Ahmed Karahisari  (Ahmed Şemseddin Karahisârî; 1468, Afyonkarahisar - 1556, İstanbul), Osmanlı  Hattatı

 

Ahmed Karahisari  1468'da, isminden de anlaşılacağı gibi Afyonkarahisar'da doğdu. Doksan yaşında iken  1556, yılında  İstanbul’da vefat etti.

 

Ahmed’in ne zaman İstanbul’a geldiğini ve ilk önce kimden yazı yazmayı öğrenmeye başladığını bilinmemektedir.[1]Ahmed Karahisari  , hat derslerini zamanının meşhur hat sanatkarı olan Esadullah Kirmani'den almış, İranlı hattatların üslubundan etkilenerek bu stil üzerinde durmuş ve çalışmıştır. Halvetî şeyhlerinden Cemâl Halîfe’ye intisâp etttiği ve ona halîfe olduğu, . Esedullâh-ı Kirmânî’(ö. 893/1488)’den ders gördüğü ve hat sanatının inceliklerine dair konulara vakıf olduğu bilinmektedir.

“ Kendisi de imzâlarında Esedullâh-ı Kirmânî’yi hocası olarak göstermiştir. [2]Esedullah, Yâkût ekolünün ünlü hattatlarındandı. Fâtih devrinde İran’dan İstanbul’a gelmiş olduğu tahmin edilmektedir”[3]

Yaptığı hat çalışmalarında 'Kalem-i müsenna' adı verilen celi hat yani büyük boyutlu hat yazılarında  gösterdiği hüner ile diğer hattatlardan ayrı bir özelliğe sahip olmuş, Celi, Sülüs ve Nesih yazıları ile dikkatleri üzerine çekmiştir.

 

 

Ahmed Karahisari  , Şeyh Hamdullah  ekolü [4]ile birlikte Osmanlı hattatları tarafından en çok itibar gören Hat Sanatı  ekollerinden birisi olarak dikkat çeker. Ahmed Karahisari  , Şeyh Hamdullah yöntemini değil  İranlı hat sanatçıları ve özellikle Yakut-ı Mustasımi [5]  akımını benimsemiş ve hat eserlerini  bu üsluba göre vermeyi tercih etmiştir.

 

Üslubu sadece kendi öğrencisi ve onların öğrencileri tarafından birkaç kuşak boyunca sürdürülmüş bu yüzden de Ahmed Karahisari ‘nin hat stili Osmanlı Hat Sanatı Tarihi içinde bir ekol olarak kabul görmüştür.  Buna rağmen Hattat Şeyh Hamdullah ve Hattatlık Ekolü’ü kadar yaygınlaştığı ve uzun soluklu bir hat ekolü olduğu da söylenmez.

 

Hattat Şeyh Hamdullah  Osmanlı hattatlarının piri olarak kabul edilmiş , Hattat Şeyh Hamdullah ve Hattatlık Ekolü  bu yüzden daha yaygın ve hattatlar tarafından tercih edilen bir stil olarak değer kazanmıştır.

 

Ahmed Karahisari ‘nin hat stili özellikle Sülüs ve Nesih yazılarında çok güzel örnekler ortaya koymuştur.  Karahisari'nin bu üslubu "Yâkût-ı Rûm" diye anılmıştır.[6] Kanuni döneminde şöhrete kavuştuğu anlaşılan Ahmed Karahisari,  Mimar Sinan ile de  çalışmış olan Ahmed Karahisari,  “Kânûnî devrinde Şemsü’l-hat (hat güneşi) diye anılmıştır. “[7]

 

Ahmed Karahisari ‘nin  en önemli yapıtı Kanuni Sultan Süleyman'ın isteği üzerine yazmış olduğu ve halen Topkapı Müzesi'nde muhafaza edilen büyük ebattaki Kur'an-ı Kerim'dir.  

Ahmed Karahisari ‘ nin Diğer eserleri Piyale Paşa Camii yazıları ve Süleymaniye Camii kubbe yazılarıdır. Bu camilerdeki yazıların Ahmed Karahisari tarafından yazıldığı, Süleymaniye cami içerisindeki pencere üstü levhaların da ona ait olduğu, bu yazıları yazması için Mimar Sinan tarafından görevlendirildiği bilinmektedir.   Süleymaniye Camii'nin büyük kubbesindeki yazıları kölesi Hasan Çelebi ile beraber hazırlamış, bu yazılar günümüze kadar da ulaşmıştır.Bilhassa müsennâ, sülüs ve celî-sülüs yazılarda ulaştığı kompozisyon güzelliği, bütün hattatlar tarafından kabul edilmiştir.[8]

Ahmed Karahisari , hat sanatına  hat yazılarına getirilen teknik yenilikler ve özellikler açsından bakıldığında Şeyh Hamdullah ve Hafız Osman'la beraber en önemli üç Osmanlı hattatından biri olarak kabul edilmektedir.

