Şişe ve Çembere Dev Cin Peri Hapsetmek ve Havâs İlmi
Lambada Dev Cin Peri
Cinleri şişe içinde hapsetmek eski edebiyatta hayli popüler bir motiftir. Şişeye cin hapsetmek; şişedeki cini, periyi veya devi çıkartarak özgür kalan peri, cin veya devden üç dilek dilemek masal ve efsanelerde bulunan malum bir konudur. Örneğin Alaadin'in Sihirli Lambası adlı masal şişe içindeki cin konusunu müstakil olarak işlemiştir
Cinleri ve devleri şişe içine sokup hapsetmek motifi özellikle Hz Süleyman’ı’a atfedilir. Rivayetlere göre Hz Âdem cennetten kovulunca Cebrail’in cennetten çıkarıp Hz Davut’a verdiği dört köşeli Hatem yüzük babasından dolayı Hz Süleyman’a geçmişti. Süleyman Peygamber da bu yüzük ile “Devleri, perileri, Âdemoğullarını, yelleri, kuşları, canavarları, bütün mahlûkatı”[1] emri altına almıştı. (Asaf Âsef Kimdir Hz Süleyman'ın Veziri) Hz Süleymanı bu yüzük ve devlere, cinlere hükmeden asası sayesinde devleri köle ederek saraylar yaptırmıştı. ( Geniş Bilgi için bkz Mühr-ü Süleyman Nedir Hatem Yüzük ve Hz Süleyman ) Mabetlerini cinlere ve devlere yaptırırken asasına dayalı cinlerin ve devlerin başlarında beklemişti. Bir rivayete göre asaya dayalı halde iken ayakta ölmüş asaya da kurt düşmüştü. (Edebiyatta Süleyman Peygamber )
Diğer rivayete göre Hz Süleyman, köle ettiği cinler ve devler işle işi bitince onları şişelere hapsetmiş ve her birini bir denize atmıştı. Hüddâm ve Havâs ilmi ile uğraşanlara göre” bazı havâs okumakla şişeye dev hapsetmek “ [2] bile mümkün olmaktadır. ( bkz Huddâm Nedir Hüddam İlmi Cinleri )Huddam ve havâs cinleri kontrol eden diğer cinlerden de üstün özelliklere sahip hizmetkâr ve itaatkâr diğer cinler veya melekler temin etme işi veya ilmi olmaktadır. [3] Cinlerin ve devlerin riyazetler çekerek (nefsi terbiye ederek) havas ilimlerinin sırlarına erişenlerin, esma okuyarak ve daireler çizerek devleri o dairelerin içinde hapsettiklerine dair inançlardan kaynaklanır.
Riyâzetler çeküp esmâ okursın görmek istersin
Görinmezse sana Zâtî ‘acebdür ol perî-peyker Zâtî (Tarlan 1967: 284)
Zâtî, peri gibi güzel sevgilisini görmek riyazet çekip daire çiziyor buna rağmen sevgilisini göremezse bunun şaşılacak bir durum olmadığını söylemektedir:
Ey perî gâyetde korkarlar rakîb-i dîvden
Dâyire çizdükleri her dem budur ‘âşıklarun Zâtî (Tarlan 1970: 248)
Ey peri dev gibi rakipten âşıklar çok korkar ( sevgiliyi görmek rakibi de çember içine sokmamak için) âşıkların daire çizmeleri ondandır.
Ol Süleyman ki şükuhu dive salmış rüstehi
Bu Süleyman savleti küffarı etmiş târmâr Fuzuli
O Süleyman yüzüğünü çalan deve dünyayı dar etmişti. Bu Süleyman ( Kanuni) da saldırarak düşmanı darmadağın etti.
Devleri, cinleri ve perileri şişe içinde hapsetmek ve şişeden çıkmasını sağlayıp üç dilek hakkı elde etmek eski edebiyatta hayli popüler bir motiftir. Masallarda lamba veya şişedeki cin, peri veya devin çıkmasını sağlayarak gerçekleşmesi mucizeye bağlı olan üç dileğin yerine gelmesini sağlamak çok bilinen bir motiftir.
Sihirli güçler tarafından şişeye veya lambaya hapsedildiği için asırlardır uyuyan lambanın ovulması ile lambadan dışarı çıkmayı başarmış olur. Lambanın içine girebilecek kadar küçültülen cin, şişeden duman gibi çıkarak devasa bir yaratığa dönüşür ve kendini özgürlüğe kavuşturduğu için minnet duyduğu masal kahramanına gerçekleşmesi imkânsız üç dilek dileme hakkı verir. Bu dilekleri yerine getirip gider.
Şişede Çıplak Peri Seyretmek
Ancak divan şairleri şişeden cin çıkarmak yerine şişedeki çıplak peri kızlarını seyretmeyi sevmişler ve bu hayali de oldukça sık kurmuşlardır. Perileri böyle hayal etmenlerinin malum sebepler dışındaki diğer nedenleri perilerin su içinde yıkanan âfet-i âb veya Mâlike-i Derya olarak tasavvur ediliyor olmasıdır. Çünkü periler, ırmakta, gölde yıkanan denizkızı veya güzeli olarak bilinirler. ( bkzPeri Tasavvuru ve Şiirlerimizde Peri -)
Divan şiirinde şişe içinde çıplak periyi seyretmek hayali pek çok şairin beyitlerinde yer alır. Çıplak peri kızları genellikle melek yüzlü, bebek simalı, insanüstü güzelliğe sahip ter ü taze kızlardır. Ancak kimi şairler genç erkekleri de periye benzetmiştir
Düşdü derûnu dideye aks-i cemâl-i yâ
Ayni peri- be şişeye döndü hâyali yâr Halim Giray [4]
Şişede haps-i peri seyretmek istersen eğer
Aks-i ruhsarını gör ayine-yi sağarda Seyyid Vehbi
Çarpılır aksini âyinede görse âdem
Sûretâ şişe derununda perizâd gibi Sünbülzade Vehbi
Camdan taşra edince nazar
Görünür şişe de manend-i peri Sünbülzade Vehbi
Aldı göñlüm bir perī-peyker melek-sīmā yigit
Ḳaṣd·i dīn itdi meded hey ol büt·i tersā yiğit Necati Bey
Süleyman Peygamber İle İlgili Unsurlar
Süleyman Peygamber Kral Şelomon İsrail Krallığı
Süleyman Peygamber Özellikleri Rivayetleri
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/suleyman-peygamber-ile-ilgili-unsurlar/139548
[2] Bostan Şerhi , 502’den den alıntı yaparak: A.T.Onay Eski Türk edebiyatında Mazmunlar, MEB, 1996, s. 464
[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/huddam-nedir-huddam-ilmi-cinleri-kole-etme/91945
[4] Beyit örneklerinin birçoğu” A.T.Onay Eski Türk edebiyatında Mazmunlar, MEB, 1996, s. 464” ’ten alınmıştır.
