Ali Canip Yöntem Hayatı Edebi Kişiliği
Ali Canip Yöntem
(1887 İstanbul) - (ö. 1967), Türk şair, yazar ve edebiyat tarihi araştırmacısı, Genç Kalemler (1910-12) dergisinin başyazarı
Ali Canip Yöntem (1887-1967), İstanbul doğumludur. Babası, evkaf nezareti cihat kalemi mensuplarından Halil Saip Bey’dir. Babası aslen Kanlıcalıdır. Şairin Kanlıcalı olan dedelerinden birçoğu Evkaf memurluklarında çalışmış olan kimselerdir. Şairin Annesi ise, Anapa müftüsü İslâm Efendi’nin kızı Hafize Nuriye Hanım’dır.[1]
Şair İstanbul’da doğmuş, Üsküdar Gülfem Mektebi’nde, Toptaşı Askeri Rüştiye’sinde tahsiline devam etmiştir. İki yıl Selamsız’daki Fransız okulunda öğrenim görmüş.[2] Babasının Evkaf muhasebecisi olarak Selanik’e gönderilmesi üzerine Selanik Mülkiye İdadisi’ne girmiştir. Selanik Mülkiye İdadisi son sınıfta iken imtihanla İstanbul Hukuk mektebine kaydını aldırmıştır.[3] 1906
Selanik Mülki İdadisinden gelerek İstanbul Hukuk Fakültesinde okumaya başlamışken bu defa Selanik’teki Hukuk Mektebine kaydını aldırır. Fakat Selanik Hukuk Mektebi’ndeki eğitimi esnasında İttihat ve Terakki’de ayrıca Ziraat Mektebi-i Âlisinde dersler vermeye başlamıştır.1908[4]
Fecri Ati Topluluğu kurulunca Ahmet Haşim , Emin Lami, Tahsin Nahid, Celâl Sahir (Re'is), Cemil Süleyman, Hamdullah Suphi , Refik Halit Karay, Şahabeddin Süleyman , Abdülhak Hayri, İzzet Melik, Ali Süha, Faik Ali Ozansoy , Fazıl Ahmet Aykaç , Mehmet Behçed, Mehmed Rüşdü, Mehmed Fuad, Müfit Ratib ve Yakup Kadri ile birlikte bu topluluğa dâhil olur. Fecr i Ati Beyannamesi altında onunda imzası vardır.
Hatta, Fecri Ati ’nin Selanik’teki muhabir üyeliğini yapmaktadır. Ancak Fecr-i Ati, önemli bir varlık gösterememiş topluluk da kısa süre içinde dağılmıştır.
Fecr-i Ati içinde milliyetçi görüşe yakın olan bi,r çok şair ve yazar vardır. Yunanlılar Girit’i de ele geçirince milliyetçi duygular içinde olan Emin Bülent Serdaroğlu, Yakup Kadri, Refik Halit, Süleyman Nazif gibi şairler ile birlikte Milli Edebiyat Hareketinin kurulmasına vesile olacaktır.
Balkan Savaşları sonrasında alınan korkunç yenilgi ve kaybedilen topraklar herkes üzerinde çok derin tesirler yaratmıştır. Bu derin üzüntüler ve sadece Anadolu’daki Türk halkının yaşadığı yerlerin elde kalmış olması şair ve yazarları, Türkçü, Turancı, Milliyetçi olmaya zorlamıştır.
1911 yılında Genç Kalemler de Yeni Lisan başlığı adı altında Ömer Seyfettin’in yazıları çıkmaya başlayınca arkadaşı Ömer Seyfettin ile birlikte Milli Edebiyat Akımın kurulmasına öncülük etmeye başlar. Genç Kalemler Dergisinin başyazılarını yazmaya başlamıştır. Balkan Savaşları başlayınca Selanik Hukuk Mektebi’ni son sınıfta yarım bırakmak zorunda kalmıştır. Selanik’ten ayrılarak İstanbul’a döner.[5]
1912 yılında ve İstanbul’a döndükten sonra Çanakkale Sultani ’sinde dersler vermeye başlamıştır. Öğretmenliği seçen Ali Canip, Çanakkale Sultanisi Edebiyat ve felsefe öğretmenliğine atanır. 1914 yılında tekrar İstanbul’a dönerek İstanbul’da Gelenbevi Sultanisinde ve İstanbul Darülmuallimi’nde öğretmenlik yapmaya başlar. İttihat ve Terakki ve yüksek Ziraat okulunda da dersler vermiştir.[6] Darülfünun ’da ders kitapları hazırlayacak olan komisyonda görev alır. 1917-1918
Edebiyat Fakültesindeki görevinden ayrılan Yahya Kemal’in yeri boş kalmıştır. Bunun üzerine Edebiyat Fakültesine girerek burada ders vermeye başlar. Bir yıl kadar Edebiyat Fakültesinde Türk Edebiyatı Tarihi derslerine girmiştir. [7]
Edebiyat İncelemeleri Komisyonu`na seçildi. İstanbul işgal edilince Milli Mücadeleye katılmak için Ankara’ya geçer. Ankara hükümetinin çağrısı üzerine 1921de Anadolu’ya geçerek Milli Mücadeleye katılır. Bu yıllarda Trabzon Sultanisi müdürlüğü, 1922’de de Giresun maarif müdürlüğü görevlerini üstlendi. Maarif Umum Müfettişliği görevlerinde bulunmuştur.
