Deli Boran Hayatı Şiirleri Şairliği

27.05.2011

DELİ BORAN

1838–1900. Çorum’un Sarımbey köyünde doğduğu iddia edilmekle birlikte Çukurovalı olarak kabul edilip, Çukurova’da dünyaya gelip, mensup olduğu oymağı ile Çorum’a iskân edilmesi muhtemel olan bir halk ozanımızdır. Bazı araştırmacılar onu Çorumlu olarak kabul eder. Ancak onların bu iddiaları da kanıta dayalı iddialar değildir. ( Örneğin DOÇ. DR. BEHİYE KÖKSEL, onu Çorumlu olarak gösterir “DELİ BORAN”, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/deli-boran )

Deli Boran’ın doğumu, ölümü doğum yeri hakkında ileri sürülen bilgilerin pek çoğu kesin değildir. Çağdaşı olan bazı âşıkların şiirlerinden yola çıkılarak yaşadığı döneme ilişkin belli ipuçlarına varılmasına rağmen varılan sonuçlar kesin olamamaktadır. Bu yüzden Deli Boran’ın Çorum’da doğup öldüğüne dair verilen bilgiler kuşkuyla karşılanmalıdır. [1]

Deli Boran hakkında verilen bilgilerin hiç birisi hemen hiçbir belgeye dayanmaz. Asıl adının Hanefi olduğuna dair bilgiler varsa da bu bilgilerin kaynağının nereden alındığı belli bile değildir. Varlığı hakkındaki kanıtlar halk arasından derlenmiş antolojilerde ve araştırmacılar tarafından bulunmuş şiirler ile Pertev Naili Boratav’ın derlediğini söylediği iki menkıbeden ibarettir.[2]

Ne zaman yaşadığı ve doğduğuna dair bilgiler ise şiirlerinden çıkarılan sonuçlar ve Çorum’da halk arasından derlenen bilgilerden ibarettir. Buna karşın tüm veriler onun 19. Yy ‘ da yaşadığını, Çukurova’da anlatılan hikâyelerinden yola çıkılarak da obasının 1865 yılında yapılan iskân hareketlerinden sonra Çukurova’dan ayrılarak Çorum’a yerleştirildiği tahmin edilmektedir.

Çukurova’da Deli Boran ile ilgili halen canlılığını koruyan anlatıcıları yaşayan türkülü hikâyeleri mevcuttur. Çukurova’da anlatılan bu kısa hikâyelerde Deli Boran, üstü başı sersefil bir âşık olarak ifade edilip zengin bir hanım ile yaptığı bir öyküsü dile getirilmektedir.

Bir deyişinde Gazi Osman Paşa'yı öven sözlerinden dolayı 1878-1879 Osmanlı-Rus savaşı yıllarında yaşadığını kanıtlamaktadır.

Osman Paşa der ki vardık beriden
Bize kuvvet verdi Mevlâ’m Yaradan
Gözledim bir imdad gelmez geriden
Tükendi cephanem gittim yesire

Uyurdum rüyamda girdi düşüme
On'ki çoban geldi durdu karşıma
Seksen bin evladı verdim boşuna
Kalmadım geri gittim yesire.

Çorum’un Sarımbey köyündeki yaşlılardan derlene bilgilere dayalı olarak ailesinin adının Çimenliler olduğu Maraş tarafından bir yerlerden gönderilerek iskân ettirilen Türkmenlerden oldukları bilgisine ulaşılmıştır. Bu durumda Deli Boran’ın Çukurova ve Gavurdağları’ndaki 1865 yılında Derviş Paşa ve Ahmet Cevdet paşa tarafından sağlanan zoraki İskân politikası sonucu yerleşik hayat zorlanan Çimenli aşiretinin bir ferdi olduğu anlaşılır.

Nitekim Fuat Köprülü onun şiirlerine bakarak Deli Boran’ın Güneydeki Türkmen aşiretleri arasında yetişen bir halk ozanı olduğu kanaatine sahiptir. Eserlerinin ve şahsiyetlerinin umumi karakteri itibariyle birbirine benzeyen bütün bu âşıklardan başka, bilhassa Cenup’taki Türkmen aşiretleri arasından yetişmiş Dadaloğlu, Deli Boran, Gündeşlioğlu, Beyoğlu gibi bir kısım saz şairleri daha vardır ki edebî bakımdan Karacaoğlan ananesini takip ederler.” (Köprülü, Fuat (1962). Türk Saz Şairleri. Ankara: Güven Yay. )

Pek çok araştırmacı şiirlerine bakarak onun Karacaoğlan tesirinde kalmış bir şair olarak görmektedir. 19. Yy da yaşayan Deli Boran’ın bu etki altında kalabilmesi için Çukurova yöresindeki kültür dairesi içinde yetişmiş olması şarttır. Tüm bunlar Deli Boran’ın 1855 Fırka-ı İslahiye İskânından önce Çukurova’yı kışlak olarak kullanan göçer bir Türkmen aşiretine mensup bir şair olduğuna dair kuvvetli delillerdir. Bu nedenle Deli Boran’ın aşiretinin Fırat nehri ile Gâvurdağı arasındaki geniş bir alanda göçer olarak yaşayan göçer Türkmenlerden olduğu, 1856 daki iskândan sonra Çorum’a yerleştikleri tahmin edilebilir. ( Fırka-ı İslahiye hakkında geniş bilgi için bkz Şahamettin Kuzucular, ÇUKUROVA GÂVURDAĞI TARİHİ VE TÜRKMENLERİ, Akademisyen Yayınları, 2018 )

İskân sırasında henüz otuz yaşlarında olduğu ve ailesi ile birlikte Çorum Sarımbeyli’ye yerleştikleri Sarımbeyli’de iken öldüğü tahmin edebileceğimiz bilgiler arasındadır.

