Kategoriler EDEBİYAT Edebiyat Terimleri MazmunlarSelimnâme Nedir Konuları ve Tüm Selimnameler

Selimnâme Nedir Konuları ve Tüm Selimnameler

10.09.2022

Selimnâme Nedir Konuları ve Tüm Selimnâmeler

Yavuz Sultan Selîm'in hayatı ve saltanatını konu alan Yavuz Sultan Selim dönemi tarihi olaylarını ele alan, tarih konulu eserlerin genel adıdır. Selimnâmeler genellikle mensur yazılmıştır Ancak manzum yazılan hata yarı manzum yarı nesir olarak [1]yazılmış Selimnameler de vardır. Selimnâmeler, Osmanlı devrinde yazılmış olan gazavatname , Fetihname , zafernâme gibi tarih konulu eserlerden biridir. Onlardan tek farkı tıpkı Süleymanname ler gibi tek bir sultana mahsus olarak yazılmış bir eser olmalarıdır. Bu eserler Osmanlı Şehnamecilik geleneği ve tarih yazıcılığı içinde yazılmış eserlerdir.

“İstanbul ve Anadolu ve Avrupa kütüphanelerinde bulunan Selimnâme nüshaları Babinger, M. C. Şehabeddin Tekindağ, ARGUNŞAH Mustafa, Ahmet ATEŞ, Ahmet Uğur, Ali KÖKOĞLU ve Ahmet Kartal gibi araştırmacılar tarafından ortaya çıkarılmış, bu eserler hakkında çalışmalar yapılmış, bazıları da günümünüz Türkçesinde çevrilmiş, “bazı Selimnâmelerin metinleri yayımlanmıştır.”[2]

Yavuz Sultan Selim çok kısa süre hükümdarlık yapmış olmasına rağmen büyük fetihler ve işler yapmış çok sayıda zafer kazanmış, Osmanlı devletini çok genişletmiş, hayatı tarihi olaylar açısından dolu dolu geçmiş bir hükümdardır. Onun hayatı saltanatı ve zamanında meydana gelmiş olan olaylara ilişkin yazılmış olan eserlere Selimnâme denmiştir.

Selimnâmelerin çoğu Türkçe yazılmıştır. Fakat Arapça ve Farsça yazılmış olanları da bulunur. Yazılmış olan çok sayıda Selimnâmeler arasında çok rağbet görenler: Şükri Bitlisi Selimname, Şirazlı Molla Muhammed’in Şâhnâme-i Selîm’i, Senâî, Hayâtî, Kalkandelenli Sücûdî , Ârifî, İznikî Seyyid Mehmed ve Cârullah b. Fahdı’l-Mekkî , Keşfi Mehmed ÇelebiSelimname, Kılıççızâde İshak Çeleb (İshaknâme) , Muhyî’nin Selimnâmesi ’nin Selimnâmesi, belli başlı olanlarıdır. [3]

Bu eserler Yavuz Sultan Selim'in Trabzon'daki valilik yıllarından başlayarak Vali iken Gürcüler ile yaptığı savaşlar, kardeşleri ve babası ile giriştiği taht mücadeleleri ve 1512-1520 yılları arasında sekiz sene süren saltanat yıllarındaki tarihi olayları ele alır.

Selimnâmelerde Yavuz’un çocukluk yıllarından pek de söz edilmemiştir. Ancak Trabzon Valisi olduktan sonraki hayatı, Safevî ve Memlûklüler ile yaptığı savaşlar döneme ve olaylara şahit olmuş tarih yazıcıları tarafından kaleme alındıkları için oldukça detaylı bilgiler içermektedir. Bu eserlerde tarihi olayların yanında ayet, hadis, dua, şiir ve darbımesellere de yer verilmiştir. [4]

Her biri bir hayli eğitimli ve değerli yazarlar tarafından yazılmış bu eserlerin hem edebi değerleri yüksek, hem tarihî açılardan çok kıymetli hem de devrin sosyal siyasi, kültürel hayatı hakkında çok kıymetli detaylar veren belgeler şeklindedir. Bazı Selimnâmeler - Kılıççızâde İshak Çelebi Selimname İshaknâme gibi- ağır bir dil ve süslü nesirle yazılmıştır. Ancak bu eserler yazdıkları tarihi olayları vesikalara dayandıran birinci derece kaynak eserler hükmündedir. Çünkü Selimnâme yazarlarının kimisi Sultan’ın silahtarı, kimisi silahtar yardımcısı, kimisi nişancı kimisi ise olayları vezirlerden paşalardan dinleyerek yazan[5], kimisi de sultanın gözde kâtipleri ve tarih yazıcıları olmaktadır. Selimnâme yazarlarının pek çoğu Yavuz Sultan Selim’in en yakınlarında bulunan seferlerine de katılmış kişilerdir. Bu eserlerde Yavuz Sultan Selim’in vezirlerden gizli tutmak istediği işlere ait yazılar, askerlere dağıtılan silahlara kadar ayrıntılara girilir. [6]

