Prof. Dr. Abdülkadir İnan Hayatı Eserleri

Prof. Dr. Abdülkadir İnan

Abdülkadir İnan (d.  1889., ö.1 Ekim 1976)  özellikle Şamanizm ve Manas Destanı hakkında yaptığı çalışmalar ile tanınmış olan akademisyen, tarihçi, halkbilimci, yazar

Başkurdistan’ın  adı sonradan Ekaterinburg  olan [1] Pirme Vilayetine bağlı Çıgay köyünde  1889 yılında doğdu.  Babası, Çelebi çevresinde bulunan  1864 yılına kadar konar-göçer olarak yaşamış  bulunan Başkurtlardan  Ulu Katay boyunun Kazbörü (Gazi Börü) kolundan Süleyman Efendi oğlu İmam Musaffa Efendi, annesi  ise Zekiye Hanım’dır.  Asıl adı  ise Fethulkadir’dir.[2] [3]

Abdülkadir İnan  ilk çocukluk yıllarını Çığay köyünde geçirmiş  İlköğrenimini Âlimcan Barudî’nin Şigay’da açtığı Usûl-i Cedîd Mektebi’nde yapmıştır. Bir süre Çilebinsk’teki Ahund Hekim Hazret Medresesi’ne de  devam etmiş,  Rus-Başkurt Mektebi’nde görevli bir öğretmenden  özel olarak Rusça ve matematik dersleri  de almıştır.  Babası onun Rus okullarına gitmesini istemediğinden  Troiski şehrindeki yeni usul eğitim veren Resûliye Medresesi’ne kaydolur. [4]

Abdülkadir İnan’ın ilk yazıları 1908 yılında Orenburg’da yayınlanan Vakit gazetesinde çıkmıştır.[5] Başkurt ve Akyol gazetelerinde halkın sosyal meseleleri ve folkloruyla ilgili yazıları çıkar.  Şûrâ dergisinde Başkurt hayatına dair hikâye ve şiirler neşretmiştir. Bu yıllarda Rus üniversitelerinde okuyabilmek için bir yandan da Rusçasını  da ilerletmeye çalışmıştır.  Okul yıllarında  Resuliye Okulunun Müdürü olan Abdurrahman Resuli ve  devrinin ünlü yazarı,  Hasan Ali Efendi onu folklorik çalışmalara yönlendirir. [6]1914’te yüksek öğretmen okulundan  mezun olmuştur.

Okuldan mezun olduktan sonra Rusya Müslümanlarının Mahkeme-i Şer’iyye Kurulu önünde dinî ilimlerden imtihan vererek müderris unvanı ve şehadetnâmesini de  almıştır. Böylece  Öğretmen olarak çalışmaya başlar. (1915-1923  yılları arasında muhtelif  yerlerdeki Başkurt ortaokullarında öğretmenlik yapar. [7] Öğretmenlik yaparken  Başkurt kadınlarının beşik ninnileri, Ruslarla yapılan mücadeleleri konu edinen destan parçalarını derler.   Daha sonra Zeki Velidi Togan  ’ın tavsiyesi üzerine  tüm Türk boylarının folkloru ile de ilgilenmeye başlamıştır.[8] Fakat 1917 Ekim İhtilali olmuş,   Başkurdistan’ın bağımsızlığını korumak amacıyla girişilen mücadeleye  yakın dostu Zeki Velidi Togan  ile birlikte katılmıştır.

Zeki Velidi’nin (Togan) önderliğinde kurulan Başkurdistan hükümetine bağlı Çilebinsk Halk Komitesi üyeliğine de  getirilmiştir. 1917- 1918 yılında Başkırt gazetesini çıkarmaya başlar. 5-9 Aralık 1918 yılında  Moskova’da toplanan Sovyetler Kongresi’ne Başkurdistan delegesi olarak katılır.[9] Bu çalışmaları ve Zeki Velidi Togan ’ın desteği ile  Başkurt Eğitim Bakanlığı Bilim Kurulu üyeliğine de seçilir. 1919.

