Mahmut Makal Hayatı ve Edebi Yönü

MAHMUT MAKAL'IN  HAYATI 

Mahmut Makal (d. 1930, Gülağaç, Aksaray –ö. 10 Ağustos 2018 ),"Köy Edebiyatı" akımını başlatan Türk yazar, şair ve öğretmen

Makal, 1930 yılında Aksaray ilinin Gülağaç ilçesi Demirci Kasabası’nda bir çiftçinin oğlu olarak doğdu. İlköğretimine 23. 03. 1943’te henüz kuruluş aşamasında olan Konya Ereğlisi İvriz Köy Enstitüsüne başladı. [1]İvriz Konya Ereğlisi Köy Enstitüsünü 1947 yılında bitirmişti. [2]

 İvriz Köy Enstitüsünde okula başladığı yılları kendi kaleminden şu şekilde anlatmaktadır. " Güneşin vurduğu duvar diplerinde ders yapmaya başladık. Okulun bağ-bahçe ve yapı işlerine de karıştık. Derken, Nisanın ilk haftası içinde Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ile İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç geldiler. Eğitim seferberliği hızla sürüyordu. Ne Bakan makamında oturuyordu ne de Genel Müdür. Ne Enstitü Müdürünün makam odası vardı ne de öğretmenler odası. Ne de dört duvarlı derslik. Dekroli usulü açık hava okulu iş eğitimiyle sarmaş dolaş sürüyordu. Duvar dibi dersliğimize teftişe gelen Tonguç beni ayağa kaldırıp da soru sorduğunda yalnız akla karayı seçmedim, aynı zamanda bu seferberliğin anlamını da kavradım. “Nedir devletin vatandaşlarına karşı görevleri?” diye soruyordu, dersimizin yurt bilgisi olduğunu öğrenen Tonguç, Benden yanıt alamayınca, öğretmenimiz Mümtaz Sayın’a dönüp şöyle dedi: “Bunlar yedi yüzyıldır konuşturulmadıkları için çocuğun durumunu doğal karşılıyorum, konuşturun bunları. Konuşturun ve düşündüklerini söylemeye alıştırın. İlk yapacakları iş bu…” [3]

Okul yıllarından beri Sosyalist düşünceler içindeydi. Edebiyata şiirle başlamış ilk şiirleri ve yazıları okulunun dergisi olan ‘İvriz’ de, Ankara’da çıkan ‘Ülkü" dergisinde, Eskişehir’de çıkan ‘Yayla’da, Konya’da çıkan ‘Ekekon’da yayınlandı. 1945'te "Türk'e Doğru" ve 1946'da "Köy Enstitüsü" dergilerinde şiirlerini yayılmamıştı.

1947'de İvriz Köy Enstitüsünü bitirdikten sonra 6 yıl köy öğretmenliği yaptı.30.09.1947 tarihinde kendi köyüne yakın olan Aksaray’ın Nurgöz köyünde öğretmenliğe başladı. Köy öğretmenliğine başladıktan sonra da köy ile ilgili ilk yazı dizisi Varlık Dergisinde ve 1948’in Mayıs ayından itibaren çıkmaya başlamıştı.

 1948 Mayısından başlayarak Varlık dergisinde mektup ve notlarıyla köy yaşamını anlatmaya başlamıştı. 1950 yılında öğretmenlik yıllarındaki gözlemlerini “Bizim Köy “adlı bir kitapta yayınladı. Bu eser edebiyatımızda Köy Romancılığının ve edebiyatının başlangıcı olacaktı. Bir yandan daNazım Hikmet  ’in görüşlerini savunuyor, MAKSİM GORKİ gibi yazarları okuyordu.  1947 yılında başladığı köy öğretmenliğini 1953 yılına kadar devam ettirecekti. Ama Öğretmenliğe başladıktan sonra sol çevreler ile olan münasebeti daha da artmıştı. 1949 Eylülünde ilk sürgünü yaşadı. Nurgöz’den aynı ilin Çardak Köyüne atamışlardı. Köy Edebiyatı akımının başlangıcı olarak anılan “Bizim Köy “adlı kitabı nedeni ile kitabın çıkışından üç ay sonra kominizim propagandası yapmış olmakla suçlanarak AKSARAY hapishanesinde hapis yatmak zorunda kalmıştı.

Mahmut Makal, köylerden kurtulmak mesleğinde yükselmek ve Edebiyat öğretmeni olmak için teşebbüse geçmişti. Bu amaçla Yüksekokula başvurdu. 1953 yılında Ankara Gazi Enstitüsü'ne girdi ve Fransa’da Avrupa Sosyoloji Merkezine araştırma yapmak için gönderildi. Yüksek Okulu bitirdikten sonra İlköğretim Müfettişi oldu. Köy öğretmenliği yaparken başladığı edebiyatla ilgili çalışmalara aralıksız devam ediyordu.

1950 başında Bizim Köy isimli kitabı çıktı. Çıktıktan üç ay sonra tutuklandı. Sonra ceza almadan salıverildi. 15 Haziran 1950’ de Celal Bayar’ın çağrılısı olarak Çankaya’ya çıktı. Bu esnada Cumhurbaşkanlığı Fransızca çevirmeni Nurullah Ataç’la tanışma olanağı bulmuştu. 1950 yılında öğretmenlik yıllarındaki gözlemlerini Bizim Köy adlı bir kitapta yayınlayarak büyük yankı uyandırdı. Köy Edebiyatı akımının başlangıcı olarak anılan bu kitap nedeni ile tutuklanıp bir süre cezaevinde kaldı. Öğretmenlikten sonra 1953 yılında Ankara Gazi Enstitüsü'ne girdi. 1962’de İngiltere’de bulundu.

1964 yılı ortalarından 1965 ortasına kadar Fransa’da Avrupa Sosyoloji Merkezine çalışma ve araştırma yaptı. [4] 1965 seçimlerinde Türkiye İşçi Partisi’nden İstanbul adayı oldu ancak seçilemedi.  Sırasıyla Antalya, Ankara ve Adana bölgesinde İlköğretim Müfettişliğinde bulundu. Öğretmenlik yılları boyunca soruşturma ve maaş kesme cezalarından usandığı için 1968 Kasım’ında Millî Eğitim Bakanlığı tarafından müfettişlik görevi elinden alındı ve tekrar öğretmenlik statüsüne indirildi. 1971'de İstanbul Sağır ve Dilsizler Okulu'nda Türkçe öğretmeni oldu. 1971-1972 yılları arasında Bizim Köy Yayınları'nı yönetti. 1971–1972 öğretim yılında Venedik Üniversitesi’nde Türk Dili ve Edebiyatı okuttu. [5] Bu arada kitaplarımın geliriyle geçindi.

Değişenler (Bizim Köy, 1975) adlı kitabı 1977’de Türk Dil Kurumu ödülünü aldı. 1997’ye kadar 17 kitabı yayınlandı ve zaman içinde çeşitli basımları yapıldı. Bazıları Fransızca, İngilizce, Almanca ve İtalyanca başta olmak üzere çeşitli dillere çevrildi. Fransız ve Belçika televizyon şirketleri köyünde belgesel filmler çektiler. Bu filmler çeşitli Avrupa televizyonlarında gösterildi. [6]

1979 başında Kültür Bakanı Ahmet Taner Kışlalı tarafından danışman olarak atandı. Kültür Yüksek Kurulu üyeliği ve sekreterliği yaptı. 12 Eylül 1980’de bir süre Almanya’da kaldı. Mahmut Makal,  Edebiyatçılar Derneğine, Türkiye Yazarlar Sendikasına ve Dil Derneğine de üye olmuştu.

Antalya Aksu Köy Enstitüsü çıkışlı Naciye Poyraz ile evlenmiş bu evliliğinden Ahmet ve Tezer isimlerinde iki çocuğu dünyaya gelmiştir. [7]

Kitapları ve düşünceleri yüzünden mahkemelerde yargılandı ve bir müddet cezaevinde yattı. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından müfettişliği elinden alınarak tekrar öğretmenlik statüsüne indirildi ve Sağırlar Okulu'na atandı. Eserlerinden bazıları Almanca, Rusça, Fransızca, İngilizce, Macarca, İtalyanca, Bulgarca, Lehçe, Romence ve İbranice gibi çeşitli dillere çevrildi. Makal Türkiye’de siyasal iktidarların en çok uğraştığı insanlardan biri olduysa da 1967 yılında UNESCO tarafından “dünya gençliğine örnek insan “ olarak seçildi.  Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Mahmut Makal'a (YKKED) 4 Kasım 2011 tarihinde 1YKKED-Aydınlanma Onur Ödülü"  verilmesini kararlaştırmıştı. Ayrıca aynı dernek tarafından Prof.Dr. Kemal Kocabaş'ın hazırladığı  "Mahmut Makal'a Armağan Kitap" da yayımlanarak 24 Kasım günü imzaya açılmıştı” [8]

Mahmut Makal, 10 Ağustos 2018 günü Ankara Hacettepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde hayatını kaybetti.

MAHMUT MAKAL'IN EDEBİ KİŞİLİĞİ

1950′li yıllarda Köy Enstitülü yazarların çabalarıyla köy olgusu romanlarda daha farklı bir şekilde ele alınmaya çalışılmıştır. Köy Enstitülerinde yetişen köy kökenli yazarlar konularını daha çok toprağa bağlı insanların hayatlarından alan eserler yazmışlardır. Anadolu köy ve kasabalarına yönelmişlerdi. Edebiyatımızda köy edebiyatının başlamasına vesile olan yazarların başında ise Mahmut Makal  gelmektedir. Mahmut Makal’ın 1950′de köy notlarını içeren “Bizim Köy” adlı kitabının yayımlanmasıyla, Fakir Baykurt  ve Talip Apaydın  gibi yazarların eserleriyle köye ve köy hayatına ilgisi daha da artmış, 1950 yıllar Fakir Baykurt  ından sonra Toplumsal Gerçekçiler ve Köy Edebiyatı diye adlandırabileceğimiz bir akımı başlatmıştır.

1960′ lardan itibaren Fakir Baykurt , Kemal Bilbaşar , Yaşar Kemal  gibi yazarlar köy – kasaba konularını işlemeyi sürdürürken Sabahattin Ali , Kemal Tahir , Orhan Kemal  , Samim Kocagöz  , Rıfat Ilgaz  , Aziz Nesin  gibi yazarlar bir süre sonra kent insanının ve büyük kentin sorunlarını da ele alan konulara yönelmişlerdir.

Mahmut Makal Köy Enstitülerinde okumuş olmanın kendi edebiyatçılığı üzerindeki derin tesirlerini şu şekilde anlatmıştır. "Köy Enstitülerinde, insanoğlunun erdeminin ve yaratıcılığının, elleriyle beyni arasında kurabileceği uyumla doğru orantılı olduğu gerçeğine uygun biçimde yetişiyordu yeni insan. Eğitimin gerçek ereği, halk kaynağını harekete geçirmek, üstündeki karanlık perdeyi, yetişen çocukların eliyle kendisinin yırtıp atmasını sağlamaktır. Böyle eğitim kurumu, böyle yetişmiş insan istenmiyor. Bu yüzdende Atatürk’ün Türkiyesi eğitimsiz, işsiz, yönsüz-yöntemsiz, idealsiz insanların, din tüccarlarının ülkesi oldu" [9]

Kırsal kesimde yaşayan insanların köylerdeki yaşam koşullarını son derece gerçekçi ve yalın bir dille kaleme aldığı bu notları ve mektupları 'Bizim Köy' adlı kitapta toplayan Mahmut Makal, geniş kitlelere seslenme imkânı buldu. Bu yazılarıyla Türk edebiyatında Köy Enstitülü yazarların ilki olarak bilinen Makal, köyü konu alan yeni bir edebiyat döneminin de ilk adımlarını attı. Bu türün ünlü isimleri, Fakir Baykurt ve Talip Apaydın onun izinden yürüdü.

Bizim Köy'ün ardından yazdığı yazılarda da Anadolu'nun çeşitli köylerini anlatan yazar; köy, kasaba, eğitim sorunları, öğretmen kıyımlarını konu alan, izlenime dayalı notlarla yazdı. Mahmut Makal kendisinde bulunan toplumcu ve halkçı tutumu kendi kaleminden şu şekilde aktarmaktadır. "Yazar, toplum esenliği için yazmalıdır. Kısaca toplumun malı olmalıdır. Edebiyatta temel öğe insan olduğuna göre, edebiyat insanı ve toplumu üretim yapısının değişmesi, toplumsal değişme süreci içinde izleyecektir. Sanatçı toplum adına sorumluluk yüklenecek, kişisel hırsı, bireyciliği geri plana itecek; toplum adamı olacaktır."

Hayati boyunca Enstitülüleri takip eden, kollayan Köy Enstitülerinin kurucusu Ismail Hakki Tonguç, Mahmut Makal'a yazdığı mektupta yazdığı mektupta Bizim Köy adlı eseri  ve Mahmut Makal ile ilgili olarak şunları yazmıştır:  “Köyün iç yüzünü olduğu gibi aksettiren bu yazılar köy davasını ele alacak olanlar için bir ayna vazifesi görecek, onları yanlış yollara sapmaktan kurtaracaktır. Bu bakımdan çalışmaların, memleket için çok hayırlı olacaktır. Gerçeği olduğu gibi görerek buna dayanan isler yapılırsa çetin zannedilen sorunları çözmek kolaylaşır. Yazılarında birçok insanlar için yüzyıllar boyunca meçhul kalmış ve bu nedenden çözülmez bir düğüm sanılan sorunları açık açık arka arkaya dizisin, köylerin kalkınması hesabına is yapmak isteyenlere ne büyük kolaylıklar hazırlamaktadır. Bu yazılarda, ayrıca bizim henüz pek alışık olmadığımız bir üslup ve eda sekli vardir ki, köy dilinin ulusal edebiyatımıza mal olması için böyle yazılara pek muhtacız. Onun için bu bakımdan da hizmetin büyüktür.” [10]

Tüm eserlerinde toplumcu ve toplumsal gerçekçi kimliğini yitirmeden sosyal fayda peşinde koşan Mahmut Makal, edebiyatçıların nasıl bir yol izlemesi gerektiğini belirtirken aynı zamanda edebi kişiliği hakkında da bizlere pey bir ipucu vermektedir. "Edebiyat günümüz koşullarında toplumsallığını yitirmiş, toplumcu bir platformdan ayrılarak bir çıkmaza sürüklenmiştir. Yalnızca birey atmosferine yönelmiştir. Toplumsal konuları işlemeyen edebiyata ‘kem küm edebiyatı’ diyorum. Toplumcu sanat eseri yaşadığı çağın sosyal gerçeğini işlemeli. Tarih bilinci ise yaşama ilişkin her şeyin temelinde vardır. Gözden uzak tutulmaması da gerekir. Edebiyat adamının üretimi olan sanat yapıtı toplumun aynası olduğu noktada tarihsel gerçek olur. Bir örnek vermek gerekirse, filozof Marx, Balzac’ın eserlerinden her dem yararlanmıştır. Balzac’ın Goriot Baba’sı, Marx’ın çok hoşuna giden bir tiplemedir. Demek istediğim şey, bilim ve sanat iç içe düşünülmelidir." [11] Bu yazdıklarından da anlaşıldığı gibi Mahmut Makal Marks ve Engels'in düşüncelerinden hayli etkilenmiş ve eserlerinde bu görüşlere yakın tezler üretmeye çalışmıştır.

Mahmut Makal, Türk edebiyatında köy romancılığı çığırını  açan bir yazar olarak kabul edilir. Bizim Köy adlı eseri Köy Edebiyatının başlangıcı olarak görülmüş, akabinde pek çok yazar bu çığırdan eserler vermişlerdir.

Eserleri

·         Bizim Köy, 1950, 1966 UNESCO ‘Dünya Kültürüne Hizmet Ödülü’

·         Köyümden, 1952 (Hayal ve Gerçek adıyla 1957'de yeniden basıldı)

·         Memleketin Sahipleri, 1954

·         Kuru Sevda, 1957

·         17 Nisan, 1959

·         Köye Gidenler, 1959

·         Kalkınma Masalı, 1960

·         Eğitimde Yolumuz Nereye, 1960

·         İplik Pazarı, 1964

·         Kamçı Teslimi, 1965

·         Ötelerin Havası, (1965

·         Halktan Ayrı Düşenler (1965)

·         Köpeksiz Köy (1965)

·         Yer Altında Bir Anadolu, 1968)

·         Bu Ne Biçim Ülke, 1968

·         Zulüm Makinesi-Öğretmen Kıyımı, 1969

·         Kokmuş Bir Düzende, 1970

·         Açlık Pınarı, (1973)

·         Değişenler (Bizim Köy, 1975), 1977 Türk Dil Kurumu ödülü

·         Karanlığı Zorlayanlar, 1976

·         Köy Enstitüleri ve Ötesi, 1979

·         Bir İşçinin Günlüğünden, 1980

·         Hayal ve Gerçek-Değişenler (1987)

·         Ağlatı (Denemeler, 1989)

·         Faust'un Dediği (1990)

·         Anımsı Acımsı (1990)

·         Bakırdaki Kıvılcım (1992)

·         Köy Enstitüleri ya da Deli Memedin Türküsü (1993)

 ROMANCILAR İLE İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİ

KAYNAKÇA

[1] ARAŞ. GÖR. CENNET ALTUNDAŞ, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mahmut-makal

[2] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları Ank. 2005, shf 360

[3] AZİZ ŞEKER, Mahmut Makal ile  Söyleşi,w.sosyalhizmetuzmani.org/koyensutu.htm

[4] AZİZ ŞEKER, Mahmut Makal ile  Söyleşi,w.sosyalhizmetuzmani.org/koyensutu.htm

[5] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları Ank. 2005, shf 360

[6] Aksaray Valiliği, Mahmut MAKAL https://www.aksaray.gov.tr/default_B0.aspx?content=1206

[7] Aksaray Valiliği, Mahmut MAKAL https://www.aksaray.gov.tr/default_B0.aspx?content=1206

[8] Anonim,MahmutMakalykked.org.tr/index.php?option=content&task=view&id=son erişim 11-12-2013

[9] AZİZ ŞEKER , Mahmut Makal ile  Söyleşi,w.sosyalhizmetuzmani.org/koyensutu.htm )

[10] https://www.forumgercek.com/turk-edebiyati-ustalari/42205-mahmut-makal-1930-a.html

[11] AZİZ ŞEKER, Mahmut Makal ile  Söyleşi,w.sosyalhizmetuzmani.org/koyensutu.htm