Ahmed Şemseddin Karahisârî Hat Sanatı ve Ekolü
27.07.2013
Ahmed Karahisari tarafından muhakkak,sülüs ve nesih hatlarıyla yazılmış En'am Suresi
KARAHİSARİ AHMED ŞEMSEDDİN
Ahmed Karahisari (Ahmed Şemseddin Karahisârî; 1468, Afyonkarahisar - 1556, İstanbul), Osmanlı Hattatı
Ahmed Karahisari 1468'da, isminden de anlaşılacağı gibi Afyonkarahisar'da doğdu. Doksan yaşında iken 1556, yılında İstanbul’da vefat etti.
Ahmed’in ne zaman İstanbul’a geldiğini ve ilk önce kimden yazı yazmayı öğrenmeye başladığını bilinmemektedir.[1]Ahmed Karahisari , hat derslerini zamanının meşhur hat sanatkarı olan Esadullah Kirmani'den almış, İranlı hattatların üslubundan etkilenerek bu stil üzerinde durmuş ve çalışmıştır. Halvetî şeyhlerinden Cemâl Halîfe’ye intisâp etttiği ve ona halîfe olduğu, . Esedullâh-ı Kirmânî’(ö. 893/1488)’den ders gördüğü ve hat sanatının inceliklerine dair konulara vakıf olduğu bilinmektedir.
“ Kendisi de imzâlarında Esedullâh-ı Kirmânî’yi hocası olarak göstermiştir. [2]Esedullah, Yâkût ekolünün ünlü hattatlarındandı. Fâtih devrinde İran’dan İstanbul’a gelmiş olduğu tahmin edilmektedir”[3]
Yaptığı hat çalışmalarında 'Kalem-i müsenna' adı verilen celi hat yani büyük boyutlu hat yazılarında gösterdiği hüner ile diğer hattatlardan ayrı bir özelliğe sahip olmuş, Celi, Sülüs ve Nesih yazıları ile dikkatleri üzerine çekmiştir.
Ahmed Karahisari , Şeyh Hamdullah ekolü [4]ile birlikte Osmanlı hattatları tarafından en çok itibar gören Hat Sanatı ekollerinden birisi olarak dikkat çeker. Ahmed Karahisari , Şeyh Hamdullah yöntemini değil İranlı hat sanatçıları ve özellikle Yakut-ı Mustasımi [5] akımını benimsemiş ve hat eserlerini bu üsluba göre vermeyi tercih etmiştir.
Üslubu sadece kendi öğrencisi ve onların öğrencileri tarafından birkaç kuşak boyunca sürdürülmüş bu yüzden de Ahmed Karahisari ‘nin hat stili Osmanlı Hat Sanatı Tarihi içinde bir ekol olarak kabul görmüştür. Buna rağmen Hattat Şeyh Hamdullah ve Hattatlık Ekolü’ü kadar yaygınlaştığı ve uzun soluklu bir hat ekolü olduğu da söylenmez.
Hattat Şeyh Hamdullah Osmanlı hattatlarının piri olarak kabul edilmiş , Hattat Şeyh Hamdullah ve Hattatlık Ekolü bu yüzden daha yaygın ve hattatlar tarafından tercih edilen bir stil olarak değer kazanmıştır.
Ahmed Karahisari ‘nin hat stili özellikle Sülüs ve Nesih yazılarında çok güzel örnekler ortaya koymuştur. Karahisari'nin bu üslubu "Yâkût-ı Rûm" diye anılmıştır.[6] Kanuni döneminde şöhrete kavuştuğu anlaşılan Ahmed Karahisari, Mimar Sinan ile de çalışmış olan Ahmed Karahisari, “Kânûnî devrinde Şemsü’l-hat (hat güneşi) diye anılmıştır. “[7]
Ahmed Karahisari ‘nin en önemli yapıtı Kanuni Sultan Süleyman'ın isteği üzerine yazmış olduğu ve halen Topkapı Müzesi'nde muhafaza edilen büyük ebattaki Kur'an-ı Kerim'dir.
Ahmed Karahisari ‘ nin Diğer eserleri Piyale Paşa Camii yazıları ve Süleymaniye Camii kubbe yazılarıdır. Bu camilerdeki yazıların Ahmed Karahisari tarafından yazıldığı, Süleymaniye cami içerisindeki pencere üstü levhaların da ona ait olduğu, bu yazıları yazması için Mimar Sinan tarafından görevlendirildiği bilinmektedir. Süleymaniye Camii'nin büyük kubbesindeki yazıları kölesi Hasan Çelebi ile beraber hazırlamış, bu yazılar günümüze kadar da ulaşmıştır.Bilhassa müsennâ, sülüs ve celî-sülüs yazılarda ulaştığı kompozisyon güzelliği, bütün hattatlar tarafından kabul edilmiştir.[8]
Ahmed Karahisari , hat sanatına hat yazılarına getirilen teknik yenilikler ve özellikler açsından bakıldığında Şeyh Hamdullah ve Hafız Osman'la beraber en önemli üç Osmanlı hattatından biri olarak kabul edilmektedir.
