Talip Apaydın'ın Hayatı Edebi Kişiliği ve Romancılığı

Talip Apaydın 

(D. 1926, Ankara Polatlı) Toplumcu  Hikâye, roman yazarı ve şairimizdir.

Polatlı'ya bağlı Ömerler Köyü'nde doğdu.[1] Babası Omarlar ( Ömerler) köyünde çiftçilik yapan çiftçi İbrahim Apaydın, annesi ise Safiye Hanım’dır.

Üç yaşında iken annesini kaybetmiş ve babası ile Beypazarı’nın Kapullu köyüne (babasının köyü) göçmüşlerdi. [2]. Annesi ölünce babası başka bir kadınla evlenmiş bu nedenle üvey anne elinde yetişen yazar sıkıntılı bir çocukluk dönemi geçirmişti. Babasının hiç toprağı olmadığından babası başkalarının tarlalarında ortakçılık (yarıcılık) yaparak geçimin sağılamaya çalışıyordu. Bu nedenle ekonomi k yönlerden de çok sorunlu yetişmişti.

İlkokula Beypazarı'nda başladı. Beypazarı’nda yoksul köy çocukları için açılan parasız yatılı pansiyonlu okulda dördüncü beşinci sınıfları okudu. İlkokulunu bitirdikten sonra orta öğrenimini için Çifteler Köy Enstitüsüne gitti. [3] İlkokulu bitirmiş ve Hamidiye Köy Öğretmen Okulunun açıldığını, bu okula da köy çocuklarının aldığını öğrenmişlerdi. 10 Kasım 1938 günü (Atatürk’ün öldüğü gün) o okula kaydını yaptırtmıştı. Hamidiye Köy Öğretmen Okulu 1940 da Çifteler Köy Enstitüsü adını almış ve bu okulu 1943’te başarı ile bitirmişti.

Yükseköğrenimini Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsüne gitmeye başladı. Bu okulda çok tanınmış simalardan dersler almıştı: Bunların arasında: İsmail Hakkı Tonguç, Sabahattin Eyüboğlu, Prof. Hikmet Birant, Prof. Selahattin Batu, Vedat Günyol, Prof. İrfan Şahinbaş, Yunus Kazım Köni, Faik Canselen, Hamdi Keskin, Mahir Canova, Ulvi Uraz, Ruhi Su, Aydın Gün, Mehmet Öztekin…  Gibi önemli öğretmenler ve aydınlar bulunuyordu. [4] İlk şiir ve yazılarını Yüksek Köy Enstitüsü öğrencileri tarafından çıkarılan “Köy Enstitüleri Dergisi’nde çıkardı. Böylece yazın dünyasına bu yazıları ile atıldı. Yüksek Köy Enstitüsünden arkadaşı Halise Sarıkaya ile evlendi.[5]

1945'ten itibaren Yücel, Edebiyat Dünyası, Fikirler, Yeditepe, Beraber, Yeni Ufuklar, İmece, Varlık, Türkiye Yazıları, Türk Dili, Sanat Emeği dergilerinde şiir ve öykülerini yayımlamaya başladı. Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsünü bu öğretmenlerinin denetimi, öğretimi ve gözetimi altında tamamladı. (1946). Ayrıca, Gazi Eğitim Enstitüsü Müzik Bölümü'nü bitirdi.  Eğitimini tamamladıktan sonra Kars Cilavuz Köy Enstitüsünde Türkçe ve müzik öğretmeni olarak öğretmenliğe başladı. Ancak yedi ay öğretmenlik yaptıktan sonra enstitü çıkışlıların askere alınması kararı üzerine yedek subay olarak askere gönderildi. Ankara Yedek Subay Okulu'nda askere alındı. İki yıl Ayaş ve Çubuk'ta askerlik yaptı. Fakat Askerlik hizmetini alınan karar gereğince yedek subay olarak değil çavuş olarak tamamladı.[6]

1952 yılında kitap hâlinde basılan ilk eseri Bozkırda Günler'i yayımladı. Turhal Ortaokulu ve Amasya İlk öğretmen Okulunda öğretmenlik yaptı. Yüksek Köy Enstitüsünden arkadaşı Halise Sarıkaya ile evlendi. Bu evliliğinden Su, Güneş ve Aydın Toprak adlarında üç çocuğu dünyaya geldi. Gazi Eğitim Enstitüsü Müzik Bölümü'nü dışardan sınavlar vererek bitirdi.(1954).

