Kategoriler EDEBİYAT İslamiyet Öncesi DönemKalyanamkara ve Papamkara Hikayesi

Kalyanamkara ve Papamkara Hikayesi

23.08.2016

Uygur Devleti yerleşik yaşama ilk kez geçen, Budizm ve Manihaizm’i benimsemiş, Çinlilerden den sonra matbaayı geliştirerek ikinci kez kullanılan ve hareketli harfleri icat etmiş bir Türk topluluğudur. Karluk ve Basmıllar’la birleşerek 2.Göktürk Devletini yıkan Uygur Orhun bölgesinde Uygur Devleti’ni kurdular. Kurucuları KUTLUK BİLGE KÜL KAĞAN, merkezleri Ordubalıktır. Uygurlar, Soğd alfabesinden geliştirdikleri 18 harfli Uygur Yazılarını kullanırlardı. Bugünkü Moğol ve Mançu alfabeleri Uygur Alfabesinden alınmadır.

Uygur Türkleri 745 yılında Göktürkleri devirerek büyük Türk Hakanlığının başına geçtikten sonra, Orhun yazısını bir süre kullanmaya devam ettiler, fakat Bögü Kağan zamanında " Mani" dinini alan Uygurlar, millî Orhun yazısını bırakıp Soğd dilinin (İran kökenli ve şimdi unutulmuş olan bir dil) yazısını aldılar ve geliştirdiler. Bugün, Uygur yazısı dediğimiz bu yazı, 3 'ü sessiz, 15'i sesli olmak üzere 18 harften ibarettir. Sağdan sola yazılır. Yakın sesler için tek ve aynı harf kullanılır. Şamanizm'i bırakıp Mani ve Buda dinini benimseyen Uygurlar, Uygur yazısı ve Mani, Brahmi yazılarıyla taş ve kâğıt üzerine yazılmış çeşitli metinlerle kütük basması eserler bırakmışlardır. Tahtalara veya kil tapletlere basılmaya uygunbir alfabe sistemi olan Uygurca ile yazılmış çok sayıda eser henüz latin harfleriyle basılmamıştır. Doğu Türkistan’daki kazılarda ortaya çıkarılan yüzlerce sandık eserin çoğu, dinî nitelikli olmakla beraber aralarında tıp, falcılık, astronomi ve şiirle ilgili olanlar da vardır. (

NAMO BUT NAMO DRAM NAMO SANG

["3 erdni" (3 cevher)]

Budizm'in kutsal sözleridir. Pek çok Uygur Edebiyatı metinleri bu sözlerle başlamaktadır. Uygurlara ait metinler, üslûp ve hikâye ediş bakımından Göktürk Yazıtlarına benzer. Gabain, Uygur metinlerini y ve n ağzı olmak üzere ikiye ayırır. Mani metinleriyle Köktürk harfli yazmalar çoğunlukla n ağzını, Burkan metinleri ise y ağzını temsil etmektedir. ( Bkz: Uygur Manici Budacı Edebiyatı Şairleri ve Eserleri)

Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi

(İyi Düşünceli Şehzade ile Kötü Düşünceli Şehzade)
İyi Düşünceli Şehzade ile Kötü Düşünceli Şehzade anlamına gelen bir Uygur eseridir. Göktürk Devletinin yıkılmasından sonra kurulan Uygur hanlıklarından kalma bir eserdir. Buddha ve Mani dininin esaslarını anlatan metinlerdir. Bu yazılı metin, Turfan yöresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Prens Klayanamkara ve Papamkara Hikâyesi adıyla meşhur olan "Edgü Ögli Tigin ile Ayıg Ögli Tigin"( İyi Düşünceli Şehzade ile Kötü düşünceli Şehzade) Uygurlar döneminin en tanınmış hikâyelerinden biridir. Kansu vilayetindeki Bin Buda mabetlerinde bulunan bu eserde, iyi yürekli bir şehzadenin bütün canlılara yardım etmek ve canlıların birbirlerini öldürmelerine engel olmak üzere çok değerli bir mücevheri ele geçirmek için çıktığı maceralı yolculuk anlatılır. Gemilerle yapılan yolculukta bin bir türlü tehlike vardır. Şehzadenin sahip olduğu mücevher kötü yürekli kardeş tarafından gözleri oyularak çalınır. Fakat sonunda adalet yerini bulur ve iyi yürekli şehzade Buda'ya dönüşür. Aslı Sanskritçe olan ve 10. yüzyılda Uygurcaya çevrilen bu eserde çok canlı bir üslup vardır. Olaylar çok akıcı bir dille anlatılmakta, yer yer görülen çok canlı tasvirler çok kısa tutulmakta, yine yer yer rastlanan karşılıklı konuşmalar üslubun akıcılığını bir kat daha artırmaktadır.