 

 

 

 

 

Aklâm-ı sitte yazı mektebinini kurcusu kabul edilen Ahmed Karahisari İran hattatlarının tesirinde bir hat üslubu ortaya koymuş, bu yazı stili bir ekol haline gelmiştir.. Mimar Sinan devrinde yetişen ve “şeş kalem“ türü denilen hat yazısı türünü oluşturan Karahisarî’nin oluşturduğu bu stile Yakut-ı Rûm da denmiştir.[9]Ahmed Karahisari’nin yetiştirdiği hattalar ile onların öğrencilerinden oluşan b u ekole mensup hattatlar şunlardır:

 

Ahmed Şemseddin Karahisârî  ve ekolü hat sanatımız Şeyh Hamdullah yöntemini değil İranlı hattatların  ve özellikle Yakut-ı Mustasımi (Y?q?t Mosta??em? Jam?l-al-D?n Abu’l-Majd)etkisindedir. Bu hat ekolü Amasyalı Şeyh Hamdullah ekolünün diğer hattatlar tarafından daha çok benimsenmesi ve değer görmesi sebebi ile itibardan düşmeye başlamış, buna rağmen bu tarzda hat sanatını icra eden birçok hattat yetişmiştir.[11]

 

 

Ahmed Şemseddin Karahisârî  Emevîler’in son yıllarında tâdilata uğramaya yüz tuttuğunu ve asıl gelişmesini halife Me’mûn (saltanatı: 198-218/813-833) devrinde gösterdiği sanılan ve bu tâdilat neticesinde adına “Aklâm-ı Sitte” denen, reyhan (reyhanî), sülüs, nesh (neshî) tevkî ve rıkâ adlı altı çeşit yazı stilinde kendini gösteren [12] yazılar ile İranlı hattatların tarzı ile kendine özgü bir hat yazı sanatı geliştiren bir Osmanlı Hattatıdır.

Aklâm-ı sitte, aslında üç ana yazıdan, sülüs ve tevkî’den ibarettir. Eğer bunlar küçük yazılırsa reyhânî, nesih ve rıkâ adlarını almaktadır.  Aklâm-ı Sitte, Bağdatlı bir hattat olan İbn Bevvâb’ın (ö.423/1032) elinde bugünkü şekline benzemeye başlamış, son Abbâsî halifesi el-Musta’sım’ın Türk asıllı saray hattatı Yâkût-ı Musta’sımî’nin (618-698/1221-1298)[13] gayretiyle daha da güzelleşmiş, İranlı hattatlarda bu yazı türlerinde başarılı örnekler vermişlerdi. Yâkût’un üslûbu  İran ve Anadolu’da gelişme göstermiş, Ahmed Şemseddin Karahisârî ‘de bu üslubun Osmanlı sahasında sevilmesini ve bir ekol olarak ortaya çıkmasını sağlamıştı.

Ahmed Şemseddin Karahisârî , Mushaf, en’am, dua mecmuası , murakka eserler üzerinde çalışmış ve bol bol örnekler vermiştir. Cami kubbeleri ve pencere üstü levha yazılarında da hayli eser bırakmıştır. Eserlerinden bazıları şunlardır:

Topkapı Müzesi'nde muhafaza edilen büyük ebattaki Kur'an-ı Kerim, yazısı, cildi ve61.5 x 42.5[14]ebatlarındaki büyük boy ebadı ile en önemli eserlerinden biridir.

Piyale Paşa Camii yazıları, Süleymaniye Camii kubbe yazıları, Süleymaniye cami içerisindeki pencere üstü levhaları onun tarafından yazılmış başlıca eserlerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Kâhire, Menyel Sarayı Hat Müzesi’nde bir kıt’ada çok ince siyah mürekkeple çizilmiş nesta’lik yazısı bulunmaktadır.[15]

Ahmed Karahisârî’nin müze ve kütüphânelerimizde bilinen diğer bâzı eserleri: TİEM, 400 numarada Mushaf, 1443; Süleymâniye Ktp., 15; Ayasofya 19, 24 numaralarda kayıtlı en’âm-ı şerîfler; İÜK, 197, A.6714 numaralarda Kur’ân-ı Kerîm; TSMK, III Ahmed 3654, sülüs ve nesih hatlatla En’am sûresinden bir sayfa, 27-36. Ayetleri,(TİEM, nr. 1443) E.H., 2112; TİEM, 2466, 1438, 2499, 400, 2649 numaralarda kayıtlı murakka’larıdır.[16]

---