KARAHİSARİ AHMED ŞEMSEDDİN EKOLÜ VE ÖĞRENCİLERİ
Aklâm-ı sitte yazı mektebinini kurcusu kabul edilen Ahmed Karahisari İran hattatlarının tesirinde bir hat üslubu ortaya koymuş, bu yazı stili bir ekol haline gelmiştir.. Mimar Sinan devrinde yetişen ve “şeş kalem“ türü denilen hat yazısı türünü oluşturan Karahisarî’nin oluşturduğu bu stile Yakut-ı Rûm da denmiştir.[9]Ahmed Karahisari’nin yetiştirdiği hattalar ile onların öğrencilerinden oluşan b u ekole mensup hattatlar şunlardır:
Üsküdârlı Hasan Çelebî: Karahisarî’nin mânevî evlâdıdır.
Erzurumlu Halid: Hasan Çelebî’nin talebesidir.
İmam Mehmet Efendi
Cezzar Abdullah Efendi: İmam Mehmet Efendi’nin çömezidir.
Ramazan Efendi: Cezzar Abdullah Efendi’den icazet alan Ramazan Efendi, dört yüz Mushaf-ı Şerif yazmıştır !
Hafız Halil: Ramazan Efendi’nin halefidir
Derviş Ali: İmam Mehmet ve Erzurumlu Halid’den icâzet almıştır
Hafız Ahmet: Hafız Halil’in halefidir.
Nefeszâde İsmail Efendi.
Suyolcuzâde Eyyubî Mustafa: Derviş Ali’nin talebesidir.
Üsküdârlı Hasan Çelebî, Erzurumlu Halid, İmam Mehmet, Derviş Ali, Nefeszâde İsmail Efendi, Suyolcuzâde Eyyubî Mustafa KARAHİSARİ AHMED ŞEMSEDDİN’in hatta-tlık ekolünün önemli hattatlarıdır.[10]
Ahmed Şemseddin Karahisârî ve ekolü hat sanatımız Şeyh Hamdullah yöntemini değil İranlı hattatların ve özellikle Yakut-ı Mustasımi (Y?q?t Mosta??em? Jam?l-al-D?n Abu’l-Majd)etkisindedir. Bu hat ekolü Amasyalı Şeyh Hamdullah ekolünün diğer hattatlar tarafından daha çok benimsenmesi ve değer görmesi sebebi ile itibardan düşmeye başlamış, buna rağmen bu tarzda hat sanatını icra eden birçok hattat yetişmiştir.[11]
SANATÇILIK YÖNÜ VE ESERLERİ
Ahmed Şemseddin Karahisârî Emevîler’in son yıllarında tâdilata uğramaya yüz tuttuğunu ve asıl gelişmesini halife Me’mûn (saltanatı: 198-218/813-833) devrinde gösterdiği sanılan ve bu tâdilat neticesinde adına “Aklâm-ı Sitte” denen, reyhan (reyhanî), sülüs, nesh (neshî) tevkî ve rıkâ adlı altı çeşit yazı stilinde kendini gösteren [12] yazılar ile İranlı hattatların tarzı ile kendine özgü bir hat yazı sanatı geliştiren bir Osmanlı Hattatıdır.
Aklâm-ı sitte, aslında üç ana yazıdan, sülüs ve tevkî’den ibarettir. Eğer bunlar küçük yazılırsa reyhânî, nesih ve rıkâ adlarını almaktadır. Aklâm-ı Sitte, Bağdatlı bir hattat olan İbn Bevvâb’ın (ö.423/1032) elinde bugünkü şekline benzemeye başlamış, son Abbâsî halifesi el-Musta’sım’ın Türk asıllı saray hattatı Yâkût-ı Musta’sımî’nin (618-698/1221-1298)[13] gayretiyle daha da güzelleşmiş, İranlı hattatlarda bu yazı türlerinde başarılı örnekler vermişlerdi. Yâkût’un üslûbu İran ve Anadolu’da gelişme göstermiş, Ahmed Şemseddin Karahisârî ‘de bu üslubun Osmanlı sahasında sevilmesini ve bir ekol olarak ortaya çıkmasını sağlamıştı.
