Osmanlı Devleti divan şairidir. Asıl adı Mehmet’tir. (doğumu? — ölümü.1555)[1] Yeniçeri Ocağında yetişmiştir. Edirneli Nazmi’nin  Yavuz Sultan Selim’in İran (1514) , Mısır (1517) seferleri ile Kanuni Sultan Süleyman’ın bazı seferlerine katılmış olduğuna dair pek çok kaynakta bilgi vardır. Çağının kaynakları bu konuda hem fikirdir. [2] Zaten doğum tarihi belli olmayan kendisi de doğum tarihinden bahsetmeyen şair, divanında, Yavuz Sultan Selim, 'in İran seferlerinde orduda bulunduğunu ifade eden bir kısım manzumeler de yazmıştır.

 

Kaynaklar daha sonra Ahkâm Kâtipliği yaptığı ve Silahtar ve bölükbaşı olarak görev aldığı hakkında bilgiler vermektedir. Nazmi’nin, asker olduğu ile ilgili bilgi veren kaynakların hepsinden aynı zamanda Kanunî Sultan Süleyman döneminde yaşadığını çıkarmak mümkündür. Edirneli Nazmi, padişahın yakın ilgisini görüp meclislerine giren ve iltifatını kazanan şairlerdendir.[3]

 

Tezkirelerimizde "kuloğlu" zümresinden gösterildiğine bakılacak olursa bir yeniçeri çocuğu olduğu söylenebilir. Bu ifadelerden onun 15. Yüzyılın sonlarında doğduğunu söylemek mümkündür. Yavuz Sultan Selim'in İran ve Mısır  seferlerine katıldığı gibi, "

 

Yine geldik süleymân-ı zamanın
Bu gün sultanımız sahib-kırânın

Bile itdüm varup ekser gazasın
Nice kez kulluğun kıldum edasın"

 

Beyitleriyle Kanûnî Sultan Süleyman'ın da birçok seferlerinde hazır bulunduğunu ifade etmektedir. Sadrazam Rüstem Paşa'nın yakın adamlarından olan Nazmi’nin ömrünün sonlarına doğru, Rüstem Paşa'nın manevî pederi ve mürşidi olan Nakşibendî şeyhi Filibeli Mahmut Efendi'nin himayesini gördüğü ona yazdığı manzumelerden anlaşılmaktadır.

Nazmî'nin Mecma'un-Nezâ'ir adlı eseri edebiyat tarihimiz için fevkalade mühimdir. Bu eserin biri Viyana'da, biri Manisa'da Çeşnegir Kütüphanesinde 16 numarada biri de İstanbul'da Nuruosmaniye Kütüphanesinde üç yazması malumdur. Nuruosmaniye nüshasında şiirleri bulunan 243 şairin isimleri,  elifbe sırasıyla tertip edilmiş ve bu fihrist Köprülüzade tarafından neşr olunmuştur. (ilk mübeşşirler, 63)[4]

Zamanına kadar yetişmiş Divan Şairleriin birbirlerine yazdıkları nazireleri topladığı Mecmaü’n Nezair (Nezireler Topluluğu ) de 243 şairin 3356 şiirden meydana gelen bir antolojidir. Bu eserin diğer nüshaları ile yapılan karşılaştırmalar sonucunda bu sayı artmış,  Mecmu’tin Nezairin, 360’dan fazla şairin 5500'ün üzerinde şiirini ihtiva ettiği ortaya çıkmıştır. [5]Bu yapıt edebiyat tarihimiz için çok önemlidir.

Edirneli Nazmi’nin Divan-ı Türkî Basit adında 48.000 beyitlik bir divanı vardır. Şiir gücü bakımından kuvvetli olmayan bu yapıtındaki kasideler ve tarihlerden, yaşadığı dönemin olayları, önemli kişileri, Sanatçıların resmi ve özel yaşamları hakkında bilgi edinilebilmektedir. Birçoğu sevgi ve rintlik konularını işleyen şiirlerinde özellikle Rumeli’deki mahalli yaşama ait sahneler canlandırılmıştır. [6]Şiirleri arasında kukla oyunundan bahseden bir parçadan da kukla sanat dalının tarihi aydınlatılmaktadır. Şiirlerini Divan Edebiyatı’nda Türkî Basit (Yalın Türkçe) Basit name ile yazmıştır.

