Ferhengname-i Sadi Hoca Mesud

28.11.2014

Hoca Mesud

Hoca Mesud’un hayatı hakkında yeteri kadar bilgi yoktur. Hoca Mesut'un babasının adının Ahmed olduğunu bizzat kendisi kaydeder (Süheyl ü Nevbahâr, s. 9 Hoca Mesut'un Hayatı ve Şiirlerinden Örnekler)

Hoca Mesud Süheyl ü Nevbahar ve Ferhengnâme-i Sa'di adlı eserleriyle tanınan Hoca Mesud, bu devirde bilhassa mesnevi edebiyatının değerli simâları arasında yer almıştır.[1] Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Babasının adının Ahmet olduğunu eserlerinden anlaşılır. [2]M. Fuad Köprülü, Hoca Mesud’un Germiyan Beyliği’nde yaşayan 14. Yüzyılın ünlü şairi Şeyhoğlu’nun hocası olması ihtimalini dikkate alarak onun da Germiyan’da yaşamış olabileceğini ileri sürer. Tahsin Banguoğlu iseHoca Mesud‘un Bursa ve Konya gibi büyük şehirlerden uzak bir yerde hayat sürmüş olabileceği kanaatindedir. Kilisli Muallim Rifat Ferhengnâme- Sa’di Tercümesi neşrinde onu Emsiletü’t-tasrif ve Kitâbü’l-İnbisat müellifi Şeyh Mes’ûd b. Osman-ı Gülşehri ile Süheyl ü Nevbahar’ı birleştirmek istemiş, ancak Mordtmann’ın neşrinden sonra bu görüşünden vazgeçmiştir.[3] ( bkz HOCA MESUD SÜHEYL Ü NEVBAHAR HAKKINDA )

Süheyl ü Nevbaharadlı eserini 1350 yılında kaleme aldığı sırada artık çağının geçmiş ve kocamış bulunduğunu söylemesi bu tarihte ileri bir yaşta olduğunu gösterir[4]

Bostan ‘ı tercüme etmesi Firdevsi ile Sadi Şirazi ‘ye hayran olduğunu göstermektedir. Şeyhoğlu Mustafa‘nun Kenzü’l-küberâ’da “üstat” ve”hoca” diye bahsettiği Hoca Mesud’un eserlerinden seçtiği beyitlerle fikirlerini desteklemek istemesi, onun kendisinden istifade edilebilecek bir şahsiyet ve saygı duyulan bir âlim olduğunu ortaya koyması yanında Şeyhoğlu Mustafa‘nın hocası olma ihtimalini kuvvetlendirmektedir

Ferhengnâme-i Sa’dî

Hoca Mesud, Süheyl ü Nevbahar ve Ferhengnâme-i Sa'di adlarındaki her iki eserini de Farsçadan tercüme etmiş, Hoca Mesud her iki eserini de mesnevi tarzında yazmıştır. “Kitaplarını ölümünden sonra dünyada iyi bir ad bırakmak ve hayır dua ile anılmak amacıyla yazdığını özellikle belirtir” [5]

Ferhengnâme-i Sa’dî adlı ve 1073 beyitlik bir mesnevidir. Bu eser Şeyh Sa dî-i Şirâzî (ölm. 1292/H.691)nin Bostan adlı kitabının tercümesidir. Eserin Farsça aslı 4184 beyittir. Hem asıl hem de tercüme feûlün feûlün feûlün feûl vezniyledir. Bostan’ın dörtte biri kadar oluşmasından da Fehenname-i Sadi adlı eserinin Sadi’nin yazdığı Bostan adlı eserin dörtte biri kadar oluğunu ortaya koymaktadır. Ferhenname-i Sadi, Sadi’nin Bostan adlı eserindeki bazı şiirlerin ve kıssaların seçilmiş bölümlerinin tercüme edilmesinden oluşur. Hoca Mesut Bostan’ı tam olarak tercüme etmemeiş, eserin seçilmiş, şiirlerini bölüm ve kıssalarını tercüme etmiştir.Hoca Mesûd bu eseri 1354 (H.755) yılında tamamlamıştır. [6]

