Tezhip Türleri ve Kullanılan Malzemeler

 TEZHİP NEDİR:

Arapça bir kelime olup, Türkçe karşılığı, altınlamak, altınla süslemek ve altınla bezemek anlamlarına gelir Bu sanat çok uzun bir tarih sürecinden günümüze gelmiştirDiyebiliriz ki bütün uygarlıklarda bir şeyleri süsleme, güzelleştirme, bir şeylere zengin ve hoş görünümler kazandırma olgusu vardı, bundan sonra da hep olacaktır İnsanlar, başlangıçta bu tür süslemeleri günlük hayata dair istek ve arzularını belirtmek için kullanmışlardır Zamanla dünya üzerindeki insan nüfusu artıp farklı kültürler vücuda geldikçe, bu alanda kullanılan süslemeler zenginleşerek kültürlere göre farklı şekillere büründü.

 Bu oluşum içerisinde Türkler'in çalışmaları önemli bir yer tutar Orta Asya'dan başlayan süsleme sanatı başladığı günden bu yana aynı coşku ve heyecanla devam edegelmiştir Bu süreç içerisinde süslemeleri, başlangıçta halı ve kilimlere, metale; sonra taşa ve ağaca; daha sonra da kitap ve yazı kenarlarına nakşetmişlerdir.

Tezhip sanat ı, özellikle 15,16 ve 17 yüzyılda zirveye ulaşmış, klasik dönem diye adlandırılan bu dönemde tezhip sanatının üstatları yetişmiştir Bu dönem sanatçıları tezhibin sonraki dönemlerine ılış tutmuşlardır

Tezhip sanat ı, elyazması kitapların, fermanların, hat levhalarının, beyit ve mısraların kalıcı birer eser olarak günümüze katar gelmesinde en büyük paya sahip olmuştur.

Tezhip sanatı, diyebiliriz ki, tüm güzel sanatların temelini oluşturur Çünkü kurallarına uygun çalışılmış bir tezhip kompozisyonunda renk uyumu, altın kesim kuralları, matematiksel denge, motif birlikteliklerinin dengesi kısaca sanat adına her şeyi görmek mümkündür

Tezhip türleri:

Yazma kitaplara baktığımızda genel olarak, zahriye sahifeleri, serlevhalar, sure başları, hatime sahifleri ve ayetler aralarında bulunan duraklar, secde, cüz, hizip, aşır gülleri olmak üzere çeşitli bölümlere ayrılırlar, bu bölümler;

Zahriye Sahifeleri: Yazma eserlerin başlık bulunan ilk sahifesinden önceki, temellük veya vakıf kaydı bulunan, çoğunlukla tezhipli ve bazen da boş sahifelerine zahriye adı verilir Bu sahifelerde bazen kitap başlığı, müellifi, meşhurların hükmü, bir beyit vb yazılar bulunur Arapça\'da zahr, sırt arka anlamındadır \"zahriye\" ise sırtlık demektir Bulunduğu yer itibariyle bu ismi almıştır Zahriyeler devirlere göre değişiklik göstermektedir Fatih devri kitaplarında zahriyelerin çift sahife olduğu görülürken, 16 yy\'da zahriyelerin tek sahife, fakat plan ve tezyinat itibari ile en mükemmel derecede olduğu görülür.

2 Serlevha Başlık Sahifeleri: Tezhibin kitaplarda tatbik edildiği kısım kitapların ilk sahifeleri başına yapılan ve başlık veya serlevha denilen süslemelerdir Serlevha sahifesi karşılıklı iki sahifeden oluşur ve bu iki sahife simetriktir Fatiha ve Bakara surelerini ihtiva eden bu sahifeler yoğun bir süsleme yapılarak mushafların en gösterişli sahifeleri haline gelmiştir Serlevha sahifesinde sanatkar bütün ustalığını gösterirTezhibin başlıca amacı olan yazının ön planda, tezhibin ikinci planda olma ilkesi burada terk edilerek, tezhibin bütün ihtişamı serlevha sahifesinde sergilenmektedir

Serlevha sahifelerini n yazma kitaplarda özellikle mushaflarda kullanımı devirlerine göre farklılıklar gösterir 16 yy\'a kadar serlevhadan önce gelen zahriye sahifelerinde önem azalarak, bütün ağırlık serlevha tezhibine verilmiştir Ayrıca serlevhalara mihrabiye veya dibâçe adı verilmiştir

Sure Başları: Kuran-ı Kerimler’deki sure başlarına veya kitaplardaki bahis başlarına yapılan süslemelere, sure başı veya fasıl başı denilmektedir Sure başları mushaflarda genellikle serlevha sahifesinden sonra gelir Bu sure başı kubbeli taç şeklinde olup üst taraflarında tığ denilen, dolu zeminden, boşluğa geçişinde gözü rahatlatan süslemeler bulunur Kubbeli formların yanında, dikdörtgen formlu gibi çeşitli şekil ve kompozisyonlarda sure başı tezyin edilmiştir Sure başlarında genellikle surenin ismi yazılıdır, bu yazı ekseriya beyaz renklidir ve çok kez altın üzerine yazılır

