Pençe-i Hurşid Pençe-i Afitab Sevgilinin Yüzü

Pençe-i Hurşid Pençe-i Afitab Sevgilinin Yüzü

Pençe-i  Hurşid Pençe-i Afitab Şiirlerde Sevgilinin Yüzü

Pençe : پنجه

Hûrşîd :  خورشيد

Osmanlıca yazılışı Pençe-i hurşid : خورشيد  پنجه

PENÇE

Pençe sözcüğü Farsça kökenlidir ve Farsça da beş anlamına gelen panc   پنج sözcüğünden türemiştir.   Pençe veya pance پنجه beşli olan manasına gelir. Ancak daha ziyade el, özellikle yırtıcı kuş veya vahşi hayvanların eli manasında kullanılmıştır. [1]

HURŞİD

Hurşi Farsça kökenli bir sözcüktür. Farsçada Güneş anlamına gelir. Âftâb, Hûr, Mihr, Şems ile eş anlamlıdır. Hurşid  Zerdüştlerde tanrı olarak kabul edilen Güneşi de temsil eder. Zerdüştler hükümdarlarını Hurşid’in oğlu olarak tasavvur etmişlerdir.  Cem Divan Şiirinde Cemşid-i Hurşit bu hükümdarların ilkidir.

Burc-ı hamelde revzen-i hûrşîdden saçıldı zer
Çıkdı ‘adâlet kasrına nev-rûz-ı sultânî meger  Nevizade Atai

Güneş veya Hurşid   Divan şiirinde Şems, Mihr, Afitâb, Hurşid kelimeleri ile eş anlamlı kullanılır. Hurşid divan şairlerinin tahayyülünde adeta Güneş’in kişileştirilmiş bir eş anlamlısıdır. Divan şiirinde Güneş veya Hurşid pek çok gerçek, mecaz ve benzetmeler ile eski devirlere ait astrolojik anlam ve inançlarıyla karşımıza çıkar. Eskilerin inançlarına göre Güneş dördüncü gökte bulunur ve dördüncü feleğin kürsüsü olmaktadır.  Hz. Îsâ göğe yükseltilince  dördüncü feleğe kadar çıkmıştır. Dördüncü felek (çarh-ı çârüm, âsumân-ı çârüm) gibi adlar alır.  

Güneş,  astrolojide kraldır.  Ön Asya , hatta Yunan ve Roma mitlerinde tanrıdır.  Eski çağın kralları hâkimiyetlerine kutsi bir değer katmak, halkın inançlarını kullanarak halkın itaat etmelerini sağlamak için kendilerini Güneş veya Hurşid’in oğlu olarak kabul ettirmişlerdir. Mısır, Sümer,  Babil, Asur, Pers- kralları halka kendilerini güneşin oğlu olarak kabul ettiren hükümranlardır.  Mısır’da Ra, Sümerlerde İştar, Babillilerde Marduk,  Zerdüştlerde Ehrimen, Yunanlılarda Ares – ( bkz Mars İle Ares Ve Doğu Mitlerindeki Behram Benzerliği)   , RomalılardaApollon , Hintilerde Mitra …  Güneş tanrılarıdır. 

Divan şiirinde de  güneşin padişahla ilişkilendirilmesi söz konusudur. İran minyatürlerinde de güneş, elinde  terazi  ve kılıç tutan kral gibi tasavvur edilmiştir.  ( bkz Ehrimen Ehremen Angra Menyu-Zerdüşt İblisi ) [2]

Divan şairleri Güneş’i göğün kralı olarak görmekle beraber, göz kamaştırıcılığından dolayı sevgili ile de özdeşleştirmişlerdir. Divan şiirinde Hurşid, çehresine bakılamayan sevgilidir.

Hûrşîde baksa gözleri halkuñ tola gelür
Zîrâ görince hâtıra ol meh-likâ gelür                Baki'

PENÇE-İ HURŞİD

Pençe-i hurşid kelime anlamı ile düşündüğümüzde Güneşin pençeleri anlamına gelir. Ancak divan şairleri Pençe-i hurşid tamlamasını sevgilinin yüzü, sevgilinin alnı olarak anlamışlardır.  Güneş ile sevgili arasındaki irtibat sadece parlaklık alakası üzerinden kurulmamıştır. Zerdüştler ve  Güneş’e tapanlara göre Güneş, ilahtır.  Güneş veya Hurşid ilah olarak kabul edildiğine göre en çok sevilen de Hurşid olmalıdır. Şairler, bu en büyük sevgiyi sevgilerine yansıtmışlar, sevgililerini kendileri için adeta bir ilaha, ilaheye çevirmişlerdir. O nedenle pençe-i hurşid, pençe-i afitap sevgilinin yüzü, alnı, sevgilinin saçtığı yakıcı görüntü olarak anlaşılır. Pençe-i hurşid, kimi zaman Hûrşîd-i ruh ( Güneş yüzlü – ruhun güneşi ) olarak da karşımıza çıkmaktadır.

Hurşid, divan şiirinde çoğu kez kendi başına dilber, sevgili, ilahe gibi tapılan sevgili anlamında kullanılır.

Pençe-i hurşîd-i hüsnüŋ kim dırahşân eyledüŋ
Dest-i ehl-i hayreti vakf-ı girîbân eyledüŋ   KÂTİB-ZÂDE SÂKIB

Mâhum seni ben pençe-i hûrşîde degişmem
Ol sîne-i sâfî dem-i ispîde degişmem    Tokatlı Kani 

Yâr olmayıcaķ çeşmüme ħûrşîd görinmez
Ħûrşîd degül çeşm-i cihân-dîd görinmez    ŞEHRÎ (MALATYALI ALÎ ÇELEBİ)

Eyâ hurşîd-i meh-peyker cemâlün müşterî-manzar
Ne manzar manzar-ı tâli’ ne tâli’ tâli’-i Enver    Ahmed-i Dai

Hûrşîd-i ruhuñ kendüyi kim göstere cânâ
Minnet mi kalur mihr-i ziyâ-güstere cânâ  Baki

Söylenüz benden o hûrşîd-i cihân-ârâya
Koculurken komasun pîrehenin araya     Şeyhülislam Yahya

Ey meh-i ruhsâruna hûrşîd ü keyvân müşteri
Kangı dürcün gevherisin kangı burcun ahteri   Aşık Çelebi 16 yy-


İLGİLİ LİNKLER

Ay Edebiyatta Mah Mihr Spihr Bedir Kamer

Cemşid ü Hurşid Menevisi Ahmedi

Hurşid inerdi meclisime sagar istesem

Hurşidnâme'den

Hurşîdnâme Hurşid'in Söylediği Gazel 2

Güneş Şiirimizde Şems Mihr Afitâb Hurşid

Hurşid ü Ferahşâd Mesnevisi Hakkında ve Özeti

Hatt-ı Câm Hatt-ı Sağar Nedir ve Cemşid-i Hurşid'in Kadehi

Pençe-i  Hurşid Pençe-i Afitab Şiirlerde Sevgilinin Yüzü

KAYNAKÇA 

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/pence-nedir-edebiyatta-pence/136244
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/gunes-siirimizde-sems-mihr-afitab-hursid/101740