Semerkant, Türk tarihin en önemli kültür merkezi ve tarihi şehirlerinden biridir.  Günümüzde Özbekistan’ın Taşkent’ten sonra ( eski adı Çaç, Şaş, ) en büyük ikinci şehri, tarihi ve kültürel açıdan ise en önemli şehridir. ( bkz ÇAÇ TAŞKENT ŞEHRI   )  

Semerkant tarihte özellikle kâğıdı, ipek, yün kumaş ve dokumaları, ipek yolu üzerindeki konumu ve Türk İslam dünyasının çok görkemli mimari eserleri nedeni ile çok önemli bir kültür kentidir.

Semerkant Adı Kökeni Kısa Tarihçesi

Semerkant, antik Yunan ve Roma kaynaklarında “Marakanda” adı ile  Soğdca belgelerde “Sm'rkndç “ şekilde , Çin vekayinamelerinde “ Sa-mo-kien”, “Sie-mi-sz-kan" ve "Sa-ma-rh-kan" şeklinde, DİVANI LÜĞAT ÜT TÜRK ve BABURNAME’ de    "صآمِز كآند Semizkend" adı ile geçer. [1]

Semerkant, TAŞKENT ‘in 275 km güneybatısında ipek yolu üzerinde MÖ 6. asırda Persler tarafından kurulan ama Türklerin eline geçtikten sonra da Türk tarihinin en önemli şehirlerinden birisi olan kadim bir kenttir. Semerkand, Türk devletleri, Hindistan, Afganistan, Merv, Buhara ve İran’dan gelen ipek ve baharat yollarının kavşak noktası olan bir şehir olarak çok mühim bir konumdaydı.

Mitolojik açıdan Semerkant FIRDEVSI’nin ŞEHNAME adlı eserine göre Turan Hükümdarı AFRASYAP’ın başkentidir Semerkant, DAHHAK ‘ı öldürtüp onun yerine geçen Feridun ülkesini Sam, İreç ve Tur adlı oğullarına bölmesi ile oluşur.  Sam’a Arap diyarı;  İreç’e İran, Tur’a Turan diyarı düşer. FIRDEVSI’nin ŞEHNAME adlı eserine göre Afrasyap, Feridun’un oğlu Tur’un soyundan gelen Turan Hükümdarıdır. Ancak Göktürkler ve öncesindeki Semerkant’ın Türkler tarafından bir şehir olmaktan ziyade göçer kültürde yaşayan Türklerin ticari bir obası halinde kullanıldığı düşünülebilir.  Yörenin İskender tarafından alınması sonucunda Semerkand’ın İskender’in adını vererek kurduğu on iki şehirden birisi olması gerektiği yönünde rivayetler bulunmaktadır Bu rivayetlere Semerkand’ın adı İskender kentinden bozulma veya İskender’in “ Semer “ adındaki cariyesinin isminden dönüşmüş olur.

6.ve 8. Asırlarda Araplar ve Göktürklerin eline düşüp çıkan şehir Abbasilerin idaresinde iken İslâm dünyasında ilk kâğıt değirmeninin kurulduğu bir şehir olarak önem kazanır. [2]Böylece Semerkant Arapların ve Batı dünyasının kâğıtla tanışmasına vesile olmuş olur.

Sâmânîler’in başkent olarak çok sayıda âlimin yetişmesine ortam hazırlayan Semerkant akabinde Karahanlıların eline geçmesi ile mimari yönden de önemli hale gelmeye başlamış Melikşah’ın şehri ele geçirmesi ile bu yönden önemi daha da bir atmıştı. Karahanlı ve Selçıklı zamanlarında bölge Tasavvufi tarikatların merkezi haline gelmiş AHMET YESEVI’nin de yetişmesini sağlayan Arslan Baba, Yusuf Hemedani, YUSUF HAS HÂCIB, Edip Ahmet Yükneki gibi şair, yazar ve mutasavvıfları yetiştiren bir bölgenin en önemli kentlerinden biri haline gelmişti.  

Daha sonra Harzemşahların başkenti olmakla şereflenmiş ancak 1220'de Cengiz Han tarafından şiddetle tahrip olmuştu.  Fakat Timur’un bu şehri başkent yapmasından sonra eski öneminden de önemli bir kent haline gelmişti.

Timur ve oğullarının idaresi altında çok görkemli mimari eserlere kavuşan Semerkant bu tarihten sonra mimari açılardan şaheserlerle süslendi. Medreseleri, rasathaneleri, camileri, sarayları, türbeleri  ve pek çok mimari anıtları  ile Semerkant, ticaret ve kültür başkenti haline gelmiş bu şehirde Uluğ Bey, Gıyaseddin Cemşid, ALI KUŞÇU, BABÜRŞAH , İmam Maturudi gibi isimlerin yetişmesini sağlamıştır.

KAYNAKÇA 

[1] https://tr.wikipedia.org/wiki/Semerkant

[2]https://tr.wikipedia.org/wiki/Semerkant#cite_ref-ReferenceA_8-0