 

Bilgili ve kültürlü bir  Divan Şaire olmakla beraber şiirlerinin Sanatsal değeri sınırlı kalmıştır. Aruz ölçüsünün bütün kalıplarıyla örnekler vermiş ve her tür edebi sanatı denemiştir. Daha çok tarih manzumeleri ve aşk şiirleri yazmıştır. Türkî Basit tarzındaki şiirlerinde Arapça ve Farsçaya fazla yer vermeyerek dönemine göre yalın bir  Türkçe kullanmıştır. Edebiyat tarihi açısından oldukça önemli bir kaynak olan Mecmaü-n-Nezair adlı antolojisi kendi şiirlerinden başka o döneme değin yaşamış bütün divan şairlerinin şiirlerinden de örnekler içerir. Harf sırasına göre düzenlenmiş "Divan’ında yaklaşık 48 bin beyit vardır. 286 manzumesi Fuad Köprülü tarafından Divan-ı Türküi-i Basit (1928) adıyla yayınlanmıştır.[7]

Nazmî'nin ölüm tarihi de belli değildir. Bir kısım kaynaklar ölüm tarihini 955 (1548) olarak kaydederlerken, bazıları da 996 (1588) olarak belirtmektedirler. Ancak müellifin sonradan ele geçen Pend-i Attâr Tercümesi bu tahminlerin doğru olmadığını ortaya koymuştur. Nazmî bu tercümeyi

 

Oldı pes dokuz yüz altmış yidi tâ
Hicret-i serhayl-i cem'-i enbiyâ

 

beyitiyle belirttiği 967'de (1559) yapmıştır. ^[8]Nazmî, Pend-Nâme'yi Hicrî 967 de çevirdiğine göre şairin Hicrî 967/Miladî 1559’dan sonra öldüğü ortaya çıkmış bulunmaktadır.[9]

• Edirneli Nazmi Divanı ve Türki Basit Ekolü
• Edirneli Nazmi Hayatı Edebi Kişiliği Türkî-i Basit
• Edirneli Nazmi ve Mecma'un-Nezâ'ir'i
• Edirneli Nazmi ve Pendi Attar Tercümesi
• Edirneli Nazmi Şiirleri

 

Mecma'un-Nezâ'ir

Nazmi’nin divanından sonraki en hacimli ve önemli eseridir. Eser Nazmi’ye kadar gelen divan şairlerini ve şiirlerini kapsayan dev bir antolojidir.  Nazmi bu eserinde  bir birlerine nazire yazan şairlere de yer vermiştir.

Eser hakkında M. Fatih Köksal ve Ziya Avşar doktora tezleri hazırlamışlardır.  Her iki akademisyenin yaptığı bu çalışmalarda şairler ve nazirelerin sayıları bakımından eşit değildir. Her iki araştırmacılar aynı nüshalar üzerinde  tenkitli çalışmalar  yapmış  olsalar da farklı sayılara ulaşmışlardır.

 

Her iki çalışmadaki şair ve şiirlerin sayıları eşit olmasa dahi Edirneli Nazmî’nin, Mecma’u’n-nezâ’irinde  14. , 15. ve 16. yüzyılda yaşamış olan 360 tan fazla şair ile  5000’in üzerinde şiiri ve naziresini  bulunduran  devasa bir eserdir. Bu eser  Türk edebiyatının en büyük nazire mecmuaları arasında yer alan önemli bir eseridir. [10] [11]

 

Mecma‘u’n Nezâ’ir’in  on nüshası bulunmaktadır Bu nüshalardan beşinin: Viyana Devlet Kütüphanesi, Flügel, I, No: 693. 2. İstanbul Nuruosmaniye Kütüphanesi, No: 4222. İstanbul nüshasının ebatları; 28 x 17 cm. dir. 461 varak olan bu eserde son sayfada 3356 gazeli ihtiva eder. Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. III. Ahmed No: 2644, 4. Millet Ktp.Ali Emirî Manzum Eserler Kısmı ; No: 683-684, 5.Manisa Muradiye Ktp. Çaşnigir , No: 18. Bu nüshada ise 243 şairin şiirinin yer aldığı  söylenmektedir. [12]

 

Eserin bu nüshaları üzerinde yapılan çalışmalarla günümüz diline çevrilmesi sağlanmıştır.  Eserin M. Fatih Köksal tarafından  yapılan doktora tezi incelemesinde 360’ın üzerinde şairin 5527 şiiri yer alır.