1919’da Ufa’da Başkurdistan Tarih ve Etnografyasını Öğrenme Derneği’ni kurar.  1920’d  Petrograd (Leningrad) kitaplıklarında  da görevlendirilir. Türk destanları  ve Manas Destanı ile  Şaman inançları üzerinde çeşitli çalışmalar ve derlemeler de yapar.  Petrograd (Leningrad) kitaplıklarında çalışırken, pek çok  kitabı Başkurdistan’a getirmiş ve Başkurtların ‘da istifadesine sunmuştur. [10]

Bolşevikler 1920 yılından itibaren  Tüm Türkistan’a ve  Başkurtlara baskı uygulamaya başlar. Bunun üzerine  Türkistan’a giderek Türkistan Basmacı Hareketi’ne katılır. 1921’de Taşkent’deki Kazak-Kırgız ortaokulunda, müdürlük ve öğretmenlik yapar Bu yıllarda  Abdülkadir Cılkıbay (Yılkıbay) adını kullanmaktadır. [11] [12]Zeki Velidi ile birlikte Türkistan Millî Birlik Komitesi adına Rusya’da Türkler’in yaşadığı çeşitli bölgelerde dolaşarak Basmacı Hareketini örgütlemeye çalışır.

Türkistan’daki komitelerin yardımı ile  Asya’daki Türklerin yaşadığı bölgeleri dolaştıktan sonra  Komünistlerden kaçmak zorunda kalan  Abdülkadir İnan ve Zeki Velidi Togan , Rusya’dan kaçarak  İran ve Afganistan’a  sığınır.  Buralarda geçen bir senenin sonunda 1924, Hindistan’a   geçerler ve buradan da Avrupa'ya (Marsilya-Paris-Berlin-1925) geçmişlerdir.  [13]Berlin'de iken  Türkistan Azadlık Cemiyeti’nde çalışır.
Paris ve Berlin’de bulunduğu birkaç ay  zarfında da ilmi çalışmalarına devam eder.   1925 yılının Temmuz ayında İstanbul'a gelir.  Türkiye’ye geldikten sonra  Fuad Köprülü  ’nün asistanı olarak Türkiyat Enstitüsünde  çalışmaya başlar.  Almanya’da hazırlamış olduğu Dede Korkut Kitabı Hakkında adlı çalışması Türkiyat Mecmuası’nın birinci cildinde yayınlanır. Akabinde Yeni Kafkasya dergisinde çeşitli adlarla yazılar yazmaya başlar.  Bu yıllarda Zeki Velidî Togan ile Yeni Türkistan dergisini de (1927) çıkarmaya başlamışlardır.  1927 yılında Türkiye’de kurulan  Türkistan Millî Birlik teşkilatında  da yönetici olarak görev yapmaya da başlar.

Halk Bilgisi Haberleri (1928) dergisinin yayınına katılır. Erzurum ve Hasankale’de folklor araştırmaları yapar.  Bu  ilmî seyahatine ait raporunu 1930’da  hazırlar. “Birinci İlmî Seyahate Ait Rapor (İstanbul, 1930)”. Ayrıca  bu yıllarda   “Yeni Türk” “Azerbaycan Yurtbilgisi”  gibi dergilerde araştırmaları yayınlanmaya başlar. 1933’te Türk Dili Tetkik Cemiyeti ihtisas kâtibi, ertesi yıl Türk Dili Tetkik Cemiyeti kılavuz kolu üyesi olur. Ruşen Eşref ve Maarif Vekili Reşid Galib’in daveti üzerine Ankara’ya gider.  Cemiyette görevli iken Atatürk ile  de görüşüp tanışmak  imkânı da bulmuştur.  Bu vesile ile Atatürk’ün dil konusunda yaptığı toplantılara ve çalışmalara  da katılmış olur.

Bu yıllarda Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi kurulmaktadır.  (1935), Atatürk ‘ün  isteği ile  AÜ DTCF de Doğu Türk lehçelerini  konulu dersler vermeye başlar.  1936 da AÜ DTCF de Doğu Türk lehçeleri profesörü olarak çalışmaya başlar.  Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde 1944’e kadar profesörlük yaparken Türk lehçelerinin özellikleri ve tasnifi, Türkoloji’nin tarihçesi, Orhon ve Yenisey yazıtları, Kırgızca’nın genel özellikleri ve Manas Destanı gibi konularda dersler verir.  Bu yıllarda “Türkoloji ders Hülâsaları” adlı kitabını  oluşturmuş ve yayınlamıştır. (1936).

