Süli Fakih Yusuf ile Zeliha Mesnevisi

Yusuf  ile  Züleyha Hikâyelerinin  Kökeni

 Yusuf u Züleyha veya  Zeliha  hikâyesi dini özellikler de taşıdığı için  Türk, Arap ve Fars edebiyatında çok işlenmiş,  çok ilgi görmüş hikâyenin pek çok mesnevisi yazılmıştır.  Hikâye sadece İslam dünyasında değil, diğer ülkelerin edebiyatların da oldukça ilgi görmüştür.

Hikâye bazı unsurları ile MÖ 14 da bir Mısır hikâyesinde yer almış,[1] hikâye Tevrat'ın ilk kitabı  Tekvin – bab- 50 de geniş bir şekilde, İncil ‘de ise Resullerin işleri  bab- 7 de kısa ca işlenmiş  Kuran-ı Kerim'de  ise Ahsenü' l Kassas ( Kıssaların en güzeli ) [2]olarak  yer almıştır. Divan şairleri bu hikâyeyi Kuran’da anlatılanları esas alarak işlemişlerdir

Türk edebiyatında Yusuf ve Zeliha hikâyesi hakkında yazılan ilk eser Haliloğlu Ali adlı şairin 13 yy da yazmış olduğu Kıssa-i Yusuf manzumesidir. [3] Şeyyad Hamza Yusuf U Züleyha , 13. Yy,  Süle Fakih, 13 yy.  Erzurumlu Darir, 14. Yy  Kırımlı  Abdülmecid, ( 14. Yy )  Ahmedı ( 15. Yy ) , Şeyhoğlu Mustafa, ( 15. Yy )  , Dür Biğ ( Çağatay Şairi 15 yy ) –Çakeri Sinan Çelebi ( 15 yy ) Hamdullah Hamdi’nin Yusuf U Züleyha Mesnevisi , 16. Yy  Kemal Paşazade 16. Yy , Taşlıcalı Yahya 16 yy,  Hamidi – Çağatayca- 16. Yy ,  Celili . 16 yy , Liaki,, 16 yy, Nimetullah, 16 . yy, Halife 16 . yy, Kamil Mehmet 16. Yy, NAHİFİ YUSUF U ZÜLEYHA 16. Yy. gibi divan şairleri hikaye hakkında mesneviler yazmışlardır.  [4]

Süle Fakih’in Yusuf ve Züleyha Mesnevisi

Süle Fakih’in yazmış olduğu mesnevi de yazılmış ilk ve en önemli mesneviler arasındadır.  Devrin kaynaklarına göre Süle Fakih’in eseri Şeyyad Hamza ’nın yazmış olduğu Yusufu Züleyha mesnevinin genişletilmiş şeklidir.  Ayrıca bu eser  Şeyyad Hamza’nın Yusuf u Züleyha   adlı eserinden sonra Türk Edebiyatında yazılmış olan ikinci Yusuf u Züleyha  Mesnevisi olmaktadır. Eser özellikle 13. 14 yy Anadolu Türkçesi açısından kıymetli bir ser özelliği taşır.

Süle Fakih’in hayatı hakkında hemen hiçbir bilgi bulunamamış Süle ismi de farkı araştırmacılar tarafından Süle, Sula, Sıla Fakih şeklinde okunmuştur. "Süli Fakih'in 1298'de yazdığı Yusuf ve Züleyha mesnevisi 3000 bayitten daha fazladır ve Anadolu sahasında yazılmış olan Yusuf ve Züleyha mesnevisinin ilk örneklerindendir"[5]  Süle veya Süli Fakih’in Yusuf ve Zeliha mesnevisinden başka herhangi bir eserinin olup olmadığı da bilinmemektedir.

Süle Fakih’in Yusuf ve Züleyha Mesnevisinin Nüshaları

Süli Fakih’in Yusuf ve Zeliha mesnevisinin ilk önce dört yazması tespit edilmiş,  Raif Yelkenci hususı kütüphanesinde de üç adet nüshasının olduğu anlaşılmıştır.[6] Yrd. Doç. Dr. Kazım KÖKTEKİN’in çalışmaları sonucunda bu eserin değişik kütüphanelerde 17 nüshasının daha olduğu ortaya çıkmıştır.

Yrd. Doç. Dr. Kazım KÖKTEKİN’in  tespit ettiği nüshaların bazıları şunlardır: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü No: 970; Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi M. Con Bölümü No: 590; Millı Kütüphane F. Bilge Bölümü No: 155; Türk Dil Kurumu Kütüphanesi No: A 14019 ve A 477; İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi Tarlan Bölümü No: 46/1; Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kütüphanesi No: 813; Konya Büyükşehir Belediyesi İzzet Koyunoğlu Müze ve Şehir Kütüphanesi Koyunoğlu Müze Kitaplığı No: 11403; Konya Büyükşehir Belediyesi İzzet Koyunoğlu Müze ve Şehir Kütüphanesi Koyunoğlu Müze Kitaplığı No: 1366/1;[7]

Süle Fakih’in bu eseri üzerinde yapılan iki Lisans Tezi çalışması yapılmıştır. Ayşe Sevindik, Sula Fakih'in Yusuf ile Züleyha'sı, Metin ve İndeks, tst. 1970, IV+399 s. (Bitirne tezi); A, Beynan YUnüak, Sula Fakih'in Yusuf ile Züleyhası, (Metin-İndeks), ıst. 1970, VI+249 s. (Bitirme tezi)

Yrd. Doç. Dr. Kazım KÖKTEKİN’ eserin dört yazma nüshasını da karşılaştırarak eser üzerinde bir doktora çalışması yapmıştır.

ESER HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Eser, aruzun remel vezinlerinden failatün, failatün, failün kalıbıyla yazılmış olan 5005 beyitlik bir mesnevidir. [8]Eser kendisinden önce yazılmış olan  Şeyyad Hamza ‘nın Yusufu Züleyha adlı mesnevisi ile aynı vezinde yazılmıştır.

Eserin bazı nüshaları 4800 beyitten oluşur. Kaynaklara göre Şeyyad Hamza’nın eserinin genişletilmiş şekli olduğu yazılıdır. Fakat Şeyyad Hamza’nın eserinin 1700 beyit civarında olduğu düşünüldüğünde Süle Fakih’in eseri onun üç misli genişliğindedir.  Hikâyenin ana hatları Kuran da geçen kıssaya uygun olmakla birlikte “Süle Fakih Şeyyad Hamza’nın eserinde olmayan bazı vakaları da ilave etmiştir.  Eser daha tafsilatlı işlenmiş, birçok teferruata da girilmiştir.  Eserde şahısların duyguları yer yer gazeller şeklinde ifade edilmiştir.  Süli’nin eserinde dini öğütler ihmal edilmemiş bir çok fasılların sonunda münasip şeyler söylenmiştir. “[9]

Vasfi Mahir, Süli Fakih’in eserini Şeyyad Hamza’nın eseri ile karşılaştırarak Süli Fakih’in eserini Şeyyad Hamza’nın eserinden daha edebi bir dille yazılmış olduğunu, Süli Fakih’in eserinin daha geniş ve teferruatlı olduğunu,  eserin tasavvufi renkler de taşıdığını,  teknik bakımdan da üstün ve hemen hemen mükemmel olduğunu dile getirir. [10]

Eserin 13. 14 yy da çok yaygın olduğu anlaşılan meddah ve Kıssa hanlık geleneğine uygun olarak yazıldığı, bu eserin pek çok meddah ve kıssahan tarafından meclislerde anlatılmış olduğu tahmin edilebilir.

Vasfi Mahir’e göre Süli Fakih’in bu eseri Şeyyad Hamza’nın eseri ile yer yer örtüşen bölüm ve beyitlere sahiptir. Süli Fakih bu eserini edebi bir endişe duyarak yazmış Firdevsi’nin  Şehname adlı eserinin tesiri altında kalmıştır.

Eserin dili oldukça sadedir ve halkın kolayca anlayacağı bir şekilde yazılmıştır.  Arapça ve Farsça sözcüklerden özellikle kaçınıldığı izlenimi de mevcuttur.