Selimnâme yazarları Sultan ile bizzat sefere katılmış olan ve olaylara gözleri ile şahit olmuş yazarlar tarafından kaleme alınmışlardır. Bu eserlerin bazılarında Yavuz Sultan Selim’in seferleri menzi menzil ve ruzname şeklinde günü gününe yazıldığı da dikkati çeker. [7] Yavuz Sultan Selim’in çok titiz, sinirli ve hata kabul etmeyen bir padişah olması nedeni ile olsa gerek eserlerin hepsi çok büyük bir dikkat ve titizlikle ele alınmışlardır. Yazarların yaşanan olayları yalansız, samimî ve düzenli olarak ifade etmeye çok özen gösterdikleri açıkça ortadadır. Bu eserlerin pek çoğunun sebebi teliflerinde yalan, uydurma veya duyumlara dayalı olaylara, efsanelere yer vermemeye özen göstererek yazıldıklarına dair ibarelere rastlanır.

Sultan’ın hayatı ve bahsedilen tarihi olayların bölümler halinde ve günü gününe aktarılamaya çalışıldığı dikkati çeker

Selimnâmelerin Konuları

Selimnâmeler II. Bayezid’in sara hastası olması, İstanbul depremi, Selim’in şehzadeliği Trabzon Valiliği, Gürcülerle yaptığı savaşlar, vali iken Safeviler ile girdiği mücadeleler, babasından tahtı isteyişi, kardeşleri ve babası ile yaptığı taht mücadeleleri ele alınır. Sultan olduktan sonra Şah İsmail ile sürtüşmeleri, mektuplaşmaları, İran seferi, Çaldıran Savaşı, Mercidâbık ve Ridâniye savaşları, Mısır'ın fethi, Selim'in ölümü ve Süleyman'ın (Kanunî) tahta çıkışı.

Selimnâmeler ve Yazarları

Türk edebiyatında Arapça, Farsça ve Türkçe olmak üzere yirmi kadar Selimnâme, yazılmıştır. Bu eserler yazarlarıyla birlikte şunlardır.

