Seyyit Nesimi Türkçe ve Farsça Divanları

Meşâirü’ş-şuarâ’da Nesîmî’nin minyatürü  (Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, Tarih, nr. 772, vr. 133a)

Seyyit İmameddin Nesimi’nin 14. Yy Türkçe ve Farsça olmak üzere İki divanı vardır. Türkçe şiirlerinde Nesimi, Farsça şiirlerinde Hüseynî mahlasını kullanmıştır. Genceli Nizami , Hakani, Mehseti, Feleki, Zülfikar Şirvani, Arif Erdebilli, Mahmut Şebusteri ve Marağalı Evheddin, Mevlana  , Rudeki, Sadi Şiraz, F. Attar gibi şairlerinin eserlerini okuduğu ve onlardan etkilendiği görülmektedir. ( BKZ Seyyit İmameddin Nesimi Hayatı Şairliği Hurufiliği )

Eserleri ilk defa 1844, sonra 1871 ve 1880 yılında İstanbul’da basılmıştır. Türkçe divanı 1844–1881 yılları arasında dört defa  eski harflerle neşredilmiştir. Şairin Azerbaycan dilinde divanının ilmi tenkidini ilk defa Azerbaycan’da C. Kahramanov hazırlamış, Azerbaycan’da Selman Mümtaz tarafından 1926 yılında Nesimi Divanı Arap harfleriyle baskıya hazırlamış Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Akademisi tarafından üç cilt hâlinde Bakû’de basılmıştır. (1973). Nesîmî’nin Farsça Dîvanı, biri Türkçeye çevrilmiş şekliyle olmak üzere, Bakü’de iki defa yayınlanmıştır.

Hüseyin Ayan, Nesimi divanı konusun­da doktora tezi hazırlamıştır. [1]Kemal Edip Kürkçü oğlu  Nesimi divanından bazı şiirleri seçerek Seyyİd Nesimi Divanı’ndan Seçmeler isimli açık­lamalı bir kitap hazırlamış bu çalışma, Kültür Bakanlığı'nca neşredilmiştir. (1973). [2]

Nesimi’nin Türkçe Divanı bu divan hakkında doktora tezi hazırlayan Hüseyin Ayan tarafından bastırlır. Hüseyin Ayan’ın tenkitli ve karşılaştırmalı olarak hazırladığı bu divanında  nesimi’ye ait olan  3 mesnevi, 457 gazel, 4 rnüstezad, 1 murabba, 3 terci-bend, 315 tuyug ve 4 beyit bulunmaktadır. [3]

Cihangir Gehramanov,  Türkçe divanını ve sözlüğünü yayımlamıştır (Nesîmî Dîvânı Leksikası, Bakı 1970). Ayrıca  bu yazar  Arap harfleriyle ve tenkitli metin hâlinde de neşredilmiştir (İmadeddin Nesîmî, Eserleri, 3 c.. Bakı 1973). Bu yayım, ihtiva ettiği şiir sayısı ba­kımından basılı Nesîmî divanlarının en hacimlisi olması bakımından dikkat çekicidir. [4]

Nesîmî inancı için canını verecek kadar iddialı bir şairdir.  Bu inanç kuvveti onun şiirlerini didaktik bir havaya sokmuş olmasına rağmen  şiirleri yine de son derece liriktir. Nesîmî, ahenge önem veren, üslûbunda sadeliğe  önem veren bir şairdir. “Nesîmî, çoğunlukla akidesini telkine çalışmakla beraber, din dışı kimi konularda ve aşk hakkında çeşitli gazeller de yazmıştır.” [5]

Nesimin divanları dışında olan ve divanlarında bulunmayan 36 adet tuyugu farklı mecmualarda bulunmuş ve  M. Fatih KÖKSAL  tarafından kamuoyuna duyurulmuştur. [6]

·         Merhabâ hoş geldin ey rûh-i revânım merhabâ

·         Bende sığar iki cihân ben bu cihâna sığmazam

·         Aceb la’lin mi şol, ya can-ı ahbab?

·         Gerçek hadis imiş bu, ki hubun vefası yoh,

·         Ey gönül el aynasına bakmanın faydası ne

·         Canana menim sevdiyimi can bilir ancaq

·         Bu ne adetdir, ey türk-i perizad,

·         Andan beri kim, aynımız ol yüzünü gördü,

·         Ya rab, ne sebebdendir olur takatimiz tak,

·         Gel ki müştak olmuşam didarına,

·         Tuyug: Ey yüzünden zahir esma-i huda,

·         Tuyug Aşk ile geldi cem-i enbiya,

·         Tuyug Al elinden atını yaban at,

·         Gelmişem kalubeliden meyperest,

·         Canımın cananesi sensen, Habib,

·         Tuyug Ey cemalin kulhüvallahü ehad,

·         Tuyug Hak Teala varlığı ademdedir,

·         Tuyug: Şol boyı ranaya virdüm gönlümi,

·         İy dirîgâ kim cihânda yâr ile hemdem-durur

·         Fazlına bel bağladım ya vahid-i ferd-i ahad

·         İy dirîgâ kim cihânda yâr ile hemdem-durur

·         Ya rab, ne sebebdendir olur takatimiz tak,

·         Ay ile gün sücud eder suret-i canfeza yine,

·         Derd ü qem ile yandı könül, yâr bulunmaz,

·         Ey üzün "nesrün min-Allah", vey saçın "fethün qerib"

·         Cûş qıldı eql-i küll, geldi vücûde kâinat,

·         Hanı Haqqı bilen bir gerçek er kim,

·         Zahir ü batin menem, peyda vü hem pünhan menem,

·         Câne sen candan ne kim gelse, ciğerler ağrımaz,

·         Dün ü gün müntezirem, men ki, bu pergâr nedir?

·         Lebine ehl-i nezer cân dediler, gerçek imiş,

·         Ey özünden bîxeber, gel Haqqı tanı, sendedir,

·         Hayli müddetdür ki, derdün mendedür

·         Ben yitirdim ben ararım o yar benim kime ne

·         Derdim ondur

·         Âlemde bu gün sencileyin yâr kimün var

·         BERCESTELER

·         Yüzün âyine-i ehl-i safâdur

·         Nîgârım dilberim yârim nedîmim mûnisim cânım

KAYNAKÇA

[1] Nesîmî Dîvanı, haz. Hüseyin Ayan, Ank. 1990, Akçağ Yayınları

[2] M. Fatih, “Seyyid Nesîmî’nin Bilinmeyen Tuyuğları”, Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları,)ed. Şinasi Tekin ; Gönül Alpaytekin, Vol. 24/I, 2000, p. 187

[3] Nesîmî Dîvanı, haz. Hüseyin Ayan, Ank. 1990, Akçağ Yayınları,

[4] https://www.cokbilgi.com/yazi/nesimi-kimdir-hayati-biyografi/

[5] Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÜNVER, İSLÂM’IN SOLUNDA BİR KUR’AN ŞÂİRİ:NESÎMÎ VE HAC MOTİFLERİ, https://dergi.ilahiyat.omu.edu.tr/Makaleler/1

[6] M. Fatih KÖKSAL, SEYYİD NESÎMÎ’NİN YAYIMLANMAMIŞ ŞİİRLERİ, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi / 2009-50 135