1961'de Türkiye Öğretmenler Sendikası'nın (TÖS) yönetim kurulunda yer aldı. 1970 yılında Türk Dil Kurumu Yönetim Kurulu üyeliğine kabul edildi. DP’nin iktidarı döneminde birçok eseri hakkında dava açılmış ve kitapları toplanmıştı.  Ancak davaların hepsinden beraat etti. Bir ara bakanlık emrine alındı, sonra yeniden Danıştay kararıyla görevine döndü. Turhal ve Amasya'da öğretmen olarak görev yaptı. 1976'da öğretmenlik mesleğinden emekliye ayrıldı. Emekliye ayrıldıktan sonra Millî Eğitim Bakanlığına danışman olarak atanmıştı. 1979'da bu görevinden de ayrıldı.

Türkiye Yazarlar Sendikası, PEN Yazarlar Derneği, Dil Derneği, Edebiyatçılar Derneği ve Köy Enstitüleri Vakfı üyesiydi.  Talip Apaydın, 27 Eylül 2014'te Ankara'da öldü.

EDEBİ KİŞİLİĞİ 

Edebiyata şiirle başlayan Apaydın daha sonra öykü ve romana yöneldi. İlk şiirleri ve öyküleri Köy Enstitüsü Dergisi’nde yayımlandı. 1945-1946. ilk yazısı "Karın Ağrısı", Köy Enstitüleri Dergisi'nde (Nisan 1945, S. 2, s. 296) basıldı. "Alkışlar" adlı ilk şiiri de aynı dergide yayımlandı. (Temmuz 1945, S. 3, s. 424),( DR. NECATİ TONGA, agy)  Sosyal gerçekçi yanını şiirlerinde de sürdüren Apaydın, Orhan Veli Kanık , Melih Cevdet Anday , Oktay Rıfat , Fazıl Hüsnü Dağlarca , Cahit Sıtkı Tarancı ve Cahit Külebi ’nin etkisinde yazmıştı. Serbest vezinle yazdığı şiirlerini Susuzluk (1956) ve Kırsal Sancı (1999) adlı kitaplarında topladı.

Ayrıca 1948-1950 yılları arasında Fikirler, Yeditepe, Beraber, Yeni Ufuklar, Varlık, İmece ve Türk Dili dergilerinde de yazıları şiirleri yayımlandı. Köy Edebiyatı akımının temsilcileri arasında yer aldı. Apaydın, kırsal kesim insanlarının doğayla ve toplum güçleriyle ilişkilerini konu alan romanlar da yazdı. Öykülerinde “gözlem gücüne bağlı olarak yalın kuruluşlar içinde büyük etkiler sağlayan başarılı bir düzeye ulaştı.”

İlk romanı Sarı Traktör ile tarımda makineleşme konusuna bir umut olarak yaklaştı. Yarbükü'nde ise köylüler arasında toprak ve su paylaşımı ile ilgili çekişmelerin olduğu zorlu yaşam koşullarını anlattı. Öykü ve romanlarında doğa betimlemeleri ve insan ilişkilerini tüm doğallığı ile yansıttı. Anı, oyun, çocuk edebiyatı türlerinde de eserler verdi. Talip Adaydın, çocuk romanlarında çocukları/gençleri kendi çevrelerinde araştırmaya ve öğrenmeye sevk eden, onların gezi-gözlem, araştırma ve dinleme yöntemlerinde yararlanmalarını sağlamaya tevşih eden serler verdi.[7]

Talip Apaydın, öykü ve romanlarında anlatım ve içerik bakımından bir arayış içine girmiştir. Köy ve kasaba gerçekçiliğinin yanı sıra, kent yaşamını da işleyen, eserlerinde kendi anılarından ve yaşantısından da izler aktaran bir yazar görüntüsü vermektedir. Hayallerden ve kurmacalardan ziyade çok gözlemlerinden yararlanan ve bireyi değil, toplumsal sorunları ele alan, yalın ve dolaysız anlatı­mıyla da dikkati çeken bir yazardır.   

Talip Apaydın toplumcu bir tavırla köyü, köylüyü işleyen, onların sorunlarını dile getiren Köy Edebiyatı akımının temsilcilerinden bir yazardır. İlk romanı Sarı Traktör’ ün ardından tarımda makineleşme konusunu, Yarbükü' nde ise köylüler arasında toprak ve su çekişmelerinin olduğu zorlu yaşam koşullarını dile getiren yazarın “Toz Duman İçinde Vatan Dediler “adlı romanları “Ateş Düşünce”,” Öte Yakadaki cennet Duvar Yazıları, Hendekbaşı, Hem Uzak Hem Yakın adlı öyküleri mevcuttur.