ESERDEN ALINTILAR

Dedi hoş geldin ey canım paresi ,
Gel otur ey dedi gözüm çırası ,
Vardı oturdı Bünyamin yanına
Şol kadar kim değdi donu donuna
Ol gidenden beri hsaret olmışam

Seni gördüm sanki anı görmüşem
Baktığınca yüzine titrer canım
Yüreğim içinde hem kaynar kanım
Bir saat yatıp özi dinlenmedi.
Bir gün ol bizi görüp eğlenmedi
Seni andıkça azim feryad ider
Tespihi sensin dilinde feryad eder. [11]
….
kim sonumda bir eyü oğlum ola
unudılmaya adım dilde kala
utanuram söylemeklige sana
şuçumı bagışlalpl didi bana
yiyesi geldi buları yimedi
iltfat idüp bu nedür dimedi
eydür ey düşde görinen kandasın
atı-ı cihan can u canan kandası
aşık oldum dertlü oldın n'ideyüm
ey benüm derdüme derman kandasın
gelgil ol görklü yüzün gizlemegil
aşikare can u cihan kandasın
suretün başında gördüm cenneti
ey huri-şıfat gülistan kandasın [12]

YUSUF U ZÜLEYHA İLE İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİMİZ 

Nahifi Yusuf ile Züleyha Mesnevisi

Hamdullah Hamdi Yusuf u Züleyha ve Hamsesi

Taşlıcalı Yahya Yusuf u Züleyha Mesnevisi

Şeyyad Hamza Yusufu Züleyha Ve Diğer Eserleri

Yusuf-u Züleyha'dan

YUSUF U ZÜLEYHA MESNEVİSİ’inden

Yusuf ve Züleyha Kıssası ve Ana Hatları DOÇ. DR. NURULLAH ÇETİN

Nahifi Yusuf ile Züleyha Mesnevisi

Yusuf ile Züleyha Hikayesi Kökeni Yazarları Özeti

Siyavuş ile Südabe Yusuf ile Züleyha

Hamdullah Hamdi Yusuf u Züleyha ve Hamsesi

Taşlıcalı Yahya Yusuf u Züleyha Mesnevisi

YUSUF U ZÜLEYHA MESNEVİSİ’inden

KAYNAKÇA 

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/yusuf-ile-zuleyha-hikayesi-kokeni-yazarlari-ozeti/137971

[2] Yrd. Doç. Dr. Kazım KÖKTEKİN, BİR YUSUF VE ZELİHA şAİRİ SÜLE FAKİH VE ESERİ, https://www.turkiyatjournal.com/ son erişim, 12- 09- 2015

[3] Prof Dr. ısmail Hikmet Ertaylan ,  Yusuf ve Ziileyha Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi i, Ist. 1960.

[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/yusuf-ile-zuleyha-hikayesi-kokeni-yazarlari-ozeti/137971

[5] Prof. Dr. Mine Mengi Eski Türk Edebiyatı Tarihi (s.90)

[6] Yrd. Doç. Dr. Kazım KÖKTEKİN, BİR YUSUF VE ZELİHA şAİRİ SÜLE FAKİH VE ESERİ, https://www.turkiyatjournal.com/ son erişim, 12- 09- 2015

[7] Bu konuda geniş bilgi için bkz: Yrd. Doç. Dr. Kazım KÖKTEKİN, BİR YUSUF VE ZELİHA şAİRİ SÜLE FAKİH VE ESERİ, https://www.turkiyatjournal.com/ son erişim, 12- 09- 2015

[8] Yrd. Doç. Dr. Kazım KÖKTEKİN, BİR YUSUF VE ZELİHA şAİRİ SÜLE FAKİH VE ESERİ, https://www.turkiyatjournal.com/ son erişim, 12- 09- 2015

[9] V. Mahir Kocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi, S. 149-151

[10] V. Mahir Kocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi, S. 149-151

[11] V. Mahir Kocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi, S. 149-151

[12] Yrd. Doç. Dr. Kazım KÖKTEKİN, BİR YUSUF VE ZELİHA şAİRİ SÜLE FAKİH VE ESERİ, https://www.turkiyatjournal.com/ son erişim, 12- 09- 2015