Milli Mücadelenin kazanılmasından sonra Tekrar İstanbul’a döner. Kabataş Erkek Lisesi’nde ve İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde edebiyat dersleri vermeye başlar. Ayrıca lise edebiyat programlarının düzenlenmesi için de birçok çalışmalara katılmıştır. Edebiyatla ilgili ders kitaplarının hazırlanması için bazı görevler aldı ve ders kitapları hazırladı. [8]
Kütüphaneler Tasnif Komisyonunda başkanlık yapmış, Türk Tarih Encümen Üyeliğinde bulunmuştur. 1927 yılında tekrar Maarif Vekâleti Umum Müfettişliği görevine getirilir.
Daha sonra da siyasete atılır. Ordu milletvekili (1934-43) ve Demokrat Parti`den Bursa milletvekili (1950-1954) olarak TBMM`de görev alır. Türk Tarih Kurumu üyeliği yapmış ve Türk Dil Kurumu merkez üyeliğinde bulunmuştur. 1950 de Bursa Milletvekili olur ve aynı yıl içerisinde de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde Profesör olarak tayin edilir.[9]
1954 yılında Milletvekilliğinden ayrılır. 26 Ekim 1967 yılında hayat veda eder. Öldükten sonra Sahra-yı Cedid Kabristanına gömülmüştür.[10] [11]
EDEBİYATÇI KİŞİLİĞİ
Edebiyata Şiirle başlayan Ali Canip Bey, 1909 yılında Fecri Ati’ye katıldı. Daha sonraları pek çok diğer Fecri Ati şairi gibi Millî Edebiyat Hareketine katıldı. Ömer Seyfettin’le yakın arkadaş olan Ali Canip Aslında Millî Edebiyat Hareketi’nin kurucuları arasında olarak Genç Kalemler Dergisini Ömer Seyfettin ile birlikte çıkarmaya başlamış ve on derginin de başyazarlarından birisi olmuştur.
Hece ölçüsüyle ve yalın bir dille yazdığı Şiirlerini 1917-1918`de Yeni Mecmua `da yayımladı.[12] Daha önce Fecr-i Âtî’de yer alan sanatçı, daha sonra Millî Edebiyat Hareketinin öncülüğünü yapmış, Ömer Seyfettin’le birlikte çıkardıkları Genç Kalemler dergisinde başyazarlık yapmıştır. Yeni Lisan , hareketinin savunucularındandır. Bazı yazılarında Yekta Bahir, Ziya Gökalp , Celal Sakıp imzalarını da kullanmıştır[13]
Şiirlerinin hece vezniyle ve sade bir dille yazmıştır. Şiirlerinin bir kısmını Geçtiğim Yol adı altında yayımlamıştır. Sonraları şiiri bırakıp edebiyat incelemeleri yapmıştır.
Tek şiir kitabı Geçtiğim Yol adını taşır. Çoğu Türk Yurdu’nda yayımlanmış olan makalelerini Milli Edebiyat Meselesi ve Cenap Beyle Münakaşalarım (1918) adlı kitapta toplamıştır. Epope (1927, 1963) ile Ömer Seyfettin; Hayatı ve Eserleri (1935), diğer önemli iki kitabıdır.
Şairin şiirlerini topladığı eseri ise “ Geçtiğim Yol” adını taşımaktadır. EPOPE adlı kitap çalışması ile “ Ömer Seyfettin Hayatı ve Eserleri” adlı kitabı diğer eserleridir.
Millî Edebiyat Hareketinin önde gelen isimlerinden olan Ali Canip Yöntem şiirin yanı sıra edebiyat teorisine ve eleştirisine ilişkin eserler de vermiştir.
Milli Edebiyata mensup olmadan önce, Muallim Naci ’den Servet-i Fünuncular’a uzanan, Fecr-i Ati edebiyatından Milli Edebiyat hareketine giden arayışlar içinde olmuştur. Türk edebiyatına, ışık tutacak derinlikte düşüncelere sahip bir yazar ve şair olmayı başarmış, Edebiyatımızın Batılılaşama sürecindeki önemli edebiyat hareketlerine katılarak bu gelişmelerin de tanığı olmuştur.