îshak Çelebi'nin (öl. 1573) Selimnâme'si (yazılışı 1512-1514). Esere İshaknâme de denir (bk. TS. III. Ahmed Bl. nr. 2672, Hazine Bl. nr. 1423, Revan Bl. nr. 1275, 1276; Nuruosmaniye Ktp. nr. 3941). Keşfî'nin (öl. 1525) Selîmnâme'sı (yazılışı 1521) (bk. Süleymaniye Ktp. Esad Ef. Bl. nr. 2147). îdris-i Bitlisî'nin (öl. 1521) Farsça Selimnâmesi. Müellifin ölümü üzerine yarım kalmış ve daha sonra oğlu Ebülfazl Çelebi tarafından tamamlanmıştır (bk. TS Hazine Bl. nr. 1597, Revân BL nr. 1540). Kemalpaşazâde'nin (öl. 1534) Selimnâme'si. Yazarın ünlü tarih kitabı[1]nın bir yan ürünüdür (bk. TS Hazîne Bl. nr. 1424, Revân Bl. nr. 1277). Celalzâde Mustafa Çelebi'nin (öl. 1567) Meâsir-i Selimhânî'si (bk. TS Revân Bl. nr. 1274, Hazine Bl. nr. 1415; Arkeoloji Ktp. nr. 362). Muh[1]yî'nin (XVI. yy.) Selimnâme'si. Manzum mensur karışık orijinal bir eserdir (Tek yazması İzzet Koyunoğlu kitaplığındadır). Şükrî-i Bitlisî'nin (XVI. yy.) manzum Selîmnâme'si (bk. TS Hazine Ktp. nr. 1597, 1598) Eser, Çerkesler Kâtibi Yusuf tarafından nesre çevrilmiştir (1620) ve Azmizâde Mustafa (öl. 1622) ile Cevrî tarafından yeniden yazılmıştır (1627) (bk. Millet Ktp. Emîrî nr. 1310). Sücudî'nin (XVI. yy.) Selimnâme' si (yazılışı 1520). îshak Çelebi'nin Selimnâmesi'nin devamı gibidir (bk. TS. Revân Bl. nr. 1284/1). Sa'dî b. Abdülmüteal'ın (XVI. yy.) Selim nâm e'si (bk. KS. Revân BL nr. 1277, Hazine Bl. nr. S e I m â n «411 1424). Kebir b. Üveys Kadızâde'nin (XVI.yy.) Farsça Gazavât-ı Sultan Selîm'i (bk. Üsküdar Selimağa Ktp. nr. 825). Ali b. Mu[1]hamm ed el-Lahmî'nin (XVI. yy.) Arapça ed-Dürrü'l-Mesân fi Sîreti'l-Muzaffer Selim Han'ı (bk. TS. Bağdat Köşkü Bl. nr. 197). Şirî'nin (XVI. yy.) Tarih-i Feth-i Mısır adlı Selimnâmesi. Baştan sona manzum olan bu kitap Selimnâmeler içindeki en ünlü eserdir (bk. TS. Emânet Hâzinesi Bl. nr. 1433). Edaî’nin Şehnâme-i Selimnâmesi. Manzum ve Farsçadır (bk. I. Ünv. Ktp. nr. 51. Halis Ef. ktp. nr. 2293). Hoca Sa[1]deddin’in (öl. 1599) Selimnâme'si. Tâcü’t Tevarih'i tamamlar nitelikte bir eserdir (bk. t. Ünv. Ktp. TY. nr. 639,1428, 2513, 2615, 3858; Beşir Ağa Ktp. nr. 447, Ragıp Paşa Ktp. nr. 977). Ebülfazl Mehmed Efendi'nin (Öl. 1579) Farsça Selim Şahnâme'si. Babası îdris-i Bitlisî'nin Selimnâme’sini tamamlamıştır. (bk. Lala İsmail Ef. Ktp. Farsça yazmalar nr. 348/11; TS Emanet Hâzinesi BL nr. 1423/11.). Çerkesler Kâtibi Yusuf'un Selimnâme'si (yazılışı 1620) Şükrî'nin manzum Selimnâme'sinin düzyazıya çevrilmiş hâlidir (bk. Süleymaniye Ktp. Esad Efendi Bl. nr. 2146, 2148; TS Hazine Bl. nr. 1422).

Nüshaları bilinen ama günümüze ulaşmayan Selimnâmeler de vardır. Bursalı Mehmed Tahir şâir Senaî'nin (bk. OM. III, s. 67), Babinger, Şuhudî'nin (bk. GOW, s. 53), Kâtip Çelebi de Ârifı'nin (bk. Keşfiiz-Zünûn II, s. 1026) birer Selimnâme yazdıklarını bildirirler. [8]

Yazarı bilinmeyen Selimnâmeler de vardır. Tarih-i Sultan Selîm (bk. Süleymaniye Ktp. Esâd Ef. Bl. nr. 2152; Hüsrev Paşa Ktp. nr. 341; Köprülü Ktp. nr. 361, 362 III. Selim tarihi), Fetihnâme-i Sultan Selîm (bk. TS Hazine BL nr. 1438 III. Selim hakkında) ve Selimnâme (bk. TS. Revan Bl. nr. 1537, 1540) adlı eserler de bu türdendir. [9]

Selim nâme Nedir Konuları ve Tüm Selim nameler

Şükri Bitlisi Selimname

Keşfi Mehmed ÇelebiSelimname

Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi Tabakatül Memalik Selimname Diğer Eserleri

Kılıççızâde İshak Çelebi Selimname İshaknâme

Selimname Koca Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi

Kalkandelenli Sücûdî Ve Selimnâme

KAYNAKÇA

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/selim-name-nedir-konulari-ve-tum-selim-nameler/139095

[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/kiliccizade-ishak-celebi-selimname-ishakname/76862

[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/selimname-koca-nisanci-celalzade-mustafa-celebi/76869

[4] Mustafa ARGUNŞAH, TÜRK EDEBİYATINDA SELİMNAMELER, https://www.turkishstudies.net/Makaleler/621920369_