Hatime Sahifesi: (Bitiş) Yazma kitaplarda müellifin eseri bitirirken yazdığı duaları, hattatını, varsa müzehhibini belirttiği yazıları kapsayan son yapraktır Hatime sahifeleri de devirlere göre değişiklik gösterir, ayrıca bu değişiklik, sanatkarın zevkine göre de çeşitlidir

Duraklar: Müzehheb çiçeklere verilen ad Bunlar kitap süslemesinde genellikle ayetlerin başlarına veya sonlarına konulduğu için bu adı almıştır Vakfe de denir Bir Mushaf’ta 6666 tane ayet bulunduğu için, duraklar zengin örneklere sahiptir Devirlere göre farklılıklar gösterirler ve gözü dinlendirmek amacı ile de kullanılırlar Yapıldıkları şekillere göre isim alırlar; \"mücevher\" nokta, geometrik olarak işlenenlerdir\"Şeşhane\" nokta ise; daire formunda altı parçaya bölünmüştür Üç yapraklılara \"seberk\", beş yapraklı duraklara \"pençberk\", iki helezonun iç içe geçmesiyle, elde edilen duraklara, \"helezon\" denir Muntazam biçimde yaprak formlarından yapılmış yuvarlaklarda \"yaprak nokta\" ismini alır Altın zemin üzerine altınla yapılan noktalara ise \"zerendezer nokta\" denir

Kenar Suyu ve Cetveller: Sahifelerdeki yazıların etrafına altınla iç ve dıştakiler ince ortadaki kalın olmak üzere cetvel tabir olunan çizgiler çizilir Cetvellerin başlıca amacı yazıya sınır oluşturup, göze ferahlık vermek ve iki desen arasında ayırıcı eleman olarak kullanılmasıdır Altın cetvelin sağına ve soluna çizilen ince cetvel kuzu olarak isimlendirilir Eskiden yazma eserlerde cetvel işlerini \"cetvelkeş\" tabir olunan kişiler yapardı Değişik sayı ve kalınlıklarda olabilen cetvellerde, üzerine uygulanan kenar sularına göre de isim alırlar Zencerek, münhani, bitkisel desenli kenar suları, tezhib zencerek vb Ayrıca iç pervaz ve ara pervaz olarak da isim alırlar

Güller: Yazma kitapların sahife kenarların da görülen, çevresi tezhiblenmiş, ortası boş, yuvarlak motiflerOrtalarına o sahifelerdeki konu yazılırdı Çok çeşitli tarzda süslemeleri yapılmıştır Daha çok Kur\'anda, durulacak veya secde edilecek ayetler hizasında görülür

Bunlara vakıf, vakfe, secde, hizib, sure, cüz gülü gibi isimler verilirSecde gülü, secde edilecek ayetlerin hizasına, hizib gülü her beş sahifede bir, cüz gülü her yirmi sahifede bir ve sure gülü de her surenin başına konurdu.

TEZHİP SANATI İÇİN KULANILAN MALZEMELER

Bu sanatın kendine özgü, birçoğu geleneksel el aleti ve edevatı vardır Bu edevatı şöyle sıralayabiliriz:

• Çeşitli ayarlarda, özel yöntemlerle ezilmiş altın

• Akik taşından yapılmış, altını parlatmak için tasarlanmış \"mühre\"

• Tüm numaralarda fırça

• İnce uçlu kurşun kalem

• Guvaj boya

• Aydınger veya çeşitli eskiz kağıtları

• Çayla terbiye edilmiş kağıt

• Buğday nişastası

• Arap zamkı

• Mukavva karton

• Şap

• Maket bıçağı

• Altın süzmek için ipek kumaş

• Tiriling

• Rapido çeşitleri

• Çini mürekkebi

• Yapıştırıcı çeşitleri

• Cetvel ve gönye çeşitleri

• Aydınlatma lambası

• İs mürekkebi

• Altın ezme kabı

Alıntı yeri :

https://www.mumsema.com/konu-disi-basliklar/19403-tezhip-nedir.html

TEZHİP VE MÜZEHHİB İLE İLGİLİ BAŞLIKLARIMIZ

Türk Tezhip Sanatı

Tezhip Nedir ve Türk Tezhip Sanatının Tarihçesi

Tezhip SanatıTerimleri: Serap Çağrıcı

Tezhip Türleri ve Kullanılan Malzemeler

Kıl Kalem Samur Fırça Tezhip Fırçası Nedir

Kâğıd Varak Parşömen Kâğıd-ı zer Aharlama Mühreleme

Kağıd-ı Zer Varak-ı zer Altınlı Sayfa

Hapı Yutmak Hab-ı Müzehhep Nedir.

Mühre Nedir Aharlama ve Mühreleme

Kâğıd Varak Parşömen Kâğıd-ı zer Aharlama Mühreleme