“Ali Canip, çok küçük yaşlarda şiirler yazmaya başlar. Öncelikle Muallim Naci’nin şiirlerinden, edebiyat anlayışından etkilenir. Daha sonra Edebiyat-ı Cedidecilerin etkisinde kalır. Aldığı davet üzerine Fecr-i Ati topluluğuna katılır. Ancak asıl şahsiyetini Genç Kalemler hareketi içinde bulur. “ [14]
Edebiyatla ilgili ders kitapları da çıkaran Ali Canip, edebiyatla ilgili çok sayıda makale ve incelemelerde de bulunmuş bu çalışmalarını çeşitli dergilerde yayımlamıştır. “Yazı hayatı boyunca eserlerini yayımladığı dergi ve gazeteler arasında, Bahçe, Kadın, Hüsün ve Şiir, Genç Kalemler, Türk Yurdu, Halka Doğru, Serveti Fünun, Yeni Mecmua, Hak, Şair, Türkiyat, Hayat, Çınaraltı, İstanbul… Yer alır. Şiir, inceleme, ders kitabı, antoloji gibi edebi tür ya da alanlarda eserler yayımlamışsa da, teorik yazılarının çok büyük bir bölümü, sağlığında kitaplaştırılmamıştır. ” [15]
“Ali Canip Yöntem, gerek şiirleriyle gerekse teorik yazılarıyla edebiyatımızda önemli bir yer edinmiştir. Ancak özellikle milli edebiyatın diğer iki kurucu ismiyle kıyaslandığında bugün değeri ve önemi büyük oranda unutulmuştur. Ali Canip Yöntem ’in, dilimizin sadeleşmesi ve şiirimizin millileşmesi noktasındaki hizmetleri üzerinde durulması ne kadar önemliyse, söz konusu teorik yazıların çeşitli açılardan incelenmesi ve gündeme getirilmesi de bir o kadar önemlidir. ” [16]
Hzırlamış oldığu Türk Edebiyatı Antolojisi,( İstanbul: MaarifVekâleti, 1931.) de önemli bir çalışmasıdır.
SOKAK FENERİ
Ölü bir camdan ağlayan korku
İniyor serseri ve boş geceye;
Kaldırımlar bütün sükut, uyku...
Her duvar, her kovukta şimdi niye
Bir büyük göz niyaz eder, ağlar
"Bitsin artık bu gizli şüphe!" diye?
Korkarım... Saklanır heyulalar...
Bana der: "İşte bir sahife oku,
Sarı gölgemde hasta kalbin var!.."
Ölü bir camdan ağlayan korku...
KAYNAKÇA
[1] Anonim, https://yazarmezar.com/mezar-sayfa-178.html, son erişim, 21-12-2012
[2] Dr Aslan Tekin Edebiyatımda İsimler, Elips Yayınları, Ank. 2005, SHF, 586, 587
[3] Abdullah HARMANCI, ALİ CANİP YÖNTEM’İN SANATA VE EDEBİYATA BAKIŞI, urkishstudies.net/Makaleler/78235313 2012, p. 1449-1459, ANKARA-TURKEY
[4] Anonim, Filozof.net/Turkce/edebi-sahsiyetler-kisilikler-biyografileri/1928-ali- son erişim, 21-12-2012
[5] Dr Aslan Tekin Edebiyatımda İsimler, Elips Yayınları, Ank. 2005, SHF, 586, 587
[6] Dr Aslan Tekin Edebiyatımda İsimler, Elips Yayınları, Ank. 2005, SHF, 586, 587
[7] Dr Aslan Tekin Edebiyatımda İsimler, Elips Yayınları, Ank. 2005, SHF, 586, 587
[8]filo.wikipedia.org/wiki/Ali_Canip_Y%C3%B6nte
[9] Anonim, Filozof.net/Turkce/edebi-sahsiyetler-kisilikler-biyografileri/1928-ali- son erişim, 21-12-2012
[10] Dr Aslan Tekin Edebiyatımda İsimler, Elips Yayınları, Ank. 2005, SHF, 586, 587
[11] Anonim, https://yazarmezar.com/mezar-sayfa-178.html, son erişim, 21-12-2012
[12]filo.wikipedia.org/wiki/Ali_Canip_Y%C3%B6nte
[13] Anonim, Filozof.net/Turkce/edebi-sahsiyetler-kisilikler-biyografileri/1928-ali- son erişim, 21-12-2012
[14] Abdullah HARMANCI, ALİ CANİP YÖNTEM’İN SANATA VE EDEBİYATA BAKIŞI, urkishstudies.net/Makaleler/78235313 2012, p. 1449-1459, ANKARA-TURKEY
[15] Abdullah HARMANCI, ALİ CANİP YÖNTEM’İN SANATA VE EDEBİYATA BAKIŞI, urkishstudies.net/Makaleler/78235313 2012, p. 1449-1459, ANKARA-TURKEY
[16] Abdullah HARMANCI, ALİ CANİP YÖNTEM’İN SANATA VE EDEBİYATA BAKIŞI, urkishstudies.net/Makaleler/78235313 2012, p. 1449-1459, ANKARA-TURKEY
Üye olarak ESA şairi ve yazarı olabilir, yazılara katkıda bulunabilirsiniz.