Kitaplarında anlattığı köy ve köylüler sefil ve sömürülmüş bir halde anlatılmıştır. Köy hayatıyla ilgili yazdığı yazılarında Köylü sür cahildir ve  hurafelere inanır. Köy ve köy halkı için  hiçbir müspet bir yön olmayan yoksulluk ve cehalet içinde yaşayan insanlar olarak aktarılır.  Köylüleri sürekli olarak olumsuzluklar içinde yaşayan insanlar olarak göstermesi, objektif olmayan bir  tutum olarak değerlendirebilir.  

Köy toplumundaki tek iyi insan olarak öğretmeni göstermesi bir başka zaafıdır. Eserlerindeki fedakâr, cefakâr, modern dünyanın yüzü olarak gösterilen öğretmen modelleri, köylüyü eğiterek modern ve laik hâle getirmeye uğraşır.  Roman ve öykülerinde Yaşar Kemal, Kemal Tahir , Orhan Kemal  'in etkisi görülmektedir.

17 Nisan 1940 tarihli yasayla kurulan ve tamamen Türkiye’ye özgü eğitim kurumları olan Köy Enstitüleri, üzerinde en çok konuşulan, tartışılan kurumlardan biridir. Köylerde çalışacak öğretmenler, tarım ve sağlık görevlileri yetiştirerek, köyleri bir an önce kalkındırma ereği güden, üretime dönük bir eğitim anlayışıyla faaliyet gösteren bu kurumlar, çok partili rejime geçildikten sonra tutucu çevrelerin ve Demokrat Partinin yoğun eleştirileriyle karşılaştı. Ve eğitim programları, önce klasik ilk öğretmen okullarının programıyla birleştirilen Köy Enstitüleri, sonunda tümüyle kapatıldı. Köy Enstitüsü Yılları, bu kurum içinden yetişen bir yazarın, Talip Apaydının kaleme aldığı, öğrencilik yıllarına ilişkin anılarından oluşur. Köy Enstitülerinin kurucusu Hakkı Tonguç’la son görüşmelerinde, Tonguç’un “Enstitüye nasıl girdiniz, nasıl okudunuz, bu duruma nasıl geldiniz, biriniz bunu anlatın” sözü üzerine, “Geç de olsa, ben bu görevi yerine getiriyorum “ diyen Apaydın, her zamanki duru ve içten anlatımıyla Köy Enstitüleri gerçeğini birinci ağızdan aktarmıştır.


Talip Apaydın, öğretmen kimliğinden gelen bir dürtüyle çocuklar için de romanlar yazmıştır. Talip Apaydın’ın Toprağa Basınca, Dağdaki Kaynak,  Merdiven ve Biz Varız  adlı çocuk romanlarında teknik açıdan eğitsel ders gezileri olarak adlandırılan gözlem metodunu sıklıkla kullandığı görülmektedir. Bu yöntemle öğrencilerin fabrika müze, kütüphane, çeşitli resmi kurumlar, köy, dağ, orman, göl gibi yerlere götürülerek oralarda doğrudan gözlem yapma fırsatının tanındığını, böylece onlara asıl kaynağından bilgi edinmelerinin sağlandığı anlaşılmaktadır. Nitekim çocuklar, yabancı mekânların özelliklerini, doğal güzelliklerini, giyim kuşam ve yaşayış tarzlarını merak ederler. Yabancı coğrafyalara özgü ilginç olaylar ve önemli uygarlıklar geziye ve gözleme dayanan bu tür eserlerde dile getirilmektedir. Talip Apaydın’ın, çocuk romanlarına seçtiği genç karakterler yetenekli, azimli, çalışkan ve bu yüzden araştırmacı tiplerdir. [8]

Çocukları aramaya, çevrelerini incelemeye çağıran; onlarda köy ve doğa sevgisini geliştirmeyi amaç edinir. Apaydın’ın yazdığı çocuk kitaplarında öğretici rolünün yanı sıra onları belli bir dünya görüşü doğrultusunda kanalize etme yanlışından kurtulamadığı söylenebilir[9]