Atatürk'ün de yönlendirmesi ile  Güneş Dil Teorisi üzerinde de durmuş   Güneş Dil Teorisinin  temellerini oluşturmuştur.  

3 Mayıs 1944’te Türkçülük  Turancılık ve Türk milliyetçiliği davasında  tutuklanması yönünde rapor hazırlanan 24 kişi arasındadır.  Bu sebeple  dönemim Mili  Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel tarafından vazifeden alınıp, üniversitedeki unvan ve kadrosu  elinden alınmış olur. . Fakat tercüman ve okutman olarak  aynı fakültede  1948 yılına kadar  çalışmaya devam eder. 1948 yılında fakültedeki işine son verilir.  Fakat Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne  kararı ile  öğretim görevlisi olarak 1955’e kadar aynı kurumda çalışmaya devam eder.  Fakat 1955’te emeklilik haklarından mahrum edilerek görevden alınır.

Bu  yıllarda Türk Dil Kurumu’nda başuzman olarak da çalışmaya  başlar. Bu görevi esnasında   Şaman inançlarının genel özelliklerini belgesel olarak ortaya koyar.  Türk Dil Kurumu’nda da başuzman olarak çalışırken   dilde tasfiyecilik hareketine taraftar olmadığı için  buradaki görevinden de alınır.

1961 yılında Diyanet İşleri Başkanlığı Müşavere Heyeti’nde İlmî Eserleri İnceleme Komisyonu’nda, 1964’te Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü’nde görev alır.  Diyanet İşleri Başkanlığı Danışma Kurulu’nda da çalışmalarını sürdürmekte  iken “ Batıl İtikatlar ve kökenleri “ konularında araştırmalar da yapmaktadır. Nitekim Bu çalışmalarını da bir  eser  halinde ortaya koyacaktır.  “Hurafeler ve Menşeleri “  Buralarda çalışırken  Enstitünün Türk Kültürü ve Türk Kültürü Araştırmaları dergilerinde  bir çok makalesi de yayınlanır.

Folklor, Türk dini ve tarihi, etnografya, Türk lehçeleri, Türk dili gibi konularda 380’e yakın makalesi olan  A. Karahan’ın  ölümüne yakın günlerde üç bine yakın makalesinden seçmeler yapılarak  yayına hazırlanır.  Bu yazılarının ilk cildi yayınlanır.  1 Ekim 1976 tarihinde Ankara’da vefaat eder ve  Ankara Karşıyaka Mezarlığı’na defnedilir.

Türk lehçeleri dışında Arapça, Farsça, Rusça ve Almanca bilen A. İnan’ın   seçilmiş makalelerinin ikinci cildi ölümünden sonraki yıllarda yayınlanır. . Abdülkadir İnan’ın sağlığında beş eseri basılmıştır. En önemli çalışması  Türk Tarih Kurumu yayınları arasında  çıkan” TARİHDE VE BUGÜN ŞAMANİZM”  adlı eseridir.  Bu eseri Atatürk’ün i  teşviki ile  hazırlamış,   eserini Rusça  ve Batı dilindeki  konuyla ilgili kaynakları tarayarak meydana getirmiştir.  Eser  Şamanizm hakkında yazılmış en derli toplu çalışma özelliği gösterir

“İslamiyet’teki Batıl İnançlar” konulu diğer eseri  kendi alanında bir ilk olan ve Diyanet Yayınları arasında  yayınlanan değerli bir çalışmadır.

BASILMIŞ ESERLERİ

·         1-      Türkistan San 'atkarları Risalesi (A. Samoyloviç'ten tercüme, İstanbul 1929).

·         2-       Birinci İlmi Seyahaıe Dair Rapor (İstanbul 1930).

·         3-      Türkoloji Ders Hülasaları i (İstanbul 1936).

·         4-      Güneş-Dil Teorisi Uzerine Ders Notları, Türkoloji il (İstanbul 1936).

·         5-      Moğolların İçtimal Teşkilatı, Moğol G6çebe Feodalizmi (B.Y.Vladimirtsov'dan tercüme, Ankara 1944, 1987, 1995).

·         6-      Tarihte ve Bugiın Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar (Ankara 1954,1972,1995).

