21.08.2021
Pençe-i Hurşid Pençe-i Afitab Sevgilinin Yüzü
Pençe-i Hurşid Pençe-i Afitab Şiirlerde Sevgilinin Yüzü
Pençe : پنجه
Hûrşîd : خورشيد
Osmanlıca yazılışı Pençe-i hurşid : خورشيد پنجه
PENÇE
Pençe sözcüğü Farsça kökenlidir ve Farsça da beş anlamına gelen panc پنج sözcüğünden türemiştir. Pençe veya pance پنجه beşli olan manasına gelir. Ancak daha ziyade el, özellikle yırtıcı kuş veya vahşi hayvanların eli manasında kullanılmıştır. [1]
HURŞİD
Hurşi Farsça kökenli bir sözcüktür. Farsçada Güneş anlamına gelir. Âftâb, Hûr, Mihr, Şems ile eş anlamlıdır. Hurşid Zerdüştlerde tanrı olarak kabul edilen Güneşi de temsil eder. Zerdüştler hükümdarlarını Hurşid’in oğlu olarak tasavvur etmişlerdir. Cem Divan Şiirinde Cemşid-i Hurşit bu hükümdarların ilkidir.
Burc-ı hamelde revzen-i hûrşîdden saçıldı zer
Çıkdı ‘adâlet kasrına nev-rûz-ı sultânî meger Nevizade Atai
Güneş veya Hurşid Divan şiirinde Şems, Mihr, Afitâb, Hurşid kelimeleri ile eş anlamlı kullanılır. Hurşid divan şairlerinin tahayyülünde adeta Güneş’in kişileştirilmiş bir eş anlamlısıdır. Divan şiirinde Güneş veya Hurşid pek çok gerçek, mecaz ve benzetmeler ile eski devirlere ait astrolojik anlam ve inançlarıyla karşımıza çıkar. Eskilerin inançlarına göre Güneş dördüncü gökte bulunur ve dördüncü feleğin kürsüsü olmaktadır. Hz. Îsâ göğe yükseltilince dördüncü feleğe kadar çıkmıştır. Dördüncü felek (çarh-ı çârüm, âsumân-ı çârüm) gibi adlar alır.
Güneş, astrolojide kraldır. Ön Asya , hatta Yunan ve Roma mitlerinde tanrıdır. Eski çağın kralları hâkimiyetlerine kutsi bir değer katmak, halkın inançlarını kullanarak halkın itaat etmelerini sağlamak için kendilerini Güneş veya Hurşid’in oğlu olarak kabul ettirmişlerdir. Mısır, Sümer, Babil, Asur, Pers- kralları halka kendilerini güneşin oğlu olarak kabul ettiren hükümranlardır. Mısır’da Ra, Sümerlerde İştar, Babillilerde Marduk, Zerdüştlerde Ehrimen, Yunanlılarda Ares – ( bkz Mars İle Ares Ve Doğu Mitlerindeki Behram Benzerliği) , RomalılardaApollon , Hintilerde Mitra … Güneş tanrılarıdır.
Divan şiirinde de güneşin padişahla ilişkilendirilmesi söz konusudur. İran minyatürlerinde de güneş, elinde terazi ve kılıç tutan kral gibi tasavvur edilmiştir. ( bkz Ehrimen Ehremen Angra Menyu-Zerdüşt İblisi ) [2]
Divan şairleri Güneş’i göğün kralı olarak görmekle beraber, göz kamaştırıcılığından dolayı sevgili ile de özdeşleştirmişlerdir. Divan şiirinde Hurşid, çehresine bakılamayan sevgilidir.
Hûrşîde baksa gözleri halkuñ tola gelür
Zîrâ görince hâtıra ol meh-likâ gelür Baki'
PENÇE-İ HURŞİD
Pençe-i hurşid kelime anlamı ile düşündüğümüzde Güneşin pençeleri anlamına gelir. Ancak divan şairleri Pençe-i hurşid tamlamasını sevgilinin yüzü, sevgilinin alnı olarak anlamışlardır. Güneş ile sevgili arasındaki irtibat sadece parlaklık alakası üzerinden kurulmamıştır. Zerdüştler ve Güneş’e tapanlara göre Güneş, ilahtır. Güneş veya Hurşid ilah olarak kabul edildiğine göre en çok sevilen de Hurşid olmalıdır. Şairler, bu en büyük sevgiyi sevgilerine yansıtmışlar, sevgililerini kendileri için adeta bir ilaha, ilaheye çevirmişlerdir. O nedenle pençe-i hurşid, pençe-i afitap sevgilinin yüzü, alnı, sevgilinin saçtığı yakıcı görüntü olarak anlaşılır. Pençe-i hurşid, kimi zaman Hûrşîd-i ruh ( Güneş yüzlü – ruhun güneşi ) olarak da karşımıza çıkmaktadır.
Hurşid, divan şiirinde çoğu kez kendi başına dilber, sevgili, ilahe gibi tapılan sevgili anlamında kullanılır.
Pençe-i hurşîd-i hüsnüŋ kim dırahşân eyledüŋ
Dest-i ehl-i hayreti vakf-ı girîbân eyledüŋ KÂTİB-ZÂDE SÂKIB
Mâhum seni ben pençe-i hûrşîde degişmem
Ol sîne-i sâfî dem-i ispîde degişmem Tokatlı Kani
Yâr olmayıcaķ çeşmüme ħûrşîd görinmez
Ħûrşîd degül çeşm-i cihân-dîd görinmez ŞEHRÎ (MALATYALI ALÎ ÇELEBİ)
Eyâ hurşîd-i meh-peyker cemâlün müşterî-manzar
Ne manzar manzar-ı tâli’ ne tâli’ tâli’-i Enver Ahmed-i Dai
Hûrşîd-i ruhuñ kendüyi kim göstere cânâ
Minnet mi kalur mihr-i ziyâ-güstere cânâ Baki
Söylenüz benden o hûrşîd-i cihân-ârâya
Koculurken komasun pîrehenin araya Şeyhülislam Yahya
Ey meh-i ruhsâruna hûrşîd ü keyvân müşteri
Kangı dürcün gevherisin kangı burcun ahteri Aşık Çelebi 16 yy-
İLGİLİ LİNKLER
Ay Edebiyatta Mah Mihr Spihr Bedir Kamer
Cemşid ü Hurşid Menevisi Ahmedi
Hurşid inerdi meclisime sagar istesem
Hurşîdnâme Hurşid'in Söylediği Gazel 2
Güneş Şiirimizde Şems Mihr Afitâb Hurşid
Hurşid ü Ferahşâd Mesnevisi Hakkında ve Özeti
Hatt-ı Câm Hatt-ı Sağar Nedir ve Cemşid-i Hurşid'in Kadehi
Pençe-i Hurşid Pençe-i Afitab Şiirlerde Sevgilinin Yüzü
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/pence-nedir-edebiyatta-pence/136244
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/gunes-siirimizde-sems-mihr-afitab-hursid/101740
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın