklığı yanında Mah’ın parlaklığı sönük kalır.

“Ay parlaklığından dolayı sevgilinin yüzüne benzetilmiş, Ay derken sevgili kastedilmiştir. Ayın hilal, dolunay, yarım ay halleri üzerinde de çok farklı tahayyüller kurulmuş, bu açıdan hançere, kılıça, sevgilinin kaşına benzetilmiş veya sevgilinin yüzü, güzelliği ile ilgili  alakalı tasavvurlar oluşmuştur. Bu tasavvurlar divan şiirinde oluşmuş bunlardan bazıları da halk şiirimize de geçmiştir.”[1] (Ay Mah Mihr Nedir Edebiyatta Spihr Bedir Kamer )

Sevgiliyi ifade eden meh, aşığa ilham verir, ona çeşitli hayaller kurdurtur, aşık o ışığa erişmek için ateşte yanan pervaneler gibi kendini helak eder. Sevgili parlak yüzünden dolayı mağrurdur ve aşığa yüz vermez. Onun parlak yüzü eşsiz ve kusursuz yaratılmıştır. Sevgilinin mıh yüzünü kara zülüfler örtüp gölgeleyince bu durum aşığa ıstırap verir.

• Mah cemale etme zülfün perde Allah aşkına
• Keşfetme bana(1) yüzün her yerde Allah aşkına  Deliktaşlı Ruhsati Şiirleri

DİVAN ŞAİRLERİNDE MAH –AY

• Güzeller çıkdılar seyre bile ol mah-tal’at yok
• Aceb gün görmedük ahsam sitâremde saâdet yok    ( Zati, G641/1)

“Acaba bu benim gün görmedik birisi olup yıldızımda mutluluk olmadığ için midir ki, güzeller gezintiye çıktı, fakat o ay yüzlü güzel onların içinde yok.”

• Sevdim yine bir mâhı ki devran güzelidir
• Sevda-yı gam-ı aşkı gönülde ezelidir        Karamanlı Nizamî
• 
  
• Senden ey mihr-i cihan-tab-ı sipihr-i devlet
• Artırır nurunu hemvare meh-i cah u celal          Şeyhülislam Bahâyı
• 
  
• Görince hod vücûdum mahv olur kalmaz nişân benden
• Ne gördi kaçdı âyâ ol meh-i nâ-mihribân benden       Şeyhülislam Yahya Şiirleri
• 
  
• Rü’yet o mehi dîde-i bî-dâra mı mahsûs
• Rü’yâda görilmek dahı enzâra mı mahsus      Enderunlu Hasan Yaver,
• 
  
• Mahfile çıksa kaçan ol mâh-peyker Cum‘a gün
• Rû-be-rû olmaz aña hurşîd-i hâver Cum‘a gün   Ravzi ( Balıkesir- Edincik- 16. Yy ) Şiirleri
• 
  
• Ey name sen ol mahlikadan mı gelürsün
• Ey hüdhüd-i ümmid sabadan mı gelürsün     Nabi Şiirleri

HALK ŞAİRLERİNDE MAH –AY

Ay yüzlü sevgili imajı sanıldığının aksine halk şiirimizde daha çok kullanılmıştır.

• Hüsne mağrur olma ey yüzü mahırn
• Niceler yokuştan inişten geçti
• Kâr etmedi sana feryat ü ahım
• Tir-i ahım Kûh-i Keşiş'ten geçti    Seyrani ( Everekli ) Şiirleri

• Cemali mahını Hak hub yaratmış
• Bakıyor gözlerim şahane dilber
• Cümle güzellere serfiraz etmiş
• Bulunmaz hüsnü behâne dilber.      Deliktaşlı Ruhsati Şiirleri

• Acep ol mah-ı tabanım beni yar etmez m'ola
• Ebrusunun bir telini yadigâr etmez m'ola        Deliktaşlı Ruhsati Şiirleri

• Aceb kande gezer ol yüzü mahım 
• Anı görmiyeli çok zaman oldu
• Enderundan çerağ olunca ahım
• Yedi katgöklere dirahşan oldu   Konyalı Aşık Şemi Şiirleri

• Seher çağı mah camalın görende
• Heste könlüm geldi saza Müşgünaz
• Sona tek silkinib gerden çekende
• Benzeyirsen guba gaza Müşgünaz     Elesker ( Aşık Elesker) Şiirleri

• Gözleri siyahım ey melek mahım,
• Kirpik yerindedir kaş yerindedir.
• Ne güzel yaratmış perver digarım,
• Dudak yerindedir diş yerindedir.     İlhami Demir 1932-1987.

• Bugün gamlı bedir mahitap olup
• Şulesini bu cihana salmamış
• Mah yüzüne çekmiş siyah nikabı
• Ne hikmet ki seven aşık gülmemiş    Şarkışlalı Aşık Veli Şiirleri

• Mah cemalin güneş midir ay mıdır
• Yüzüne baktıkça bakasım gelir
• Kirpiğin ok hilal kaşın yay mıdır
• Alıp şu bağrıma çakasım gelir        Mahmut Erdal - (

Astroloji İle İgili Linklerimiz 

• Felek ve Nüh Felek Nedir
• Ay Mah Mihr Nedir Edebiyatta Spihr Bedir Kamer
• Burçlar Felek Kıran İnançları Divan Şiiri ve Hayata Etkileri
• Nâhid Kimdir Afrodit Venüs Zühre Alakası
• Hut – Balık Burcu ve Şiirimizde Müşteri Yıldızı
• Mâhi Nedir Hut Balık Burcu Müşteri Yıldızı Gav-ı Zemin Behmut
• Hut Nedir Balık Burcu ve Diğer Burç Grupları
• Nahs Nedir Nahs- ı Ekber Büyük Uğursuz Mirrih Zühal
• Sahib-i kıran Burçlar Kırân-ı sa’deyn Kıran’ı Nahseyn Tahayyülleri ve Astral İzahları 
• SA'D NAHS KIRAN NEDİR ŞİİRLERDE UĞURLU UĞURSUZ YILDIZ VE BURÇLAR
• Kıran Nedir Kırân-ı sa’deyn Kırân-ı nahseyn ( Astroloji)
• Keyvân Zühal Satürn Nedir ve Alakaları
• AYA KEMENT ATMAK
• Güneş Kürsisi Burcu ve Diğer Felekler
• Devri Kamer Nedir ve Şiirimizde Devr-i Kamer
• Mâh Nedir Edebiyatta Meh Ay Kamer
• Kavs Nedir Edebiyatta Yay ve Yay Burcu
• Kürsi Nedir Arş Atlas Ayet-el kursi
• Kavs Nedir Edebiyatta Yay ve Yay Burcu
• Arş Nedir Gökteki Atlas
• Sahib-i kıran Burçlar Kırân-ı sa’deyn Kıran’ı Nahseyn Tahayyülleri ve Astral İzahları