HAKKINDA YAZILANLARA BİR ÖRNEK 

“Talip Apaydın Türk köylüsünden konçerto çalan; roman, öykü, şiir yazan aydın çıkarmanın ocağı Köy Enstitülerinin yetiştirdiği bir kişiliktir. Köy Enstitüleri Türk Devrimi’nin buluşudur. Talip Apaydın’ın yaşamı ise, buluşun yarattığı destansı öykünün tipik örneklerinden biridir. ‘Ortakçının Oğlu’ Apaydın, Köy Enstitülü aydının bütün özgün ve tipik özelliklerini kişiliğinde birleştirmiştir.” (Adviye Meral)[10]

Ödülleri 

·         Tütün Yorgunu 1976 Madaralı Roman Ödülü

·         Köylüler 1992 Orhan Kemal Roman Armağanı

·         Yapılar Yapılırken ve Otobüs Yarışı 1975 TRT Yayınlanmamış Radyo Oyunları Sanat Ödülleri  

Eserleri 

Şiir 

·         Susuzluk (1956)

Öykü [11]
 

·         Ateş Düşünce (1967)

·         Öte Yandaki Cennet (1972)

·         Koca Taş (1974)

·         O Güzel İnsanlar ([[Çocuklariçin Hikayeler 1978]])

·         Yolun Kıyısındaki Adam (1979)

·         Yangın (Çocuklar için) (1981)

·         Çalgıcı Recep

Romanları [12]

·         Sarı Traktör (1958)

·         Yarbükü (1959)

·         Emmioğlu (1961)

·         Ortakçılar (1964, 1974)

·         Ferhat ile Şirin (Halk için roman, 1965)

·         Toprağa Basınca (Çocuklar için, 1966)

·         Define (1972)

·         Yoz Davar (1973)

·         Toz Duman İçinde (1974)

·         Tütün Yorgunu (1975)

·         Kente İndi İdris (1981)

·         Vatan Dediler (1981
Hatıraları

·         Bozkırdaki Günler (1952)

·         Karanlığın Kuvveti (1967)

Tiyatro Eseri 
 

·         Bir Yol (1966)

Şiirleri

 ROMANCILAR İLE İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİ

Kaynakça 
 

·         [1] Erol, Kemal (2005). Talip Apaydın'ın Hayatı, Roman ve Öyküleri Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

·         [2]  ERDAL ATICI“DÜNYAYI GÜZELLEMEYE GELMİŞ BİR YAZIN ADAMI TALİP APAYDIN” https://erdalatici.blogcu.com/11-12 - 2012

·         [3]  Erol, Kemal (2005). Talip Apaydın'ın Hayatı, Roman ve Öyküleri Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

·         [4]  ERDAL ATICI“DÜNYAYI GÜZELLEMEYE GELMİŞ BİR YAZIN ADAMI TALİP APAYDIN” https://erdalatici.blogcu.com/11-12 - 2012

·         [5] https://tr.wikipedia.org/wiki/Talip_Apayd%C4%B1n

·         [6] DR. NECATİ TONGA, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/apaydin-talip

·         [7]  Yrd. Doç. Dr. Kemal EROL, TALİP APAYDIN’IN ÇOCUK ROMANLARINDAGEZİ- GÖZLEM, ARAŞTIRMA ve DİNLEME YOLUYLA ÖĞRENME, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi   Dergisi, Haziran 20017, C. IV ,SHF- 19-44 

·         [8]  Yrd. Doç. Dr. Kemal EROL, TALİP APAYDIN’IN ÇOCUK ROMANLARINDAGEZİ- GÖZLEM, ARAŞTIRMA ve DİNLEME YOLUYLA ÖĞRENME, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi   Dergisi, Haziran 20017, C. IV ,SHF- 19-44 

·         [9] Yrd. Doç. Dr. Kemal EROL, TALİP APAYDIN’IN ÇOCUK ROMANLARINDAGEZİ- GÖZLEM, ARAŞTIRMA ve DİNLEME YOLUYLA ÖĞRENME, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi   Dergisi, Haziran 20017, C. IV ,SHF- 19-44

·         [10] https://www.odatv.com/n.php?n=caykovski-calan-koylu-cocugu-talip-apaydin-01-06-2012

·         [11] https://tr.wikipedia.org/wiki/Talip_Apayd%C4%B1n

·         [12] https://tr.wikipedia.org/wiki/Talip_Apayd%C4%B1n