Taşkaru ilinçüke atlanturdı erti,balık taştın tarıgçılarıg körür erti.Kurug yirig suvayu,öl yirig tarıyu kuş kuzgun sokar yorıyur.Tarıg tarıyu amarı tınlıglarıg kuşçı, keyilçi, balıkçı, avçı, tuzçı, tuzakçı bolup ayıg kılınç kılur.Tınlıglarıg ölürür amarı tınlıglar çogay engirer, kentir engirer,boz butatıp karış tokuyur.Takı yime adruk uzlar kentü kentü uz işin işleyür, adruk adruk emgek emgenür.Amarı tınlıglar yond, ud,çokar,koy,lagzın ulatı tınlıglarıg ölürür.Terisin soyar,kan ögüz akıtar etin kanın satar anın öz igidür.Yime Bodisut Tigin bu ulus budun ayıg kılınçlar kılmışın körüp ertengü busuşlug kadgulug bolup ıglayu balıkka kirdi.Ol ödün Mahayt İlig edgü ögli tiginig busuşlug körüp inçe tip yarlıkkadı.Amrak oglum ne üçün busuşlug keltingiz?Tigin kankı hanka inçe tip ötüntü,ıglayu bu emgeklik yir ermiş.Negülüg togdım men ,kangı han inçe tip ayttı:Neke ıglayu Busuşlug Kelting?Tigin inçe tip ötünti:Taştın ilinçüke önmüş erdim.Öküş yok çıgay emgeklig tınlıglarıg körüp ıgladım.Kankı han inçe tip yarlıkkadı.

GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE

Dışarı doğru eğlenceye(gezintiye) çıkmak üzere ata binmişti. Şehir dışından çiftçileri görürdü. Kuru yeri sulayarak yaş yeri sürerek kuş, kuzgun, gagalar sayısız canlıyı öldürür. Çift sürerek diğer canlıları kuş avcıları, geyik avcıları, balık avcıları hayvanlara tuzak kurarak kötü amel işliyorlar. Canlıları öldürür diğer canlılar pamuk eğirir, ip eğirir, bez dokuyarak kumaş dokuyor. Dahi yine ayrı ustalar kendi öz işinde çalışıyor, ayrı ayrı zahmet sıkıntı çekerler. Diğer canlılar at, sığır, keser; koyun domuz vesaire canlıları öldürür. Hayvanları kendisi bakıp beslediği halde kanını nehir gibi akıtır, etini kanını satar.

Yine buda adayı prens bu ülke ve millette kötü ameller işlendiğini görüp fazlasıyla kederli, ağlayarak şehre girdi zaman Mahayt Kral bu iyi akılı prensi kederli görüp şöyle deyip buyurdu: Sevgili oğlum niçin kederli geldiniz? Prens han babasına şöyle deyip arz etti: Neden doğdum ben. Han şöyle deyip söyledi: Niye ağlayarak geldin? Prens şöyle deyip arz etti: Dışarıya gezintiye çıkmıştım. Çok yoksul fakir canlıları görüp ağladım. Babası han şöyle deyip buyurdu.

Hüseyin Namık Orkun, Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesinin Uygurcasını, Türk Dil Kurumu yayınları aracılığı ile Uygurca olarak bastırmıştır.