Edirneli Nazmî, Türk edebiyatının en hacimli eserlerinden ikisinin sahibidir. Bu eserlerden ilki Türk edebiyatının en büyük nazire mecmuaları arasında yer alan Mecmu’u’n-nezâ’ir, öteki eser ise gerek şuarâ tezkirelerinde, gerekse Nazmî’den bahseden çalışmalarda fazla önem verilmemiş olan Dîvân’ıdır.” [13]

 

Nazmi’nin Zamanına kadar yetişmiş Divan Şairlerinin birbirlerine yazdıkları nazireleri topladığı Mecmaü’n Nezair (Nezireler Topluluğu )  bazı nüshalarında ise 243 şairin 3356 şiirden meydana gelmektedir. Bu eserin diğer nüshaları ile yapılan karşılaştırmalar sonucunda bu sayı artmış,  Mecmu’tin Nezairin, 360’dan fazla şairin 5500'ün üzerinde şiire ulaşmıştır. [14]

Fatih Köksal’ın hazırladığı tenkitli metinde (bk. bibl.) 357 şairin 5527 şiiri yer almaktadır. Bunların 5490’ı gazel, otuz yedisi murabbadır. Metnin 33.108 olan toplam beyit sayısı nüsha farklarıyla birlikte 33.440’a ulaşmaktadır. (M. Fatih Köksal, Edirneli Nazmî, Mecmaü’n-Nezâir: İnceleme-Tenkitli Metin (doktora tezi, 2001),

 

Türk-i Basit  Şairleri Eserleri İle İlgili Linkler

• Tatavlalı Mahremi Hayatı Eserleri ve Türkî Basit
• Tatavlalı Mahremi ve Eserleri
• Tatavlalı Mahremi'nin Şehname'si
• Edirneli Nazmi Hayatı Edebi Kişiliği Türkî-i Basit
• Edirneli Nazmi Divanı ve Türki Basit Ekolü
• Edirneli Nazmi ve Mecma'un-Nezâ'ir'i
• Edirneli Nazmi ve Pendi Attar Tercümesi
• Edirneli Nazmi Şiirleri
• Aydınlı Visali Hayatı Türki-i Basit
• Aydınlı Visali Şiirler

KAYNAKÇA 

 

[1] Hüseyin Nihâl ATSIZ, 16. ASIR ŞAİRLERİNDEN EDİRNELİ NAZMI'NIN ESERİ VE BU ESERİN TÜRK DİLİ VE KÜLTÜRÜ BAKIMINDAN EHEMMİYETİ, Orhun, 1934, Sayı: 9

[2] Hüseyin Nihâl ATSIZ, 16. ASIR ŞAİRLERİNDEN EDİRNELİ NAZMI'NIN ESERİ VE BU ESERİN TÜRK DİLİ VE KÜLTÜRÜ BAKIMINDAN EHEMMİYETİ, Orhun, 1934, Sayı: 9

[3] Naciye Kaya, EDİRNELİ NAZMÎ’NİN HAYATI, EDEBÎ KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ, https://www.turkislamedebiyati.com/dosyalar/

[4] Hüseyin Nihâl ATSIZ, agy.

[5] Fatih KÖKSAL, Edirneli Nazmî Mecma’ü’n-nezâ’ir (İnceleme-Tenkitli Metin), C. 1, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi SBE, Ankara 2001, s. 84-130.

[6] Ziya AVŞAR, Edir-neli Nazmî Hayatı-Edebî Kişiliği-Eserleri-Türkî-i Basît ve Gazeller Dışındaki Nazım Şekilleri ve Türleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi SBE, Ankara 1998.

[7] Hüseyin Nihâl ATSIZ, agy.

[8] Pend-i Atar Çevirisi, Prof.Dr. Hasibe Mazıoğlu, https://dergiler.ankara.edu.tr)

[9] Naciye Kaya, EDİRNELİ NAZMÎ’NİN HAYATI, EDEBÎ KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ, https://www.turkislamedebiyati.com/dosyalar/

[10] Naciye Kaya, age, shf, 10.

[11] M. Fatih Köksal, “Edirneli Nazmî, Mecma’ü’n-nezâ’ir,” Yayımlanmamış Doktora Tezi,

Hacettepe Üniversitesi SBE, Ankara: 2001.

[12]  Ziya Avşar, “Edirneli Nazmî Hayatı-Edebî Kişiliği-Eserleri-Türkî-yi Basît ve Gazeller

Dışındaki Nazım Şekilleri ve Türleri,” (Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi

SBE, Ankara,1998), s.63.

[13] Naciye Kaya, EDİRNELİ NAZMÎ’NİN HAYATI, EDEBÎ KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ, https://www.turkislamedebiyati.com/dosyalar/

[14] Fatih KÖKSAL, Edirneli Nazmî Mecma’ü’n-nezâ’ir (İnceleme-Tenkitli Metin), C. 1,