Ahmed Şemseddin Karahisârî , Mushaf, en’am, dua mecmuası , murakka eserler üzerinde çalışmış ve bol bol örnekler vermiştir. Cami kubbeleri ve pencere üstü levha yazılarında da hayli eser bırakmıştır. Eserlerinden bazıları şunlardır:
Topkapı Müzesi'nde muhafaza edilen büyük ebattaki Kur'an-ı Kerim, yazısı, cildi ve61.5 x 42.5[14]ebatlarındaki büyük boy ebadı ile en önemli eserlerinden biridir.
Piyale Paşa Camii yazıları, Süleymaniye Camii kubbe yazıları, Süleymaniye cami içerisindeki pencere üstü levhaları onun tarafından yazılmış başlıca eserlerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Kâhire, Menyel Sarayı Hat Müzesi’nde bir kıt’ada çok ince siyah mürekkeple çizilmiş nesta’lik yazısı bulunmaktadır.[15]
Ahmed Karahisârî’nin müze ve kütüphânelerimizde bilinen diğer bâzı eserleri: TİEM, 400 numarada Mushaf, 1443; Süleymâniye Ktp., 15; Ayasofya 19, 24 numaralarda kayıtlı en’âm-ı şerîfler; İÜK, 197, A.6714 numaralarda Kur’ân-ı Kerîm; TSMK, III Ahmed 3654, sülüs ve nesih hatlatla En’am sûresinden bir sayfa, 27-36. Ayetleri,(TİEM, nr. 1443) E.H., 2112; TİEM, 2466, 1438, 2499, 400, 2649 numaralarda kayıtlı murakka’larıdır.[16]
Şiirleri
Vahdet-nâme’den
Işkın odı ser-be-ser tutdı cihânı yandurur
TEZHİP VE MÜZEHHİB İLE İLGİLİ BAŞLIKLARIMIZ
Tezhip Nedir ve Türk Tezhip Sanatının Tarihçesi
Tezhip SanatıTerimleri: Serap Çağrıcı
Tezhip Türleri ve Kullanılan Malzemeler
Kıl Kalem Samur Fırça Tezhip Fırçası Nedir
Abdulbaki Arif Efendi Şair Hattat Kazasker
Süleyman Arif Efendi Hayatı Şair Hattat
Meşhur Hattatlarımız ve Ekolleri
Hattat Şeyh Hamdullah Kimdir ve Hattatlık Ekolü
Abdullah Zühdî Efendi Kimdir ve Hattatlık Sanatı
Meşk Nedir Hattatlık ve Müzikte Meşk
KAYNAKÇA
[1] Prof. Dr. Ali Alparslan, Türk Dünyasında Hat Sanatı, Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi /
[2] Prof. Dr. Ali Alparslan, Türk Dünyasında Hat Sanatı, Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi /
[3] Anonim, AHMED ŞEMSEDDİN KARAHİSARİ, sanattarihi.wordpress.com/2006/10/01/ son erişim, 26-07-2013
[4] Şahamettin Kuzucular, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/meshur-hattatlarimiz-ve-ekolleri/80118
[5] Prof. Dr. Ali Alparslan, Türk Dünyasında Hat Sanatı, Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi
[6] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmed_Karahisari
[7] Anonim, AHMED ŞEMSEDDİN KARAHİSARİ, sanattarihi.wordpress.com/2006/10/01/ son erişim, 26-07-2013
[8] Anonim, AHMED ŞEMSEDDİN KARAHİSARİ, sanattarihi.wordpress.com/2006/10/01/ son erişim, 26-07-2013
[9] https://www.islamvetasavvuf.com/index.php?topic=418.0
[10] Şahamettin Kuzucular https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/meshur-hattatlarimiz-ve-ekolleri/80118
[11] https://www.edebiyatogretmeni.net/forum/digerleri/hat_sanati_ve_hattatlarimiz-t19544.0.html
[12] Prof. Dr. Ali Alparslan, Türk Dünyasında Hat Sanatı, Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi
[13] Prof. Dr. Ali Alparslan, Türk Dünyasında Hat Sanatı, Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi
[14] https://www.idesanat.com/sozluk.html, son erişim, 26-07-2013
[15] Anonim, AHMED ŞEMSEDDİN KARAHİSARİ, sanattarihi.wordpress.com/2006/10/01/ son erişim, 26-07-2013
[16] Anonim, AHMED ŞEMSEDDİN KARAHİSARİ, sanattarihi.wordpress.com/2006/10/01/ son erişim, 26-07-2013
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın