Maktel-i Hüseyin ‘in Osmanlıca yazılışı حسين مقتل

 

Yazıda maktel, maktel-i Hüseyin nedir, kelime anlamları, maktelin kökeni;  maktel ve maktel-i Hüseyin’in tanımı, Kerbela ve Kerbela vakası, maktellerin konuları, bölümleri, Edebiyatımızda yazılmış maktel-i Hüseyinler ,

Maktel, kelimesi Arapça katl kökünden gelir.  Bu nedenle maktel kelimesi Katil ( katl eden), maktül ( katledilen), makatil ( katledilenler) kelimeleri ile aynı kökten gelmektedir.

Maktel kelime alamı ile katledilen öldürülen yer anlamındadır.  Fakat özellikle Kerbela vakasından sonra ölen ünlülerin arkasına yazılan şiir ve yazıları ifade eden bir edebiyat terimi olmuştur. Kerbela vakası İslam Dünyasını hem ikiye bölmüş, hem de çok üzmüştür. Bu vaka sonrasında Kerbela vakasını ve Hz Hüseyin’in şehit edilmesini anlatan pek çok manzum ve mensur eser yazılmış bu tip eserlere maktel, Hz Hüseyin ve Kerbela vakasını anlata eserlere de maktel-i Hüseyin adı verilmiştir. ( bkz AL-İ ABA (Ehl-i Kısa , Pençe-i Al-i Aba, Hamse-i Ali Aba)

Kısaca Maktel-i Hüseyn, Hz. Hüseyin’in şahadetinden bahseden Türkçe ve Farsça eserlerdir. ( bkzKerbelâ Vakası ( Şiirlerde Kerbelâ ) Hz. Hüseyin’in 61 (680) yılında yanındaki kırk kişi ile Emevi ordusu tarafından Kerbelâ’da şehit edilmesi sonrasında bu trajik olayı ağlamayı ve ağlatmayı amaçlayacak şekilde anlatan pek çok eserin ortaya çıkmasına vesile olmuştur.

Hz Hüseyin ve yanındakiler Emevî ordusu tarafından çöle sürüklenmiş,  on gün aç ve susuz bırakıldıktan sonra katledilmişler ve bu olay Müslümanlar üzerinde çok derin bir etki bırakmıştır. ( bkz Hz Hasan Hayatı ve Halifeliği )

Şiî yazarlar tarafından kaleme alınan,  hem üzücü konuları işleyen hem de olayı anlatmayı ve öğretmeyi amaçlayan didaktik bir gaye ile yazılan Lirik, didaktik ve trajik bir üslûba sahiptirler. Maktel-i Hüseyinler, manzum, nesir veya manzum ve nesir karışık olarak yazılmış eserlerdir.  ( bkz Maktel-i Hüseyin ve Kerbala Destanı ( 14. yy)

Şiir halinde yazılanlar genellikle mesnevi nazım şekli ile yazılmış ise de kaside, terkîb-i bend ve tercî-i bend halinde yazılmış olanları da vardır. Biraz daha kısa yazılmışlarına “Maktel” denilmiştir.

Maktel-i Hüseyinlerde, “ Hz. Hüseyin’in ümmetin günahlarının affı için şehit oldu. Şehadetine ağlayanların cennette Ehl-i beyt ile beraber olacaktır. “ düşünceleri işlenir. Makteller önce Araplar arasında yazılmış daha sonra İran, Urdu  ve Türk edebiyatında da örnekleri görülmüştür.


Maktel-i Hüseyinlerin Bölümleri

Majtel-i Hüseyinler 10 bölümden oluşur.[1] İlk birkaç bölümde Hz. Peygamber ile ehl-i beytin çektiği eziyetler, sıkıntılar, pençe-i âba, anlatılır.  Daha sonra Hz. Hüseyin'in savaşları, Muaviye ile mücadelesi, Medine'den Mekke'ye, oradan da Kerbela'ya geçişi, Kerbelada  muhasaraya alınması , çölde aç susuz bırakılması, Yezîd*in askerleri tarafından şehid edilmesi ve ehl-i beyt kadınlarının Şam'a gönderilmeleri anlatılır.

Şiî ve Bektaşîler,  Maktelleri Muharrem ayının ilk on gününde "mecâlis-i ravzahanî" denilen Hz. Hüseyin'i anma toplantılarında yas tutmak ve anmak için okurlar.

İlk maktel-i Hüseyin kitapları Arap  edebiyatında yazılmış olan Ebû Mihnef'in (ö. 774) Kitabu Maktel-i Huseyin'i ile Isfahanî'nin (ö. 966) Makatil-u't-Talibin'i bu konudaki en ünlü eserlerdir.[2] Daha sonra yazılmış olan diğer tüm maktel-i Hüseyinler bu iki eserin etkisi altında kalmışlardır.

Türkçe maktellerin büyük bir kısmı Hüseyin Vâiz-i Kâşifî’nin Ravżatü’ş-şühedâ adlı eserinin tercümesi ve bu tercümelere bazı bölümler ilave edilerek yazılmış eserler şeklindedir. [3]

Türk edebiyatında 18 yy a kadar yazılmış çok sayıda makte-i Hüseyn vardır. Bunlar içinde en meşhuru Fuzuli’nin  Hadikatu's- Sueda adlı maktel-i Hüseyinidir.

Lamiî'nin (ö. 1532)  yazdığı manzum Maktel-i Al-i Resul'udür (Maktel-i İmam Hüseyin),  esride bu konuda yazılmış diğer bir mühim eserdir.[4] Kastamonulu Şadî tarafından yazılmış olan yazmıştır. Dastanı Maktel-i Huseyin de oldukça mühim bir eserdir.

 

• Kerbelâ Vakası ( Şiirlerde Kerbelâ )
• Hz Hasan Hayatı ve Halifeliği
• Hüseyin ( Edebiyatımızda Hz. Hasan ve Hüseyin )
• Ali Mazmunu ve Şiirimizde Hz. Ali
• HZ ALİ CENKNAMELERİ
• Hüseyin Kimdir Edebiyatta Hz. Hasan ve Hüseyin
• Maktel-i Hüseyin ve Kerbala Destanı ( 14. yy)
• AL-İ ABA (Ehl-i Kısa , Pençe-i Al-i Aba, Hamse-i Ali Aba)

 

KAYNAKÇA

• [1] İskender Pala , Ansiklopedik Divan Şiiri
• [2] Şeyma Güngör, MAKTEL-i HÜSEYİN , DİA,  cilt: 27; sayfa: 457
• [3] Şeyma Güngör, MAKTEL-i HÜSEYİN , DİA,  cilt: 27; sayfa: 457
• [4] İskender Pala , Ansiklopedik Divan Şiiri
•