Eser Süheyl ü Nevbahâr a nispetle, sanat yönünden sönük kalır. Fakat dil târihi îtibâriyle kıymetini muhâfaza etmektedir. Konu itibarîyle nasihat tarafı ağır basar. Bostan ın bütününün tercümesi olmayan eser, bir nevi seçme tercüme hüviyetindedir. Şâir müntahabatında (seçmesinde) eserin asıl tertibine riâyet etmemiş, yerine göre, hikâyelerin seçiminde takdim tehir de yapmıştır. [7]Eser, on bölüm halinde düzenlenmiş, Bostân’daki sırasıyla verilen bölümlerde fikirler yer yer genişletilmiştir.[8]

Bu eser Türk edebiyatında dünyevi, beşeri aşk konulu yazılmış ilk mesnevidir. Ayrıca çağdaşı olan mesnevilere göre çok daha sade bir Türkçe ile yazılmış olması esere dil tarihi açısından da büyük bir önem kazandırmıştır. Eser nazım tekniği açısından kusursuzdur. Edebî sanatlar oldukça zengindir. Eser ana konusunun yanı sıra dini ve ahlaki düşünceleri de işlemiş toplum hayatı ile ilgili kimi konuları kimi gelenek ve görenekleri de yansıtmıştır. [9]

Bu eserde 3300′den fazla eski sözcük ve deyim yer almıştır. Eser Kutadgu Bilig ’de kullanılmış olan aruz kalıbı ile yazılmıştır. 5703 beyitlik bu eserde kafiyenin her türüne rastlanmaktadır.[10]

Beş nüshası bilinen Ferhengnâme’nin Ali Emîrî Efendi nüshasına dayanan bir yayını Veled Çelebi ve Kilisli Rifat tarafından yapılmıştır. [11] Veled Çelebi, yazma nüshadaki bir kayda dayanarak isim benzerliği sebebiyle eseri kelâm ve fıkıh âlimi Mes‘ûd b. Ömer et-Teftâzânî’ye (ö. 797/1395) mal etmiş, onun bu yanlışını sırasıyla Gibb (I, 201-203), Storey (İA, XII/1, s. 121) ve Saîd-i Nefîsî (EI² [Fr.], II, 1385-1386) tekrarlamıştır (Veled Çelebi’nin yanlışı için bk. Köprülü, TM, II [1926], s. 481-483).

Hoca Mesud Süheyl ü Nevbahar ve Ferhengnâme-i Sa'di
Hoca Mesut'un Hayatı ve Şiirlerinden Örnekler
Ferhengname i Sadi Hoca Mesut
HOCA MESUD SÜHEYL Ü NEVBAHAR HAKKINDA

ESER ÜZERİNDE YAPILAN ÇALIŞMALAR

Bu önemli eseri üzerinde Cem Dilçin, eldeki iki nüshaya dayanarak, mükemmel bir eleştirili yayın gerçekleştirmiş; eseri Türk edebiyatı açısından geniş bir incelemeyle ele almıştır. SemihTezcan da, bu eleştirili yayın üzerinde genellikle metin onarımlarını içeren görüşlerini, yetkin bir çalışmayla bir kitapçıkta toplamıştır.

İLGİLİ LİNKLER

Sadi Bostan ve Gülistan'dan Seçmeler
Ferhengname i Sadi Hoca Mesut
Sadi Şirazi ve Bostan'dan Seçmeler
Sadi ve Bostan Adlı Eseri hakkında
Bübül-ü Şiraz Nedir ve Sadi-i Şirazi
Mahmut Şebusteri Elvan-ı Şirazi Gülşen-i Raz,
MAHMUT ŞEBUSTERİ - GÜLŞEN-İ RAZ' DAN ÖRNEKLER
Seyfi Sarayi Gülistan Tercümesi Memlu