Çorum’a yerleşmeye zorlanmadan önce aşiretiyle beraber bütün Çukurova’yı Fırat kıyılarına kadar gezmiş olduğu menkıbelerinden ve şiirlerinden de ortaya çıkar.

Yağız atların sekişi
Benli dilberler bakışı
Fırat'ın coşkun akışı
Benzer beş ay sellerine

Çukurova’da türkülerinin yaşıyor, biliniyor ve menkıbelerinin anlatılıyor olması Çorum’a gitmeden önce yörede şiirleri ile tanınmış olduğunu göstermektedir. Deli Boran, Maraş veya Çukurova’ya yakın yörelerde uzun süre kalmış, sonra da aşiretiyle Çorum da iskân edilmişlerdir. Deli Boranla ilgili Gâvurdağı ve Çukurova yöresinde anlatılan kısa halk hikâyeleri vardır. Bunlardan ikisini P. Nail Boratav derlemiştir. “ Alevi büyüklerine ve şairlerine dair menkabeler: Deli boran hakkında iki menkabe” [3]Deli Boran ile ilgili olarak anlatılan öykülerden birisi ise Küpeli Hanım ile Deli Boran adlı bir kısa hikâye olmaktadır. Nitekim Köprülü de ilgili yazısında Deli Boran’ın şiirlerinden yola çıkarak Dadaloğlu ve Karacaoğlan gibi Çukurova sahası âşıklarıyla olan alakası üzerinde durmuştur. “Eserlerinin ve şahsiyetlerinin umumi karakteri itibariyle birbirine benzeyen bütün bu âşıklardan başka, bilhassa Cenup’taki Türkmen aşiretleri arasından yetişmiş Dadaloğlu, Deli Boran, Gündeşlioğlu, Beyoğlu gibi bir kısım saz şairleri daha vardır ki edebî bakımdan Karacaoğlan ananesini takip ederler.” [4]

Deli Boran ve Çukurova’dan gelip Çorum’un Sarımbeyli’ye iskân edilen Çimenliler oymağının iskân edildiği köy ve bulunduğu vadideki köyler kuyumcu aşiretine aittir. Çimenliler ise Çukurova’daki Göçerli Kuyumcu aşiretindendir ve bu aşiret Çimenler olarak anılmaktadır. Sarımbeyli köyü bu oymaklardan oluşmuştur ve bu köydekiler hala da oymak adlarını bilmekte ve söylemektedir. [5] Bir şiirinde Tuna nehrini oldukça doğru bilgilerle anlatıyor olması Askerliğini Tuna Serhatlarında yapmış olabileceğini düşündürtmektedir.

Deli Boran bunu böyle dedi mi
Bu su böyle akar mıydı kadimi
Taşına koymuşum garip başımı
Yolu serhatlere uğrar Tuna'nın

Halk arasında derlenen bilgilerden Deli Boran’ın Sungurlu'lu Zeki,Yamadı'lı Sefil Ahmet,Yazır'lı Sefil Ali'le dostluğu ve arkadaşlığı olmuş, sözü edilen bu aşıklarla zaman zaman atışmalar yapmıştır. [6]

Deli Boran’ın deyişlerini bir deftere topladığı ve o defterin kaybolduğu, halkın dilinden derlenen pek az deyişinin kimi edebiyat tarihleri, antolojiler ve dergilerde yayınlandığı hatta Sarımbey’de öldüğüne dair bazı bilgi kırıntılarına da rastlanılmaktadır. Deli Boran hakkında ulaşılan bilgiler arasında üç peşli entari giyerek, dolaştığı serseri kıyafetler ve davranışlar göstererek yaşadığı bilgileri de vardır. Bu şekilde yaşadığı şiirlerine de yansımıştır.

Deli Boran benzin solmuş
Boğazına zıkkım dolmuş
Döğe döğe gömgök olmuş
Kana kesmiş döşün senin

Deli Boran’ın Sarımbeyli köyünde evlendiği, çocuklarının ve torunlarının olduğu bilinse de köydeki muhtemel torunları dedeleri ve şiirleri hakkında pek bir şey bilmemektedir. Bazı şiirlerine Cönklerde (mecmualarda) rastlanılmaktadır.

Deli Boran’ın şiirlerinin bazılarını Ali Rıza Yalman tespit etmiştir (Yalgın 1965:7) Bazı şiirleri ise Türkmen ve Barak aşiretleri arasından derlenmiştir. Vasfi Mahir Kocatürk'ün Saz Şiiri Antolojisi adlı eserinde Deli Boran mahlaslı üç türkü ve iki koşma bulunur.

ŞİİRLERİ İÇİN TIKLAYIN

· RIŞVAN VEZİRİSİN

· HUMA KUŞU

· KARA GÖZLÜM

· KALMAMIŞ

· Bugün Bir Vezirin Vekili Sensin

· Çıktım Yücesine Baktım

· Evvel Bahar Yaz Ayları Gelende

· Gam Yiyip Ağlama Divane Gönlüm

· Gökte Doğan Yıldız ile Ay İse

· Haydi Bire Deli Gönül

· İncil, Kur'an, Zebur Olsan