·         7-      Kur 'an-ı Kerim 'in Türkçe Tercemeleri Üzerinde Bir Inceleme (Ankara 1961).

·         8-      Hurafeler ve Menşeleri (Ankara 1962).

·         9-      Makaleler ve incelemeler (Ankara 1968, 987).

·         10-    Manas Destanı (İstanbul 1972, Ankara 1985, İstanbul 1992).

·         11-    Eski TiJ.rk Dini Tarihi (İstanbul 1976).

·         12-   Makaleler ve İncelemeler, II. Cilt (Ankara 1991).

Tercümeleri:

·         Samoyloviç, Türkistan San’atkârları Risalesi, İstanbul, 1929

·         Vladimirtsov, Moğolların İçtimaî Teşkilâtı, Moğol Göçebe Feodalizmi, Ankara: TTK Yayınları, 1944

ÖNEMLİ TÜRKOLOGLAR VE LİNKLERİ

·         Dr. Saadet Çağatay Hayatı ve Eserleri

·         Pertev Naili Boratav Kimdir Hayatı Hizmetleri

·         Dr. Mehmet Necati Lugal 

·         Zeki Velidi Togan Hayatı ve Hizmetleri

·         Reha Oğuz Türkkan Hayatı ve Hizmetleri

·         Remzi Oğuz Arık Hayatı ve Hizmetleri

·         Abdülkadir İnan Hayatı ve Eserleri

·         Dr. Mehmet Kaplan Hayatı Çalışmaları Eserleri

·         Dr. Hasibe MAZIOĞLU Hayatı ve Çalışmaları

·         Dr. Mehmet Necati Lugal Hayatı Çalışmaları Eserleri

·         Pertev Naili Boratav Kimdir Hayatı Hizmetleri

·         Dr. Saadet Çağatay Hayatı ve Eserleri

·         Dr. Zeynep Korkmaz Biyografisi Çalışmaları Eserleri

·         Dr. Muharrem Ergin Hayatı Hizmetleri Eserleri

·         Dr. Şerif Aktaş Hayatı Eserleri

KAYNAKÇA

[1] Genel TÜRK Tarihi, Prof.Dr. Abdulkadir İnan, https://www.genelturktarihi.net/prof-dr-abdulkadir-inan

[2] Dr. Süleyman TÜLÜCÜ,” PROF. ABDÜLKADiR İNAN ÜZERiNE BAZI NOTLAR”, https://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunitaed/article/viewFile/1020

[3] Naile Binark, "İnan, Abdülkadir", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul 1981, IV

[4] Mustafa Erkan, “İNAN, Abdülkadir”, cilt: 22; sayfa: 262

[5] Ozan KARABULAK, “ABDÜLKADİR İNAN: HAYATI VE FİKRÎ TEKÂMÜLÜ”, https://irkbitig.wordpress.com/2013/10/

[6] Tuncer Baykara, Türk Kültürü, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2007, s.479-484

[7] Müjgiln Cunbur, Hocam Abdüıkadir İnan, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Kuruluş ve Gelişmesine Hizmeti Geçen Türk Dünyası Aydınları Sempozyumu Bildirileri (23-26 Mayıs 1996), Kayseri 1996, s.155

[8] Hikmet Tanyu, “Abdülkadir İnan’ın Hayatı”, Abdülkadir İnan, Makaleler ve İncelemeler, I, Ankara:TTK Yayınları, 1998, s. XVI-XVIII;

[9] Mustafa Erkan, “İNAN, Abdülkadir”, cilt: 22; sayfa: 262

[10] Hikmet Tanyu, “Abdülkadir İnan’ın Hayatı”, Abdülkadir İnan, Makaleler ve İncelemeler, I, Ankara:TTK Yayınları, 1998, s. XVI-XVIII;

[11] Ozan KARABULAK, “ABDÜLKADİR İNAN: HAYATI VE FİKRÎ TEKÂMÜLÜ”, https://irkbitig.wordpress.com/2013/10/

[12] Genel TÜRK Tarihi, Prof.Dr. Abdulkadir İnan, https://www.genelturktarihi.net/prof-dr-abdulkadir-inan

[13] Zeki Velidi Togan, Hâtıralar, Ankara:Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,  1999, s.244