Kategoriler EDEBİYAT Edebiyat Terimleri MazmunlarKağıd-ı Zer Varak-ı zer Altınlı Sayfa

Kağıd-ı Zer Varak-ı zer Altınlı Sayfa

07.01.2018

Kağıd-ı Zer Varak-ı zer Nedir Altınlı Sayfa

Türk edebiyatında kâğıt kelimesi ile kurulmuş “kâğıd-ı zer, pür-zer kâğıt, kâğıt câme” tamlamalar vardır. Bu tamlamalardaki kağıtların hepsi özel olarak hazırlanmış, aharlanmış, mührelenmiş, altınla süslenmiş özel yapım kağıtlardır. ( bkzKâğıd Varak Parşömen Kâğıd-ı zer Aharlama Mühreleme )

Bu tür kâğıtlar, hat sanatında veya padişah fermanlarında yazma eserlerde, minyatürlerle de süslenmiş çeşitli kitaplarda kullanılmış kâğıtlardır. ( bkz Ferman ve Menşur - Ferman Tevki Tuğra - Ferman Nedir ve Şiirimizde Ferman )

Kâğıt sözcüğü Farsça 'da "kâğız" sözcüğünden dilimize kâğat şeklinde geçmiştir. Arapçadaki "kırtas" sözcüğü ise kâğıt malzemesi satan yer anlamındaki kırtasiye kelimesi ile halen yaşamaktadır. [1] Zer ise Farsça da altın anlamına gelir. Bu kâğıdın içine akçe konularak verilen bir kâğıt olduğu da kaynaklarda derkenar olarak duran bir bilgidir.

Üzerinde altın işlemeli süslemeler, altın işlemeli zevraklar bulunan bu tip kâğıtlara kağıd-ı zer veya altın varak, zer varak da denmiştir.   Üzerleri altınlı yaldızlar vey altın suyuna batırılmış boyalarla yazılmış bu kâğıtların kullanım yerleri de özeldir.

Kağıd-ı Zer tabirinin altınlı, altın suyuna batırılarak yazılmış, altın yaldızlı, kâğıtları ifade etmektedir. , Bu tip kâğıtların padişah fermanları, beratlar, görev bildirim kâğıtları, görevlendirme belge ve beratları padişah mektupları, elçilere verilen emirnameler, hatt-ı hümayunlar, tımar sahiplerine verilen beratlar, mansıplar, yarlıklar, cizye muafiyeti kâğıtları, yabancı ülkelerin krallarına gönderilen mektuplar vb için kullanıldığı bilinmektedir.   Altın varakları hazırlamak, süslemek, üzerlerine tuğra çekmek, minyatür, yaldız, süsleme vb için sarayda özel olarak nakkaşların, münakkaşların,, müzehheplerin , hattatların zer ve ser nakkaşlar ile aharlayaıcılar , mühreleyiciler, tezhipçilerin olduğu ve bu kişilerin özel olarak seçildiklerini ve yetiştirildiklerini de biliyoruz. ( bkzTezhip Nedir ve Türk Tezhip Sanatının Tarihçesi - Tezhip Türleri ve Kullanılan Malzemeler)

Eski devrilerde bu tip mektup, berat, name, hat vb nim taklidinin yapılamayacağı şekilde hazırlanması elbet teki çok önemliydi ve bu kağıtların yazıları üzerinde işaret, tuğra ve süslemeleri çok özel bir ihtimam ile bir çok meslek erbabının otak çalışmaları ve maharetleri ile hazırlanıyordu

Eski devirlerde Şahların ve padişahların ödüllendirmek istedikleri kişiye Kağıd-ı Zer vererek “ filan şehre git burada senin için şu kadar toplansın “ diyerek gönderildikleri, kadı’nın da bu kâğıdı alarak ahaliden yazılan miktar kadar parayı toplayıp o kişiye verdiği aktarılır.

Kâğıd-ı zer gibi gördükte o zerrin kemeri.
Bildim ol mânı ki var bend-i miyânında berât.      Sünbülzâde Vehbî

Varak-ı zerdini her berg-i hazânuñ el-ân
Mühre-i jâle ile kıldı mücellâ devrân        EMRÎ ( D. Edirne?, Ö. Edirne 1575 )

Gülşene altun varaklar zeyn idüp bâd-ı hazân
Güyiyâ zer-kûblar dükkânı oldı gülsitân                 Baki'nin Şiirler

Yanıp mihır ateşinden kağıd-ı zer oldu hakister
Eser kaldı henüz ateşten anda cabeca amma       Nâdirî

Varak-ı zerdini her berg-i hazânuñ el-ân
Mühre-i jâle ile kıldı mücellâ devrân          EMRÎ ( D. Edirne?, Ö. Edirne 1575 )

Âferîn reng-rez-i dehre hum-ı nîlîde
Câme-i sebzini her bergüñ ider zerd hemân   EMRÎ ( D. Edirne?, Ö. Edirne 1575 )

Görinen her varak-ı zerdde humret mi yâhûd
Düşdi zer âyineye ‘aks-i ‘izâr-ı cânân                          EMRÎ ( D. Edirne?, Ö. Edirne 1575 )